ვის ეძღვნება ილია ჭავჭავაძე?

თუ დრო დამრჩა და ერთად წამოწყებულმა ამდენმა საქმემ არ გადამიყოლა, ერთი კარგი წიგნის შედგენას ვაპირებ. პირობითად ასე ერქმევა: მიძღვნების ლექსიკონი. 

გაუგებარია? მოუქნელია? ბუნდოვანია? ორი სიტყვით ავხსნი. საერთოდ, ამ მიძღვნების დიდი ტრფიალი ვარ. ვგიჟდები, ერთი ადამიანი რომ მეორეს თავისი ხელიდან გამოსულ რასმე დიდის პატივისცემითა და გულითადობით მიართმევს. მე, ჩემდათავად, რიგიანი ვერ გამომდის. აი სხვების, მით უმეტეს, სახელოვანი ხალხის მიძღვნებს ისეთი სიამოვნებით ვკითხულობ და ვიმახსოვრებ, შეგშურდებათ.

მაშ, დავიწყო?

„ვუძღვნი ივ. პოლტარაცკისა და ილია წინამძღვრიშვილს” – მხოლოდ სახელები, არავითარი ეპითეტები. ვფიქრობ, „აჩრდილის” რანგის, სულისკვეთებისა და პათოსის პოემას რომ მოგიძღვნიან, ეპითეტებს, უფრო სწორად, უეპითეტობას არც უნდა დაუკვირდე.

„ვუძღვნი ჩემს პედაგოგებს” – ესეც გვახსოვს, ლეგენდარული „გამზრდელის” ტექსტის დასაწყისში, განსხვავებული შრიფტით მიწერილი სამი სიტყვა. აქ კონკრეტული სახელები არ ჩანს, მაგრამ განწყობა კი იკითხება. 

იქნებ არ ღირდეს შორს წასვლა და იქვე, მეცხრამეტე საუკუნეში ვნახოთ მიძღვნაშივე გამხელილი (და არა ნაგულისხმევი) განწყობა, დამოკიდებულება. ლექსები? კი ბატონო, მაგრამ თქვენის ნებართვით, ლექსებს ამ ერთხელ იქნებ მოვარიდოთ თავი, უფრო ეპიკური ჟანრისკენ წავიდეთ. თან ჩვენ ხომ ისეთი მიძღვნები გვაინტერესებს, რომლის ადრესატზეც ტექსტში არაფერია ნათქვამი – ის არც ქებით, არც დაცინვითა და არც ირონიით ნაწარმოებში არ იხსენიება. სამაგიეროდ, სათაურის ქვემოთ, გამოსაჩენ ადგილას წაუწერია ავტორს მისი სახელი და უნდა გამოიცნო, რა ისეთი გრძნობა და ცხოვრებისეული რამ შემთხვევა აკავშირებს მასთან. 

ჯერ მარტო მეუღლისადმი მიძღვნილი წიგნებიდან ერთი-ორის სახელდახელო გახსენებაც გვყოფნის:

„ვუძღვნი ოლღა ჭავჭავაძისას” – ეს „განდეგილია”.

„ლიუბას – სიყვარულას – ჩემს მეუღლეს, მეგობარს, ადამიანს, დედას”– ეს კი „თეთრი საყელო”.

ცალკეა ძვირფასი კოლეგებისადმი მიძღვნილი წიგნები:

„გოეტჰეს – რომლის „ტყის მეფე” წაკითხვამდე ვიგზნე შვიდი წლის ბავშვმა – გოეტჰეს თვალს რომანი „გველის პერანგი”. როგორც სიყვარული” – ეს გრიგოლ რობაქიძეა.

„შტეფან ცვაიგს – პოეტს და ადამიანს” – ისევ გრიგოლ რობაქიძე და ემიგრაციაში გამოცემული რომანი „მეგი – ქართველი გოგონა”.

„ვუძღვნი ილია ჭავჭავაძეს” – ეს კი გრიგოლ რობაქიძის საყვარელი პოეტის, ვაჟა-ფშაველას ნაკლებად პოპულარული პოემა „ძაღლიკა ხიმიკაურია”.

ჩემს ბავშვობაში, ოდესღაც, როცა სულმოუთქმელად წავიკითხე ნოდარ დუმბაძის მოთხრობები და რომანები, მახსოვს, ერთმა იმდენად შინაარსით არა, მაგრამ მიძღვნით კი ძალიან მომხიბლა. „მზე” – ასე ერქვა მოთხრობას, სათაურის ქვეშ კი: „ვუძღვნი ჩემი მეგობრის, გულდა კალაძის ხსოვნას. მან პირველმა დამანახა ზღვაში ჩამავალი მზის ქიმზე მწვანე შუქი”. ეს რომ დავინახე, ისევე როგორც ხშირად ნოდარ დუმბაძის წიგნების კითხვისას, სიხარული და სევდა, შვება და ტკივილი ერთდროულად ჩამეღვარა გულში.

ერთი რამეც მიხარია და მეამაყება: ჩემი რედაქციით გამოცემული პროექტ „ჩანაწერების” რამდენიმე წიგნს საგანგებო მიძღვნა ამშვენებს. საერთოდ ხშირია, როცა ერთი, მოკლე თუ ვრცელი ჩანაწერი კონკრეტულ პიროვნებას ეხება და ეძღვნება, მაგრამ სულ რამდენიმე წიგნია სერიაში, რომელსაც ერთი გამორჩეული ადრესატი ჰყავს: ნოდარ წულეისკირის „ოცი წელი წერაქვში” ქალიშვილის, ირმას, ზურაბ კიკნაძის „სიტყვითა და საქმითა” კი მეუღლის – ლამარა გვარამაძის ხსოვნას ეძღვნება.

ახლაც თვალწინ მიდგას, სტამბიდან მოსული შეფუთული ეგზემპლარები რომ გავხსენით, ლერი ალიმონაკი გარეკანს და სატიტულო გვერდსაც არ დაკვირვებია, მიძღვნას დაუწყო ძებნა. იპოვნა, კარგახანს დაჰყურებდა და თვალებით ეფერებოდა ცარიელ გვერდზე დატანილ წარწერას: „ჩემს ვაჟს – გიორგი ალიმონაკს”. მერე გადამეხვია და მხოლოდ ეს თქვა: „წავედი ციხეზე, უნდა მივუტანო”.

…ხომ ხედავთ, რამდენმა ძვირფასმა სახელმა მოიყარა თავი! არადა, წლების წინ, ყველაფერი ერთი ახირებით დაიწყო. ილია ჭავჭავაძის სამეგრელოში მოგზაურობის წიგნზე ვმუშაობდი, მისი ყველაფერი – პოეზია, პროზა, პუბლიცისტიკა – რომ გადავიკითხე, უცებ ამეკვიატა ერთი შეკითხვა: „ვის ეძღვნება ილია ჭავჭავაძე?” პათეტიკურად ჟღერდა და ნამეტან პატრიოტობაზე გაქაჩული კაცისთვის იქნებ საბაბიც ყოფილიყო, მკვახედ და ხმამაღლა რომ ეპასუხა: „ვის და – სამშობლოს!” 

შეკითხვის ასე დახურდავება არ მაწყობდა, ავდექი და სათითაოდ დავიწყე ჩხრეკა, ვის მიუძღვნა ილია ჭავჭავაძემ თავისი საქვეყნოდ ცნობილი თუ შედარებით უცნობი ნაწარმოებები. ეს რომ მოვათავე, მერე უკვე აზარტმა არ დამანება, სხვებსაც მივყევი და მივდიე კვალში: მინდოდა გამომერკვია, საერთოდ ვინ ვის ეძღვნება, ვინ ვის იმეტებს და ვის რა ემეტება მიძღვნისათვის.

თავიდან ადვილი მეგონა და ადვილი არ ყოფილა…