მეორე ნაწილი
„შანხაის აღზევება ან დაცემა ნიშნავს მთელი ერის დაბადებას ან სიკვდილს“.
ჩან კაი-ში (1887-1975, ჩინეთის გომინდანის მთავრობის პროეზიდენტი, ტაივანის ჩინეთის რესპუბლიკის ყოფილი მეთაური)
შანხაის დახასიათებისას სინოლოგები ხშირად აღნიშნავენ მხოლოდ შანხაის მცხოვრებთათვის დამახასიათებელ „შანხაის სულს“, კერძოდ, შანხაიელების ერთგვარად ქედმაღლურ დამოკიდებულებას სხვებისადმი. ეს ის ქედმაღლობა არ გეგონოთ, როდესაც მედიდურობ ან არავის იკარებ. ეს უფრო, როგორც ჩინელი სწავლულები წერენ, „ბრიტანულ“ ქედმაღლობას ჰგავს, როდესაც ადამიანები მათდამი განსაკუთრებულ დამოკიდებულებას ითხოვენ, რაც ჩინურ ვერსიაში გულისხმობს იმას, რომ შანხაიელი არ არის ჩვეულებრივი ჩინელი. შანხაიელი არ შეიძლება აგერიოთ პეკინის მცხოვრებში, შანხაიელი მხოლოდ შანხაიელია. ეს იგრძნობა, როგორც ამბობენ, შანხაის უნივერსიტეტებშიც, სადაც იქ ჩამსვლელს პირდაპირ შთააგონებენ, რომ ეს ელიტური ადგილია და უნივერსიტეტიც ელიტურია.
შანხაის უნივერსიტეტებიდან ალბათ უნდა გამოიყოს ფუდანის უნივერსიტეტი, შანხაის უცხო ენათა ინსტიტუტი, შანხაის ძიაო ტონგის უნივერსიტეტი და შანხაის უნივერსიტეტი, რომლებიც მსოფლიო რეიტინგებშიც უმაღლესი განათლების წამყვან სკოლებად ითვლება.
ვინც შანხაიშია ნამყოფი, ვერ იტყვის, რომ ჩინეთი ნახა. არა, მას მხოლოდ შანხაი ექნება ნანახი, რომელიც, მიუხედავად უზარმაზარი ტერიტორიისა, მაინც არ არის „ჩინური“ ქალაქი. ის უფრო გლობალური მეტროპოლიაა, რომელშიც ჩინელები ცხოვრობენ და მთელი მსოფლიოს კორპორაციები „აკეთებენ ფულს“. ნამდვილი ჩინეთი სხვაგვარია. კი, იქაც ნახავთ თანამედროვე ცათამბჯენებს, მინა-ბეტონის ოფისებსა და გიგანტურ სავაჭრო მოლებს, მაგრამ მათ მიღმა, ყველგან, სუპერთანამედროვე შენჟენსა თუ პროვინციულ გუილინში, შეხვდებით ჩინეთის იმ ნაწილს, რომელიც ბავშვობიდან აღბეჭდილა ჩვენს გონებაში – აპრეხილსახურავიან სახლებს, ვიწრო, ალიზით შელესილ ქუჩებს, მწვანეში ჩაძირულ ტბისპირა პარკებსა და მეთევზეთა ვიწრო, წაგრძელებულ ნავებს ზღვისპირა სოფლებსა თუ ქალაქებში. თუ ჩინეთის ნახვა გსურთ, აჯობებს, თავიდანვე განსაზღვროთ თქვენი მოგზაურობა: ან შანხაიში წახვიდეთ და იქ რამდენიმე თვე ან ნახევარი წელი გაატაროთ შანხაის სულისა და ამ ქალაქის დასავლურ-ჩინური ცხოვრების წესის შესაგრძნობად, ან ქვეყნის რომელიმე სხვა ადგილი მოინახულოთ ნამდვილი ჩინეთის გასაცნობად. შანხაი და ჩინეთი, როგორც ამბობენ, ერთი და იგივე არ არის. თუ ჩინეთის დიდი მცოდნე არ ხართ (და ეს უმეტესად ასეა), გაგიჭირდებათ პეკინელის გარჩევა, ვთქვათ, სიჩუანელისგან, მაგრამ შანხაიელს ყველასგან გამოარჩევთ. უპირველესად, ყურადსაღებია ის, რომ შანხაიში ყველაზე ლამაზი გოგონები დაიარებიან – მაღლები, კარგად აწყობილები და სპორტულები. ეს, როგორც ჩინელები ამბობენ, შემთხვევითი არ არის – მრავალი სისხლის შერევის შედეგია. მეორე კი ის გახლავთ, რომ შანხაიელებს ხშირად, სხვებისგან განსხვავებით, ხაზგასმულად ლამაზად აცვიათ. როგორც კომერციული წყაროები გვეუბნებიან, შანხაიში მსოფლიოში ყველაზე მეტი ძვირიანი ბუტიკია და მოდის ყადრიც კარგად ესმით.
მესამე და ალბათ ყველაზე დიდი განსხვავება კი ის გახლავთ, რომ შანხაის მცხოვრებნი თავიანთ ენაზე ლაპარაკობენ. ეს ის ენა არ არის, რომელსაც პეკინში მოისმენთ. ეს დიალექტიც კი არ არის, ეს სხვა ენაა! რა თქმა უნდა, შანხაიელები თავისუფლად გაგიგებენ, თუ მათ პუტუნხუაზე (ჩრდილოურ ჩინურზე) გაესაუბრებით – ეს ტელევიზიისა და რადიოს ენაა, მაგრამ თვითონ ამ ენაზე იშვიათად ლაპარაკობენ. შანხაიელის მოსმენისას (რა კარგადაც უნდა ფლობდე პუტუნხუას) ბევრს ვერაფერს გაიგებთ და არ გაგიკვირდეთ, თუ შანხაიელებმა გაიოცეს, რატომ არ ისწავლეთ ჯერ შანხაის ენა – ვუ.
ჩინური ენების თანამედროვე მდგომარეობაში გასარკვევად მხოლოდ იმას გეტყვით, რომ ჩინეთში ყველაზე გავრცელებული ენები შემდეგია: მანდარინი (პუტუნხუა) – 800 მილიონამდე ადამიანი; სამხრეთული მინი (ტაივანის, ფუძიანის, აღმოსავლეთ გუანდუნისა და კუნძულ ჰაინანის მცხოვრებთა ენა) – 75 მილიონი ადამიანი; ვუ – ე.წ. შანხაიური ენა – 70-75 მილიონი ადამიანი; იუე ან კანტონური, რომელზეც ჰონგ-კონგის, მაკაოს, გუანდუნისა და გუანშის პროვინციებში მცხოვრებნი ლაპარაკობენ – 68-70 მილიონამდე ადამიანი – და ჰაკა, რომლის მატარებელნი მთელ ჩინეთში ცხოვრობენ და რომელზეც ლაპარაკობს ჩინეთის უცხოური აზიური დიასპორის დიდი ნაწილი, სულ 50 მილიონამდე ადამიანი. გარდა ამისა, ჩინეთში არსებობს 50-მდე ოფიციალური ენა, რომლებსაც ეთნიკურ უმცირესობათა ენები ჰქვია. მათ შორის აღსანიშნავია რამდენიმე ჩვენთვის ცნობილი ენა: მონღოლური (ჩინეთის შიდა მონღოლეთში), ტიბეტური (ტიბეტელების ენა ავტონომიურ ოლქში, სინგჰაისა და სიჩუანში), უიღურების ენა (თურქული ჯგუფის ენა არაბული დამწერლობით) და ჟუანგი (ჩრდილოეთ ტაილანდურის მონათესავე ენები და დიალექტები ჩინეთის იუნანისა და გუანშის სამხრეთულ პროვინციებში).
შანხაის კიდევ ერთი საოცარი თვისება აღმოაჩნდა – ის ყველაზე სწრაფად გადავიდა „ახალი“, ოცდამეერთზე საუკუნის საბაზრო ეკონომიკურ რელსებზე და სახეც ისე შეიცვალა, რომ მისი შედარება ოთხმოციანი წლების შანხაისთან დღეს უკვე წარმოუდგენელია. ქვემოთ გთავაზობთ ცნობილი სინოლოგის, პროფესორ ალექსანდრ მასლოვის მოგონებას შანხაიში მის პირველ მოგზაურობაზე: „შანხაიში პირველად 1989 წელს ჩავედი. მაშინ ახალი ჩინეთი ჯერ მხოლოდ იბადებოდა. ფორმალურად კი მთელ ჩინეთში უკვე მთელი სისრულით მიმდინარეობდა იქაური ეკონომიკური „პერესტროიკა“. შანხაი იმ დროს გახლდათ ქალაქი, რომელიც სავსე იყო შავ ან მუქ ტანსაცმელში გამოწყობილი ადამიანებით. იმ დროს იქ სხვა ფერს იშვიათად თუ ნახავდით. ეს იყო ქალაქი, სადაც იმისთვის, რომ ავტობუსი გაჩერებაზე ტროტუარს მიახლოებოდა, კონდუქტორი ფანჯრიდან უკაკუნებდა ავტობუსის კორპუსს, რათა ხალხი გაწეულიყო და მანქანას გაჩერება შესძლებოდა. სატრანსპორტო სიტუაცია მართლაც საშინელი იყო. შანხაი უკვე მაშინ ძალიან მჭიდროდ დასახლებული ქალაქი გახლდათ, საითაც მთელი ჩინეთიდან მიემართებოდა პროვინციელების უწყვეტი ნაკადი. ეს იმიტომ, რომ შანხაიში უკეთესად იხდიდნენ. ეს გახლდათ ქალაქი, სადაც შეხვდებოდით ქცევის, ინტერესების, სახეების და დიალექტების აბსოლუტურ მრავალფეროვნებას. იმ წლებში შანხაის დღეს უკვე სახელგანთქმული ცათამბჯენები (შანხაი თაუერი – 630 მ, შანხაის მსოფლიო ფინანსური ცენტრი – 500 მ, ჯინ მაო თაუერი – 420 მ, შანხაის სატელევიზიო ანძა „აღმოსავლეთის მარგალიტი“ – 468 მ) ჯერ მხოლოდ შენდებოდა, ქალაქის ძირითადი შენობები კი მე-19 საუკუნის ბოლოს აშენებული იაპონური სახლები იყო. ბევრგან შეხვდებოდით გერმანულ შენობებს – მყარად ნაშენებ სამ-ოთხსართულიან სახლებს, ნახევრად დანგრეულ ჩინურ ქოხმახებს და ესპანურ-პორტუგალიურ შენობებს, რომლებსაც დრომ განაჩენი უკვე გამოუტანა – ერთი ძლიერი ქარი და მათ ალბათ ვეღარაფერი უშველიდათ. პირველი, რაც ამის შემხედვარემ გავიფიქრე, ეს იყო: „შენობების ამ მასას როგორ უნდა მოუარო?!“ შანხაის იმდროინდენლი მოსახლეობა ნაკლებად განათლებული იყო და ცუდად ერკვეოდა საერთაშორისო ცხოვრებაში. როდესაც ვუთხარი, რომ „საბჭოთა კავშირიდან“ ვიყავი, აღმოჩნდა, რომ სიტყვათა ეს შეთანხმება კი გაეგონათ, მაგრამ მათი ცოდნა აქ მთავრდებოდა… იმ დროს ძნელი წარმოსადგენი იყო რომ მალე შანხაი განათლების სფეროში მსოფლიოს ერთ-ერთი წამყვანი ქალაქი გახდებოდა…“
მე შანხაიში ორჯერ მოვხვდი. პირველად – 2007 წელს (ერთ-ერთ სატელევიზიო ბაზრობა-ფესტივალზე), მეორედ – 2012-ში (საერთაშორისო გამოფენაზე). სასტუმრო „მეტროპოლს“, რომელშიც პირველი ჩასვლისას გავჩერდი და შანხაიური „ბუნდის“ (ევროპული კვარტლის) მიდამოებში იდგა, მეორე ჯერზე ვეღარ მივაგენი – ქალაქი ისე შეცვლილიყო, რომ შებინდებისას შანხაის ვიწრო ქუჩების აბლაბუდაში ვეღარ გავბედე მისი ძებნა.
ამ გიგანტურ ქალაქში მოხვედრილს, გამუდმებით გეუფლება შეგრძნება, რომ მას პირველად ხედავ. შრომისმოყვარე ჩინელებს ხუთ წელიწადში ქალაქში უამრავი ახალი შენობა აეგოთ, დამატებითი გზები და ესტაკადები გაეყვანათ და ერთხელ უკვე ნანახი მეგაპოლისის ნახვა თავიდან მომიწია. მაგრამ რას ნახავ?! შანხაის პუდონგის საერთაშორისო აეროპორტიდან სასტუმრომდე ტაქსმა 101 კმ გაიარა! დიახ, ას ერთი! დაახლოებით დიღმიდან ქარელში რომ ჩახვიდე… თანაც, გაითვალისწინეთ, ქალაქი ამ სასტუმროსთან არ მთავრდება. პირიქით, სასტუმრო „მეტროპოლი“ შუაგულ შანხაიში დგას და მის მიღმა ქალქის მეორე, დასავლეთი ნაწილია გადაშლილი…
შანხაიში ყოფნისას ბევრს ვეცადე, მაგრამ ვერაფრით წარმოვიდგინე, როგორ შეიძლება, თბილისიდან ზესტაფონამდე მანძილზე ერთი ქალაქი იყოს გაშენებული.
