უფროს კლასებში სესილია მაკგოფმა, სხვა მოსწავლეებთან ერთად, მანამდე უცნობი ვარსკვლავი აღმოაჩინა. უნივერსიტეტის პირველ კურსზე კი ის საავადმყოფოში შიზოფრენიის დიაგნოზით მოხვდა. ახლა სესილია ასეთივე პრობლემის მქონე ახალგაზრდებს ეხმარება და ფსიქიკურ დაავადებებთან დაკავშირებულ მითებს ებრძვის.
გიგანტური ობობა, რომელიც მოძრაობის დროს ბავშვური სიცილის ხმებს გამოსცემს – ასეთია ამერიკელი სესილია მაკგოფის ერთ-ერთი ყველაზე ხშირი ჰალუცინაცია.
სხვა ჰალუცინციებს შორის ჯამბაზიცაა – მას შეუძლია მიუახლოვდეს და დაკბინოს უცნაური გოგონა დანით ხელში, რომელსაც ძალიან უყვარს ლაპარაკი.
სესილიას გამუდმებით ჩაესმის რაღაც ხმაური და დამახინჯებული ხმები.
ის ამბობს, რომ არარსებულ საგნებს, ადამიანებსა და მოვლენებს ბავშვობიდან ხედავს. ყველაფერი კი მოჩვენებითი ქალის ფიგურიდან დაიწყო, რომელიც ხშირად ელანდებოდა საპირფარეშოში. მშობლები ბავშვის მონაყოლს ნაკლებ ყურადღებას აქცევდნენ. მათ მიაჩნდათ, რომ ხუთი წლის შვილი ფანტაზიორი იყო და უბრალოდ სიბნელის ეშინოდა. თუმცა, სესილიასთვის ეს შიზოფრენიის დასაწყისი იყო.
მიუხედავად იმისა, რომ უცნაური წარმოსახვები ძალიან აშინებდა და ყურადღებას აფანტვინებდა, გოგონა იმდენად კარგად სწავლობდა, რომ სკოლაში ვუნდერკინდს უწოდებდნენ. ის მონაწილეობდა უფროსკლასელთა რეგულარულ სემინარში აშშ-ის სახელმწიფო სამეცნიერო ფონდის ფარგლებში რეი დეშანგთან ერთად. მან დამოუკიდებლად აღმოაჩინა ახალი ვარსკვლავი – პულსარი, რომელიც არაჩვეულებრივად ფართო ორბიტით გამოირჩეობდა.
მეცნიერ ჯო სვიგგამის აზრით, პულსარის შესწავლა ასტრონომებს მნიშვნელოვან ცნობებს მისცემს იმის შესახებ, თუ როგორ ფორმირდება ორობითი ვარსკვლავი. ასეთ წარმატებებზე დიდი მეცნიერები ოცნებობენ, მაგრამ მას რიგითმა სკოლის მოსწავლემ მიაღწია. მაკგოფის აღმოჩენის შესახებ ინფორმაცია მთელ მსოფლიოს მოედო.
ამ აღმოჩენის წყალობით სესილიამ შეძლო პენსილვანიის პრესტიჟულ სახელმწიფო უნივერსიტეტში ასტრონომიისა და ასტროფიზიკის მიმართულებით ჩაბარება, მაგრამ სწავლის დროს მისი ფსიქიკური ჯანმრთელობა გაუარესდა, ალბათ სტრესისა და დატვირთვის ან ბუნებრივი ფაქტორების გამო: ამერიკელ ფსიქიატრ ტრეისი მარკსის აზრით – მას YouTube-არხი აქვს ფსიქიკური ჯანმრთელობის შესახებ – შიზოფრენია ხშირად ვლინდება გვიან მოზარდობაში, ოცდაათ წლამდე. ეს ზუსტად ის დროა, როდესაც ადამიანი ინსტიტუტში ან ასპირანტურაში სწავლობს.
პირველი კურსის ბოლოს სესილია ვეღარ გაუმკლავდა სწავლას: ინტენსიური ჰალუცინაციების გამო, ის წიგნსაც კი ვერ კითხულობდა. გოგონა ეცადა დედისთვის მოეყოლა თავისი ამბავი და დახმარება ეთხოვა, მაგრამ დედამ მკაცრად აუკრძალა ამ თემაზე სხვებთან საუბარი, მეტიც, გააფრთხილა, რომ თუ ბევრს ილაპარაკებდა, საზოგადოებაში საშიშად ჩათვლიდნენ და ვერასოდეს შეძლებდა სამსახურის შოვნას. დედამისმა არ იცოდა, რომ შიზოფრენიის დროს ნათელი ცნობიერება და ინტელექტუალური შესაძლებლობები ადამიანში ნარჩუნდება, მაგრამ, დროთა განმავლობაში, შესაძლოა განვითარდეს გარკვეული კოგნიტური დეფიციტიც.
სესილიამ ვეღარ შეეძლო საკუთარ თავთან გამკლავება და თვითმკვლელობა სცადა. საბედნიეროდ, ეს მცდელობა წარუმატებელი აღმოჩნდა. ცნობისათვის: შიზოფრენიით დაავადებული ათიდან ერთი ადამიანი სიცოცხლეს თვითმკვლელობით ამთავრებს.
მას შემდეგ სესილიამ კვლავ მოითხოვა დახმარება და წამლების მიღება დაიწყო. ის ექვსჯერ მოხვდა საავადმყოფოში, მაგრამ, როგორც აღნიშნავს, მკურნალობის შემდეგ თავი ბევრად უკეთ იგრძნო.
მკურნალობის პერიოდში სესილიამ ღიად დაიწყო ლაპარაკი საკუთარ დაავადებაზე და სხვა პრობლემებს შეეჩეხა, კერძოდ, შიზოფრენიის შესახებ საზოგადოებაში არსებულ სტერეოტიპებს. ადამიანები, რომლებიც თითქმის მთელი ცხოვრება იცნობდნენ მას და მისი ნიჭით აღფრთოვანებულნი იყვნენ, ახლა თავს არიდებდნენ და გაურბოდნენ. საერთო საცხოვრებელში მომხდარი ერთ-ერთი კონფლიქტის დროს კი მეზობლებმა პოლიცია გამოიძახეს და განაცხადეს, რომ სესილია საშიშია.
მისი თქმით, შიზოფრენიის შესახებ ყველა წარმოდგენა, რომელიც პოპკულტურაშია გავრცელებული, სიმართლეს არ შეესაბამება. „მედია ხშირად იყენებს ამ დაავადებას სტერეოტიპების გასამყარებლად, რომლებიც შიშსა და სტიგმას აძლიერებენ. ერთ-ერთი სტერეოტიპის მიხედვით შიზოფრენიით დაავადებული ადამიანი აუცილებლად სასტიკია. სინამდვილეში, ის თავად ხდება სხვისი ძალადობის მსხვერპლი“, – ამბობს სესილია.
მან საკუთარ თავზე იწვნია მწარე რეალობა. როდესაც „არანორმალურის“ იარლიყი მიაკრეს, გადაწყვიტა მთელი ძალა ფსიქიკური ჯანმრთელობის კუთხით განათლებისკენ მიემართა და ეს მისი პირადი მისია ყოფილიყო. მან შეერთებულ შტატებში დააარსა ფონდი „სტუდენტები შიზოფრენიით“, რომელიც ორგანიზებას უწევს საგანმანათლებლო ღონისძიებებს და მხარს უჭერს კოლეჯისა და უნივერსიტეტის იმ სტუდენტებს, რომლებიც ამ დაავადებით იტანჯებიან. ფონდი უკვე ბევრს დაეხმარა არა მხოლოდ სწავლის დასრულებაში, არამედ სიცოცხლის შენარჩუნებაში.
აღმოჩნდა, რომ ამ დაავადებით არცთუ ცოტა ახალგაზრდა ავადობს. სესილიას მონაცემების თანახმად, 18 წელზე უფროსი ასაკის 1,1%-ს აქვს შიზოფრენიის ესა თუ ის ტიპი, მაგრამ საზოგადოება ამას ვერ ხედავს არსებული სტიგმის გამო. განკითხვისა და შიშის გამო, შიზოფრენიით დაავადებული ახალგაზრდები ამ მდგომარეობას უახლოეს ადამიანებსაც უმალავენ. სესილიას თქმით, ეს ძალიან მძიმე შედეგს იწვევს, რადგან სათანადო მკურნალობის გარეშე დაავადება პროგრესირებს.
ახლა სესილიამ უკვე დაასრულა უნივერსიტეტი, გადავიდა საცხოვრებლად ნიუ-იორკში და განაგრძობს შიზოფრენიით დაავადებულთა უფლებების დაცვას, ებრძვის სტიგმას, ცდილობს მკურნალობა ხელმისაწვდომი გახადოს. ამის შესახებ სხვადასხვა კონფერენციებზე საუბრობს, მათ შორის გაეროში. მის ყველაზე ცნობილ გამოსვლას, რომელსაც ხუთ მილიონზე მეტი მნახველი ჰყავს, „მე არ ვარ მონსტრი!“ ჰქვია.
სესილია აქტიურად იძლევა ინტერვიუებს, აქვს ინსტაგრამი და ცდილობს, რაც შეიძლება მეტი თქვას იმის შესახებ, თუ რა არის შიზოფრენია. ამავდროულად ის კვლავ ხედავს ჰალუცინაციებს, მაგრამ უკვე ისწავლა მათთან თანაცხოვრება და ესმის, რომ საშინელი წარმოსახვები და უჩვეულო ხმები მხოლოდ მისი წარმოსახვის პროდუქტია და ნაკლებად აქვს კავშირი რეალობასთან.
2019 წელს სესილიამ ნიუ-იორკში, იუნიონ-სკვერში ჩატერებული საპროტესტო აქციის – „მე ფსიქიკურად ავად ვარ, მე არავის ვკლავ“ თანაორგანიზატორი იყო. მას პაციენტთა უფლებების დამცველი სხვა აქტივისტებიც უერთდებიან. ისინი ერთად იმედოვნებენ, რომ შეცვლიან დამოკიდებულებას ფსიქიკური დაავადებების მიმართ არა მხოლოდ შეერთებულ შტატებში, არამედ მთელ მსოფლიოში.
მშობლებისთვის:
შიზოფრენია ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფსიქიკური დაავადებაა. შიზოფრენიული სპექტრის აშლილობის დიაგნოზი არ ნიშნავს სოციალურად სავალალო შედეგს. მსგავსი დიაგნოზის მქონე ადამიანს აბსოლუტურად ნორმალური ცხოვრების შანსი აქვს.
შიზოფრენია უფრო ხშირად ვლინდება თინეიჯერობის შუა პერიოდიდან საშუალოდ 35 წლამდე, ხოლო პიკი მოდის 20-დან 30 წლამდე. მოზარდებსა და ახალგაზრდებში გამოხატულებები მსგავსია. 12 წლამდე ასაკამდე დაავადების სიმპტომები ხშირად გამოხატული არ არის.
თუ თქვენს შვილს შიზოფრენიული სპექტრის აშლილობის დიაგნოზი დაუსვეს, არ არის საჭირო იმის კითხვა, ვინ არის ამაში დამნაშავე. ასეთი დარღვევები არ გადაეცემა ბავშვებს წინაპრებისგან. უფრო მეტიც, მშობლების ქცევა ან ზოგიერთი პედაგოგიური შეცდომა ვერ ახდენს გავლენას დაავადების განვითარებაზე. მისი „დეტონატორი“ არ შეიძლება გახდეს მშობლების განქორწინება და ოჯახური ძალადობა. ისინი, სავარაუდოდ, იწვევს სტრესულ რეაქციებს ან ნევროზულ მდგომარეობებს, მაგრამ არა შიზოფრენიას.
შიზოფრენიული აშლილობების კონტროლი შესაძლებელია. ამ მხრივ, ის არაფრით განსხვავდება სხვა ქრონიკული დაავადებებისგან. ის ნამდვილად არ არის განაჩენი. შიზოფრენიის შესწავლის ხანგრძლივი ისტორიის მიუხედავად, დღემდე მხოლოდ ჰიპოთეზება არსებობს მისი წარმოშობის მიზეზების შესახებ.
როგორ ავუხსნათ ბავშვს, რომ მას სჭირდება ფსიქიატრთან ვიზიტი? თუ ამ შეხვედრის შედეგის მიღწევა გვსურს, ექიმთან ვიზიტი ცნობიერად უნდა განხორციელდეს, ანუ ბავშვი უნდა ხვდებოდეს, რომელ სპეციალისტთან მიგვყავს და რატომ. ნუ შეგეშინდებათ ამაზე ღიად საუბარი, რადგან ხშირად ბავშვს კარგად ესმის, რომ დახმარება სჭირდება და ეს გარედან უნდა მოხდეს. შეგიძლიათ უთხრათ: „ვხედავ, რომ ბევრს ნერვიულობ და ვერ უმკლავდები საქმეს“, „ვღელავ, რომ ძნელია შენთვის დაძინება და გაღვიძება“ და სხვ.
რა არის ბავშვის ფსიქიკური აშლილობის მიზეზი, როგორ ვლინდება ისინი, რა ახასიათებს დაავადებას, რა ეტაპებს გაივლის ის – ამის შესახებ მშობელმა უმჯობესია სპეციალისტებისგან გაიგოს. პირველ რიგში მშობელმა უნდა გააცნობიეროს, რომ ბავშვის დაავადება მისი ბრალი არ არის.
უნდა ისაუბროს თუ არა მშობელმა ფსიქიატრიულ დიაგნოზზე სკოლაში, ეს მისი პირადი საქმე და არჩევანია. იმ შემთხვევაში, თუ ბავშვს კონცენტრაციის დაქვეითების გამო სწავლის ან კომუნიკაციის პრობლემები დაეწყება, მნიშვნელოვანია ამის შესახებ მასწავლებელთან მსჯელობა.
ერთად გავანადგუროთ მითები, რომლებიც ყველაზე მყარადაა ფესვგადგმული საზოგადოების ცნობიერებაში:
- 1. ადამიანს შიზოფრენიის დიაგნოზით არ აქვს მომავალი;
- შიზოფრენიის დიაგნოზი ნიშნავს ინვალიდობასა და უძლურებას;
- შიზოფრენიის დროს ადამიანი იღებს მედიკამენტებს მთელი ცხოვრების განმავლობაში;
- შიზოფრენიას არ შველის სამკურნალო საშუალებები;
- შიზოფრენიით დაავადებული ადამიანი სოციალურად საშიშია და იზოლირებული უნდა იყოს.
ეს არ შეესაბამება სიმართლეს.
მოამზადა ირმა კახურაშვილმა
https://www.mentalhealth.org.uk/a-to-z/c/children-and-young-people
