დაახლოებით 5 წლის წინ, როცა ფილოლოგიის ფაკულტეტის ” ზოგადი და გამოყენებითი ენათმეცნიერების” სპეციალობის მაგისტრანტი ჩემი სამაგისტო რეფერატისათვის თემას ვეძებდი, ძალიან მომინდა ჩემივე ლექსების შესახებ გამეკეთებინა პატარა სამეცნიერო სტატია. იდეა იყო ასეთი , რომელიმე ლექსის წერისას ჩამენიშნა რომელ ენობრივ ნიშანში რა სემიოტიკურ ფასეულობას და მნიშვნელობას ვდებდი, რა მეტაფორა როგორი მნიშვნელობით შევქმენი და გამოვიყენე, რას რა ფუნქცია მივანიჭე, მერე ვაპირებდი გამეკეთებინა ანკეტები, რომელთა საშუალებით მკითხველებისაგან გავიგებდი – რა როგორ აღიქვეს.
შემდეგ ჩემს პირად , ანუ სუბიექტურ ინფორმაციას ობიქტური მონაცემებს შევუდარებდი და ვიტყოდი, როგორ იცვლება ენობრივ – პოეტური ნიშანი შექმნისა და აღქმის პროცესების მაგიურ შუალედში.
რასაკვირველია, ეს იდეა ვერ განვახორციელე, რადგან ძალიან ძნელია თვალი ადევნო, გაზომო, აწონო , იკვლიო შემოქმედებითი პროცესი.
ეს პატარა ისტორია და ჩემი ვერგანხორციელებული იდეა ყველაზე ხშირად გალაკტიონ ტაბიძის ლექსების კითხვისას მახსენდება.
მიუხედავად იმისა, რომ გალაკტიონი ერთ-ერთი იმ პოეტთაგანი იყო, რომელიც პოეტური ტროპების გამოყენებაზე, პოეტური ნიშნის ქმნადობაზე , რითმისა და ლექსის მელოდიურ სტრუქტურაზე ბევრს ფიქრობდა და მუშაობდა, მაინც, ვფიქრობ ბევრი რამ გაუცნობიერებლად ხდებოდა და ხვდებოდა მის პოეზიაში –
ეს გაუცობიერებელი ქმნადობა იმ ენობრივი მაგიის ნაწილია, რაც ყველაფრის სათავეა რაც კი ხდება ჩვენს ენობრივ სამყაროში – იქნება ეს უბრალოდ ყოველდღიური ნარატივი თუ პოეტური მეტყველება.
ენაში ზოგიერთი აკრძალული, ანუ არასდროს გამოყენებული თანხმოვანკომპლექსი ან ბგერათა ჯამი მიქმნის ილუზიას, რომ ენა დადებით და უარყოფით ნაწილაკთა ან ქიმიურ ელემენტთა ჯამია, რომელთაგანაც ზოგიერთი წყვილი არასდროს შედის ერთმანეთთან რეაქციაში, ზოგიერთს კი პირიქით, ხშირად გამოყენებული ვალენტობა ახასიათებს.
თუ ენას ამგვარ ელემენტთა ურთიერთობის შედეგად მოვიაზრებთ, მაშინ გარჯვეულწილად საშიშ ნივთიერებას მივიღებთ პოეზიის სახით, რადგან ერთნაირი , დადებითად დამუხტული პროტონების სინთეზია ატომური ბირთვი –აბა სცადეთ, რამდენჯერმე გაიმეორეთ ერთი და იმავე ან მსგავსი ბგერითი შემადგენლობის სიტყვები, მაშინვე იქმნება მაგიური კინეტიკური ენერგია, რომელიც ასე ხშირადაა გამოყენებული შელოცვებსა თუ წყევლებში.
დადებით პროტონებად როგორც მხატვრული სახეები, აგრეთვე სინტაქსი, მაგრამ განსაკუთრებით პოეტური ფონეტიკა წარმოვიდგინოთ– როდესაც ნებისმიერი ორი ბგერა ისეთ რეაქციას იწვევს, რომ პოეტური სასწაული–გარდაუვალია.
როდესაც კიდევ ერთხელ, მერამდენედ მიიღებთ თქვენი მოსწავლეებისგან კითხვას – მას, რატომ უნდა წავიკითხონ პოეზია? თქვენ შეგიძლიათ რამდენიმე მეთოდი გამოიყენოთ სწორედ ამ პოეტური ჯადოქრობის შესაგრძნობად.
ავიღოთ რომელიმე ლექსი, მაგალითისთვის, გალაკტიონ ტაბიძის „ქარი ჰქრის”, გავიხსენოთ ტექსტი:
ქარი ჰქრის
ქარი ჰქრის, ქარი ჰქრის, ქარი ჰქრის,
ფოთლები მიჰქრიან ქარდაქარ…
ხეთა რიგს, ხეთა ჯარს რკალად ხრის,
სადა ხარ, სადა ხარ, სადა ხარ?
როგორ წვიმს, როგორ თოვს, როგორ თოვს
ვერ გპოვებ ვერასდროს… ვერასდროს!
შენი მე სახება დამდევს თან
ყოველ დროს, ყოველთვის, ყოველგან!
შორი ცა ნისლიან ფიქრებს სცრის…
ქარი ჰქრის, ქარი ჰქრის, ქარი ჰქრის.
ეს ლექსი ერთ–ერთი ყველა ფონეტიკური ლექსია გალაკტიონ ტაბიძის პოეზიიდან. ეს ის შემთხვევაა, როდესაც აღმნიშვნელი და აღსანიშნი ძალიან გვანან ერთმანეთს. ლექსის შინაარსი არამხოლოდ სიტყვების, მხატვრული სახეების, წინადადებების საშუალებით გამოიხატება, არამედ ბგერათა ფონეტიკური ნაირგვარობითაც.
ყრუ ფშვინვიერი თახმოვანი ქ, სონორსა და ვიბრანტ–რ –სა და ნაპრალოვან ს–სთან ერთად ქარის ქროლვის ვიზუალურ სურათს ქმნის, მიუმეტეს, როდესაც ეს ფონეტიკური პროცესი რამდენჯერმე მეორდება და ხორხისმიერი ჰ–ც ემატება. შედეგი სრულიად ფანტასტიკურია.
ლექსის ამგვარად მოსასმენად, პირველ რიგში , სთხოვეთ თქვენს მოსწავლეებს თვალები დახუჭონ, თქვენ ჩვეულებრივი, საშუალო ხმით წაუკითხეთ, მერე წაუკითხეთ ჩურჩულით, შემდეგ გამოყავით ტექსტიდან ცალკე თანხმოვნები:
ქრ ჰქრს ქრ ჰქრს ქრ ჰქრს
ფთლბ მჰქრნ ქრდქრ …
ისინი აუცილებლად დაინახავენ როგორ ქრის ქარი და როგორ მიქრიან ფოთლები მის რიტმზე, მითუმეტეს, რომ სიტყვა „ფოთლებში” ორი ფშვინვიერი თანხმოვნის სინთეზია.
შემდეგ მხოლოდ ხმოვნებს მოუსმინეთ:
აი ი აი ი აი ი
ოეი იია ააა
გესმით ხმოვნების მუსიკა? დარწმუნებული ვარ, თქვენი მოსწავლეებიც გაიგონებენ მას , შეგიძლიათ რამდენიმე სიტყვით ქართულ ხმოვანთა ნაირგვარობაზე უამბოთ, რომ ა – ყველაზე ღია ხმოვანია, ი–ყველაზე ვიწრო… ქარიც ხომ ასეა, პირველი მობერვა ძლიერია, შემდეგ თანდათან იკლებს…
მოკლედ, თუ გინდათ პოეზია კარგად ასწავლოთ, არ მოგერიდოთ, დაშალეთ ხოლმე იგი შემადგენელ ნაწილებად.
ფონოსემანტიკა პოეზიის გასაგებად ძალიან მნიშვნელოვანი რამაა, მითუმეტეს, როდესაც საქმე გვაქვს ისეთ პოეტთან, როგორიცაა გალაკტიონ ტაბიძე.
მისი დღიურები თუ ჩანაწერები ადასტურებენ, რომ პოეტმა ბევრი ლინგვისტური საკითხი ძალიან კარგად იცოდა და სპეციალურად მუშაობდა ტექსტზე ამ ენობრივი ნიუანსების საჩვენებლად.
