კარგი მასწავლებელი ესტრადის კარგ მომღერალს ჰგავს,
რომელიც დასაწყისში აუდიტორიის ყურადღებას იპყრობს“.
ჯონ ჰენრიკ კლარკი
(ამერიკელი ისტორიკოსი, 1915/1998წ.)
დეივ ბერჯესი (Dave Burgess) წიგნში – „სწავლება, როგორც თავგადასავალი. როგორ გავხადოთ გაკვეთილები საინტერესო და მომხიბვლელი“ – მკითხველს საინტერესო გაკვეთილის ჩატარების ორიგინალურ, კრეატიულ და ზოგ შემთხვევაში ძალიან უცნაურ შეხედულებებს უზიარებს. (დეივ ბერჯესი ამერიკაში, კალიფორნიის შტატში, ქალაქ სან-დიეგოს ისტორიის მასწავლებელია).
ამერიკელ მასწავლებელს მიაჩნია, რომ გაკვეთილის გავლენა მოსწავლეზე ძლიერი არ იქნება, თუ სასწავლო მასალა პროფესიონალურად, ოსტატურად არ არის მიწოდებული. ეს ზუსტად იმას ჰგავს, რომ ადამიანმა საბურავებდაშვებული ველოსიპედით იმგზავროს. მიუხედავად იმისა, რომ ის ყველაფერს წესების დაცვით გააკეთებს და დიდ ძალისხმევას დახარჯავს, შედეგი მაინც საშუალოზე დაბალი ექნება. იმ შემთხვევაში, თუ მასწავლებელი გაკვეთილს იმგვარად გეგმავს, რომ მოსწავლეები დააინტერესოს, მაშინ ყველაფერი გაცილებით მარტივი გახდება, რადგან თქვენი საგაკვეთილო მასალა მოსწავლეებს ერთგვარი მაგიური ძალით იზიდავს.
ჩემი სტატიების მკითხველი უკვე იცნობს დეივ ბერჯესის შეხედულებებს, რომლებიც გაკვეთილების საინტერესოდ ჩატარებას ეხება. სანამ კიდევ გავაგრძელებ ამ ავტორის მოსაზრებების გადმოცემას, მინდა იცოდეთ, რომ ამერიკელი მასწავლებელი, რომელიც, შეიძლება ითქვას, საკუთარი მოსწავლეებისთვის ცოდნის სახალისოდ და მხიარულად გადაცემაზე ფიქრობს, არავითარ შემთხვევაში არ უარყოფს კლასში ქცევის წესებს. ახლა სწორედ ამ წესებზე მოგითხრობთ.
მაშ ასე, „მე ყველაზე ხისტ და მკაცრ წესებსაც კი ვთავაზობ მოსწავლეებს“ – განმარტავს დეივ ბერჯესი და განაგრძობს: „სასწავლო წლის დასაწყისშივე, სწრაფად და იუმორით ვასწავლი მოსწავლეებს წესებსა და პროცედურებს, არცერთი მათგანის შესახებ საუბარს დიდხანს არ ვუნდები. შემდეგ ვეუბნები მათ, რომ ჩემი გაკვეთილები სრულიად განსხვავებული იქნება იმათგან, რაც მათ აქამდე უნახავთ და მოუსმენიათ. გულწრფელად ვპირდები, რომ ჩემი გაკვეთილები სხვებზე მეტად ეყვარებათ და მეტიც, ვთვლი, რომ არასდროს დაავიწყდებათ. მაგრამ ეს ყველაფერი მოხდება მხოლოდ მაშინ, თუ ჩვენ შევთანხმდებით, დავიცვათ შემდეგი წესი: არასდროს ვიყოთ უხეში!!! ვაფრთხილებ ყველას, რომ შემიძლია გავიგო ხუმრობები, იუმორი და ნებისმიერი სახის ერთი შეხედვით აღმაშფოთებელი საქციელი, მაგრამ ვერასდროს შევეგუები უზრდელობას, უხეშობას, თავხედობას, უკულტურობას. ნებისმიერი, გართობა სრულდება მაშინ, როდესაც რომელიმე მოსწავლე თანაკლასელის მიმართ რაიმე სახის უხეშობას, უზრდელობას, უპატივცემულობას გამოამჟღავნებს. ძალიან მნიშვნელოვანია, გაკვეთილზე შევქმნათ უსაფრთხო და კეთილგანწყობილი გარემო, რომელშიც გვერდიგვერდ თანაცხოვრობს სწავლა, შემოქმედებითობა და გართობა. არ ვიყოთ უხეში! – ეს წესი თანაბრად ვრცელდება, როგორც მოსწავლეებზე ასევე ჩემზე. მე ბავშვებს ვუხსნი, რომ მათაც თავისუფლად შეუძლიათ მიმითითონ ჩემს ნებისმიერ, მათი აზრით, გადაჭარბებულ, უტაქტო ხუმრობაზე. მინდა, რომ ჩემმა მოსწავლეებმა თავისუფლად იგრძნონ თავი, როდესაც მომმართავენ რაიმე საკითხთან დაკავშირებით. სწავლების ჩემი სტილის მთავარი პირობაა კლასში უსაფრთხო ზონის შექმნა.
მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები წესებს გაეცნობიან, ვთხოვ მათ, ათი წუთი დაუთმონ პლასტილინისგან რაიმე ისეთის გამოძერწვას, რაც რამე კუთხით დაახასიათებს თავად მათ, ოღონდ ეს უნდა ჯდებოდეს გაკვეთილის ფორმატში. მოსწავლეებს ვეუბნები, რომ მათ მიერ გაკეთებულ ნივთს ვუჩვენებ მთელს კლასს, რამდენიმე შეკითხვას დავუსვამ და ვთხოვ ავტორს, გვითხრას საკუთარი სახელი. ამ მარტივი საქმიანობით ბავშვებს ეხსნებათ დაძაბულობა, რომელიც შესაძლოა მოსწავლეებს კლასის წინაშე გამოსვლისას შეექმნას. როდესაც მოსწავლეები მუშაობას იწყებენ, მე შესაძლებლობა მეძლევა, რაღაც მნიშვნელოვანი და განსხვავებული გავაკეთო პირველი სასკოლო დღისთვის. ამ დროს კლასში მოსწავლეებს შორის ვიწყებ სიარულს და მათთან არაფორმალურ საუბარს ვაბამ. ამით ბავშვებს ვასწავლი, რომ რთულ სიტუაციაში მოხვედრისას ყოველთვის შეუძლიათ, მოძებნონ გამოსავალი. თანაც ვსარგებლობ სიტუაციით და ვსვამ შეკითხვებს მათი პლასტილინის ფიგურების შესახებ, რითაც თავად ბავშვებზე რაღაც ახალს და მნიშვნელოვანს ვიგებ. სამომავლოდ, შესაძლებელია ეს ინფორმაცია „კაუჭის“ შესაქმნელად გამოვიყენო, რომლის საშუალებითაც ისინი უკეთ შეძლებენ ათვისებას („კაუჭების“ მაგალითებს მკითხველი წინა სტატიაში გაეცნო). საგულისხმოა, რომ მსგავსი ინსტრუმენტები ძალიან ქმედით როლს ასრულებს, რადგან ისინი ეხება მოსწავლეების ინტერესებსა და გატაცებებს. ათი წუთის შემდეგ, კიდევ ერთხელ სწრაფად გავივლი მოსწავლეებს შორის რიგებში, თითოეულს სათითაოდ ველაპარაკები და ვთხოვ, საკუთარი თავი გაგვაცნონ. ვიწყებ შეკითხვების დასმას იმის შესახებ, რა შექმნეს პლასტილინისგან. ამას სწრაფად და ადვილად ვაკეთებ თანაც საქმეში ვრთავ იუმორს, შესაძლებელია მცირე ირონიასაც. ვფიქრობ, რომ ამით იმ მოსწავლეებს ვეხმარები, რომლებსაც უჭირთ სწორი სიტყვების მოძებნა. საბოლოო ჯამში კი ბავშვები კლასიდან გადიან იმ განცდით, რომ მათ პირველივე საქმიანობაში წარმატებას მიაღწიეს.
გაკვეთილის მსვლელობისას, რამდენჯერმე ვამახვილებ ყურადღებას მოსწავლეების სახელებზე. უფრო მეტიც, ჯილდოსაც კი ვპირდები იმ მოსწავლეს, რომელიც გაკვეთილის დასასრულ ყველა თანაკლასელის სახელს უშეცდომოდ ჩამოთვლის. ვაძლევ დროს, სახელები ჩამოთვლა სასწავლო კვირის პირველ დღეებში შეძლონ. მიმაჩნია, რომ, თუ ჩვენ გვსურს ნდობისა და ურთიერთპატივისცემის ატმოსფერო პირველივე დღეებში შევქმნათ, მოსწავლეებმა, როგორც მინიმუმ, ერთმანეთის სახელები უნდა იცოდნენ. გაკვეთილის დასასრულ მოსწავლეებს მადლობას ვუხდი, იმისთვის, რომ ისინი სკოლაში მოვიდნენ და გაკვეთილებს დაესწრნენ. შემდეგ კი დაახლოებით ასეთ რამეს ვამბობ: „უმჯობესია ხვალინდელი გაკვეთილები, არ გააცდინოთ. გაკვეთილის დასაწყისში ჩვენ დაგეგმილი გვაქვს უზომოდ საინტერესო აქტივობა. ამიტომ თქვენ ან მოხვალთ და თავად ნახავთ ყველაფერს, ან სხვების მონათხრობს დასჯერდებით“. დამიჯერეთ, მსგავსი ტექსტის მოსმენისას ბავშვები იმდენად ინტერესდებიან, რომ არავითარ შემთხვევაში გაკვეთილს უმიზეზოდ არ გააცდენენ.
ახლა მინდა, მოსწავლეებთან და მოსწავლეებს შორის კონტაქტის პროცესზე ვისაუბრო. რამდენიმე წლის წინ მე თავად გამოვცადე დიდი შოკი და იმედგაცრუება, როცა აღმოვაჩინე, რომ ზოგჯერ ერთ მერხზე, ერთმანეთის გვერდით მჯდომი თანაკლასელები ერთმანეთს არ იცნობდნენ. ერთხელ, გაკვეთილის დასრულებამდე რამდენიმე წუთით ადრე სამ მოსწავლეს ვთხოვე თანაკლასელებისთვის დაერიგებინათ ჩემ მიერ შესწორებული დავალების ფურცლები. როდესაც ზარი დაირეკა, მათ გაუნაწილებელი ფურცლები უკან დამიბრუნეს. ვერც წარმოიდგენთ, როგორი შეძრწუნებული ვიყავი, როდესაც აღმოვაჩინე, რომ ფურცლების ვერდარიგების მიზეზი თანაკლასელების სახელების არცოდნა იყო. ეს საოცარი ამბავი სასწავლო წლის დასაწყისში კი არა, ზუსტად ნახევარი წლის შემდეგ მოხდა. ანუ მე, ვინც მთელ ქვეყანაში ვმოგზაურობ და უამრავ მოსწავლეს კონტაქტის დამყარების აუცილებლობაზე ვესაუბრები, აღმოვაჩინე, რომ საკუთარ მოსწავლეებს ერთმანეთის სახელებიც კი არ სცოდნიათ. სწორედ ამის შემდეგ, ყოველ წელს სპეციალურად ვაკეთებ აქცენტს მოსწავლეების სახელებზე სასწავლო წლის დასაწყისშივე. ამ პროცესში გარკვეული შეჯიბრებითობის ელემენტების შეტანა, მეხმარება მოსწავლეების დაინტერესებაში.
სასწავლო წლის მეორე დღე სრულიად ფანტასტიკური რიტუალით იწყება. როგორ? მოსწავლეებს წინა დღეს ხომ სუპერგაკვეთილს შევპირდი? ჰოდა, საკლასო ოთახში მოსწავლეების თვალწინ თვითმფრინავად გადავიქცევი და გაშლილი ხელებით ვირაჟებს ვაკეთებ. შემდეგ, უფრო დიდი საოცრებები ხდება, თვითმფრინავი ხან წყალში ვარდება, ხან პილოტი წამით გონებას კარგავს. მერე ოკეანეში აღმოჩენილი მგზავრების გადარჩენა და ა.შ… ჩემი ფანტაზია ხომ უსაზღვროა. მაგრამ მთავარი ახლა იწყება: უდაბურ კუნძულზე, რომელზეც ათი გადარჩენილი მგზავრი აღმოჩნდა, ვერტმფრენი მიფრინდა, რომელსაც მხოლოდ ხუთი ადამიანის წაყვანა შეუძლია, დანარჩენი ხუთი ისევ კუნძულზე უნდა დარჩეს და სცადოს თავის გადარჩენა. აქ მოსწავლეებს ვთხოვ, დაიყონ მცირე ჯგუფებად და გადაწყვიტონ, ვინ დარჩეს და ვინ გაფრინდეს, იმ სიიდან, რომელსაც თავად ვაძლევ. სიაში გამოგონილი პერსონაჟები იმგვარად არიან შერჩეული, რომ მოსწავლეებში კამათი გამოიწვიოს. მაგალითად: მეცნიერი, ბოტანიკოსი, ორი შვილის მარტოხელა დედა, ყოფილი მსჯავრდებული, რომელიც მკვლელობის ბრალდებით იყო გასამართლებული, მაგრამ შემდეგ ვადამდე გაათავისუფლეს. არ არსებობს არცერთი პირობითი მგზავრი, რომლის დარჩენის ან სახლში დაბრუნების მომხრე და მოწინააღმდეგე არ აღმოჩნდეს ნებისმიერ ჯგუფში. ამ აქტივობის მთავარი არსიც ხომ ბავშვებს შორის კამათისა და დისკუსიის გამოწვევაა. საინტერესო და სახალისო გაკვეთილის ჩატარებასთან ერთად ვაკვირდები ჯგუფის დინამიკას, კლასელებს შორის ურთიერთობების, თანამშრომლობის პროცესს. მუშაობის დასრულებისთანავე ჯგუფები ასაბუთებენ საკუთარ გადაწყვეტილებებს, რომლებსაც დაფაზე ვწერ. ანუ ყველაფერი ისეა, როგორც ჯგუფური აქტივობა მოითხოვს. მთავარია, დავიცვათ წესი: „არასდროს ვიყოთ უხეში!“
მესამე უმთავრესი დღეა მთელი სასწავლო წლის განმავლობაში. ამ დღეს მე ვცდილობ, ავუხსნა ჩემს მოსწავლეებს, რატომ ვიქცევი ასე „გიჟურად“. ეს არის დღე, როდესაც მოსწავლეებს ვარწმუნებ, რომ სწორედ ჩემი გაკვეთილებია ყველაზე განსხვავებული შემეცნებითი სივრცე, რომელიც ოდესმე უნახავთ. და სწორედ ისინი არიან, ვინც აუცილებლად მიაღწევენ წარმატებას და ჩემი გაკვეთილების მიზანიც ეს არის. მიმაჩნია, რომ კარგი მასწავლებელი ნებისმიერ უნარსა და ჩვევას უნდა იყენებდეს, რათა მოსწავლეებმა საუკეთესო განათლება მიიღონ. ამ საინტერესო დღის ბოლოს, ყველაზე რთულ და დაუმორჩილებელ მოსწავლესაც კი, უნდა ვათქმევინო: „ეს მასწავლებელი, რაღაც განსხვავებულ სიბრძნეს ფლობს და ამიტომ ვეცდები, მისგან რამე მაინც ვისწავლო. რაც იქნება იქნება!“. ეს ზუსტად ის არის, რაც მე მინდა. შემდეგ კი საინტერესო გაკვეთილები გაგრძელდება, მკითხველი ამას თავად ნახავს მომავალ სტატიაში“.
სტატია თარგმნა: ქეთევან კობალაძემ
