საგაკვეთილო საქმიანობის წარმატება მნიშვნელოვანწილად არის დაკავშირებული განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტების სწორად შერჩევასა და გამოყენებასთან. ის შესაძლებლობას აძლევს მოსწავლეებს – გაიაზრონ, რის გაგება უჭირთ და რატომ; გააცნობიერონ საკუთარი სუსტი და ძლიერი მხარეები; ნათელი წარმოდგენა შეიქმნან, რა გზით უნდა წავიდნენ სასურველი შედეგის მისაღწევად. მასწავლებლები განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტებზე დაყრდნობით აუმჯობესებენ სწავლებას, ამოწმებენ მოსწავლეების გაგების/გააზრების დონეს და შესაბამისად გეგმავენ სწავლების პროცესს, ინტერვენციებს, მიმართულებას აძლევენ მოსწავლეებს, სანამ ცოდნას ნიშნით/ქულით შეაფასებდნენ.
განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტებს შორის მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს ანალოგიებს. ანალოგია – აზროვნების თანმდევი პროცესია, როდესაც ცნობილი სისტემის სტრუქტურას „არგებ“ უცნობ სისტემას. ამიტომ წარმოადგენს ის დაგროვილი გამოცდილების გამოყენებას. მაგალითად, როდესაც ჩვენ წინაშე წარმოიქმნება პრობლემა, პირველი, რასაც ვაკეთებთ, არის ანალოგიის მოძებნა – როგორ მოქმედებდნენ სხვები მსგავს სიტუაციაში. შემდეგ ვცდილობთ ამ მოქმედების გადატანას მოცემულ კონკრეტულ შემთხვევაზე (ანუ ხდება ცოდნის გადატანა ერთი საგნიდან/მოვლენიდან სხვა მსგავს საგანსა თუ მოვლენაზე). მიუხედავად იმისა, რომ ანალოგია არ არის საიმედო, რადგან დაფუძნებულია ადამიანის პირად გამოცდილებაზე და არა ახალი სისტემის ობიექტურ შემეცნებაზე, ის ძალიან საჭირო ინსტრუმენტია, რადგან გამოცდილების გამოყენების გარეშე ყოველდღე ახალ ველოსიპედს გამოვიგონებდით.
სააზროვნო პროცესების თანმიმდევრობა ანალოგიების როგორც განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტის გამოყენების დროს (სქემა 1):
ანალოგიებს იყენებენ თითქმის ყველა სასკოლო დისციპლინაში, ამიტომ მნიშვნელოვანია, სწავლის დაწყებითი საფეხურიდან შევუწყოთ ხელი მოსწავლეებს ასეთი სააზროვნო ოპერაციების ეფექტურად გამოყენებაში.
- ანალოგიები უმცროსკლასელებისთვის – მარტივი ანალოგია: მოსწავლეს ვთავაზობთ ნიმუშს, რომლის მიხედვით ის შეასრულებს სავარჯიშოს. ამ დროს მნიშვნელოვანია იმის დადგენა, გაიგო თუ არა მოსწავლემ მაგალითის არსი, რადგან სხვა შემთხვევაში ნიმუშს სწორად ვერ გამოიყენებს. მაგალითად, – იპოვეთ სიტყვების ანალოგია მოყვანილი ნიმუშის მიხედვით: „ტყე – ხე (ტყეში ხეებია); მინდორი – ? (რა არის მინდორში?) ; თხა – ცხოველია; პური – ?…
დავალება შეიძლება წარმოდგენილი იყოს რამდენიმე ვარიანტად.მათ შორის – სურათებითა და ვიზუალიზაციის გზით. მაგალითად:
- „მოიყვანეთ ანალოგია ქვემოთ მოცემული ნიმუშის მიხედვით“ (სურ.1):
სურ.1:
- ანალოგიის მაგალითები უფროსკლასელებისთვის – რთული ანალოგია: დავალების შესრულების პრინციპი იგივეა, როგორც უმცროსკლასელთა შემთხვევაში, მხოლოდ სიტყვათა წყვილებია უფრო რთული, მაგალითად, სახე – სარკე; ხმა – ? ბურთი – წრე; კუბი – ?.. და ა.შ.
ანალოგიები ყველაფერზე შეიძლება შედგეს, მთავარია, რომ მოსწავლისთვის თვალსაჩინო იყოს სიტყვებს შორის ურთიერთკავშირი.
ზოგადად, მოცემული მიდგომის გამოყენება გულისხმობს ოთხი სახის ანალოგიის გამოყენებას: პირდაპირი, სიმბოლური, ფანტასტიკური და სუბიექტური/პიროვნული.
- პირდაპირი ანალოგიის გამოყენების დროს ობიექტს ადარებენ მეტ-ნაკლებად მსგავს სხვა ობიექტს. მაგალითად, როდესაც ვსაუბრობთ ნებისმიერი სახის მშენებლობაზე, შეიძლება წარმოვიდგინოთ, როგორ შეიძლებოდა აგებულიყო ეგვიპტის პირამიდები და ა.შ. (ანუ გამოიყენება ნებისმიერი მსგავსება, რომელიც დაფუძნებულია შედარებაზე);
- სიმბოლური ანალოგია მოითხოვს ფრაზების ისე ფორმულირებას, რომ „ორ სიტყვაში“ აისახოს მოვლენის არსი. ეყრდნობა რა მეტაფორასა და შედარებას, ის გვეხმარება პრობლემის არსის განსაზღვრაში. სიმბოლური ანალოგიის დროს ცნება „უნდა გარდაისახოს“ მოვლენად ანდა გრაფიკულ სიმბოლოდ (მაგალითად, ხელისუფლების სიმბოლოდ ზოგადად გვხვდება გვირგვინი.. განხეთქილება საზოგადოებაში ხშირად გამოისახება ხოლმე ელვის სახით და ა.შ.);
- ფანტასტიკური ანალოგიების დროს ხდება ფანტასტიკური პერსონაჟების ანდა ფანტასტიკური სიტუაციების წარმოდგენა, სადაც ან ვის მიერაც ხდება ის მოქმედება, რომელსაც მოითხოვს კონკრეტული ამოცანა. მაგალითად, წარმოვიდგინოთ, რომ გზა არსებობდეს ყველგან, სადაც შესაძლებელია იმოძრაოს ავტომობილის საბურავებმა. ასეთი მიდგომა გვიბიძგებს ფანტაზიისკენ, ფანტასტიკური საშუალებებისა და გამოგონილი პერსონაჟების შექმნისკენ;
- პირადი ანალოგია (ემპათია) საშუალებას გვაძლევს, წარმოვიდგინოთ ჩვენი თავი იმ საგნის ადგილას, რომელიც განიხილება. მაგალითად, მოგზაურობის დროს შეიძლება საკუთარი თავი წარმოვიდგინოთ ფრინველად, რომელსაც არ შეუძლია შორ მანძილზე ფრენა.
რას გვაძლევს ასეთი წარმოსახვები? უპირველესად ისინი მნიშვნელოვანწილად ამცირებენ „ინერციულ აზროვნებას“ და ამით გვიბიძგებენ, ამოცანას შევხედოთ ახალი კუთხიდან, განსხვავებული თვალთახედვით და ამ პროცესში დავეყრდნოთ ჩვენს შეხედულებებს საკუთარი მტკიცებულებებისა და შეფასების საფუძველზე.
ზოგიერთი მაგალითი საზოგადოებრივი მეცნიერებების სწავლების კურსიდან:
მნიშვნელოვანია, ანალოგიის როგორც განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტის გამოყენება ისტორიის საგნის სწავლების დროს, მით უფრო, რომ ანალოგია (ბერძნ. ἀναλογία – „შესაბამისობა“, „მსგავსება“) არის მიდგომა, რომლის საფუძველსაც წარმოადგენს ისტორიული კვლევის ერთ-ერთი ყველაზე პროდუქტიული – ისტორიულ-შედარებითი მეთოდი. ანალოგიების უამრავ ფორმას შორის მთავარია, შევარჩიოთ აზროვნების ფორმირებისათვის მეტ-ნაკლებად პროდუქტიულები.
მაგალითად, საბაზო საფეხურის მოსწავლეებს შეიძლება დავუსვათ ასეთი შეკითხვა:
- რა აქვთ საერთო პითეკანტროფსა და თანამედროვე სმარტფონს?
შეკითხვა იწვევს მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლებას და ისინი იწყებენ იდეების ჩამოთვლას, რომლის საფუძველია „განვითარებაზე“ ორიენტირებული სიტუაციის წარმოდგენა:
- ადამიანის ევოლუცია და მობილური გაჯეტების სრულყოფა..
- ადამიანთა საზოგადოების ევოლუცია და საკომუნიკაციო საშუალებების ევოლუცია…
- ესაა ნიშანი, როგორ ხდება ადამიანის დეგრადაცია (აქცენტი გაკეთებულია მობილურ მოწყობილობებზე, რომლებიც ადამიანის გონების განვითარებას კი არ უყწობს ხელს, არამედ მხოლოდ მზა ინფორმაციების წვდომის საშუალებას იძლევა) და სხვ.
- ან – რა საერთოა ასურეთის მეფე სარგონ II-სა და სპარსეთის მეფეთა მეფე დარიოსს შორის? (აქცენტი გაკეთებულია „ისტორიული დროისა“ და „ისტორიული მოვლენების“ შესაბამისობაზე) და ა.შ.
- შეავსე შედარების ცხრილი – შეადარე სატვირთო ავტომობილი სახელმწიფოს (ავტომობილი – საჭე – ძრავა – მუხრუჭი – ბორბალი..);
- დახატე/გამოსახე მცენარის სახით სამი მმართველი: ფარაონი ხეოფსი… იულიუს კეისარი… ალექსანდრე მაკედონელი…
- „განმარტე ტერმინები“ – შეარჩიე ცნება „ქვის“ შესატყვისი ზედსართავები (მტკიცე… მაგარი…).. რომელი სოციალური მოვლენა შეესაბამება ამ თვისებას?“
- ახსენი ანალოგიის საფუძველი. (სურ.2):
სურ.2 
საშუალო საფეხურის მოსწავლეებს შეგვიძლია ასეთი ანალოგიები შევთავაზოთ:
- 1923 წელს რატომ გახდა შესაძლებელი საქართველოს ტერიტორიაზე რუსეთის მიერ ინტერვენციის განხორციელება? (პასუხი: საქართველოს ხელისუფლება იყო სუსტი… და ა.შ.);
- მოცემულია სურათის რეპროდუქცია და მოიყვანეთ მარტივი ანალოგიაკითხვაზე პასუხის მიხედვით:
- რომელი საუკუნის რომელი ისტორიული მოვლენებია წამოწეული წინა პლანზე?..
- რა კავშირია სპარტაკის აჯანყებასა და 1789 წლის რევოლუციას შორის?
- მოცემული სურათები დააკავშირე სოციალურ მოვლენებთან… (სურ.3):
სურ.3 
ანალოგია სამოქალაქო განათლებაში:
- გაიხსენეთ ქიმიური რეაქციის სახეები და იპოვეთ ანალოგიები საზოგადოებრივ მოვლენებს შორის (მაგალითად, ქიმიური ნივთიერებების რეაქციამ შეიძლება გაგვახსენოს საზოგადოების ისეთი მნიშვნელოვანი მოვლენები, როგორიცაა: სახალხო მღელვარებების ზრდა, ხელისუფლების ზეწოლა ხალხზე, ომები, რევოლუციები და ა.შ.).
ანალოგია გეოგრაფიაში:
- შეადარეთ ცნება „კულტურა“ დედამიწის სფეროს აგებულებას, გამოყავით მისი შემადგენელი ნაწილები, როგორიცაა „ქერქი“, „ბირთვი“, „ლითოსფერო“, „მანტია“, „ატმოსფერო“, „ჰიდროსფერო“… (ანალოგია – ქერქი: მყარია, ძნელად იცვლება როგორც კულტურა, რომელიც დაფუძნებულია ტრადიციებზე, წარმოადგენს თავად კულტურის საფუძველსაც კი.. და ა.შ.);
- ბუნებრივი მოვლენები (წვიმა, თოვლი, გვალვა..) თავისი თვისებებით შეიძლება განვიხილოთ საზოგადოების განვითარების ფორმების ანალოგიად, მაგალითად, რევოლუცია – ქარბუქი-რეფორმა-წვიმა და ა.შ. და ამ გზით განვავითაროთ მოსწავლეთა აზროვნება და გავაფართოოთ ცოდნის რაოდენობა;
- ანალოგიის პრინციპს დედამიწის სხვადასხვა ადგილას მომხდარ მოვლენებსა და პროცესებს შორის მსგავსებისა და განსხვავების დასადგენად შეიძლება წარმოადგენდეს კარიბის ზღვისა და სამხრეთ ჩინეთის ზღვის, ან ამაზონის ჯუნგლების ლაკანდონის ჯუნგლებთან შედარება (სურ.4) და სხვ.
სურ.4: 
ამგვარი მიდგომით პრაქტიკულად მივიღებთ თითოეული ადგილის ზოგად და სპეციფიკურ მახასიათებლებს, რაც საშუალებას მისცემს მოსწავლეს, უკეთ გაიგოს მათი თავისებურებები.
ანალოგიის გამოყენება ძალიან სასარგებლო შედეგებს იძლევა, ხელს უწყობს საგანთაშორისი კავშირების დამყარებას და ცოდნის ინტეგრაციას და მათზე ყურადღების გამახვილება, მათი ჩართვა საგაკვეთილო პრაქტიკაში, ძალიან ღირებულია.
