წიფობელა

„მესამე რანგიც მოხროვდა, / მეორე რანგის გარდა, / და დიალოგზე მოგროვდა / გამსახურდიას სკამთან“, – წერს მურმან ლებანიძე ერთ თავის ცნობილ ლექსში, რომელშიც „მწერალთა კავშირის“ ეზოში მომხდარ ამბავს აღწერს. ჩვენთვის საინტერესო ამ პასაჟში მწერალთა კლასიფიკაციაა: „მეორე რანგი“, „მესამე რანგი“… „მეორე რანგი“ კიდევ გასაგებია, მაგრამ ვერ წარმომიდგენია, „მესამე რანგის“ მწერლები ვინ უნდა ყოფილიყვნენ, თუმცა, ფაქტია, რომ იყვნენ და „მწერალთა კავშირის“ წევრობის მოწმობაც ედოთ გულის ჯიბეში.

პოეტი, რომელზეც მინდა, გესაუბროთ, ჩემეული კლასიფიკაციით, სწორედ „მეორე რანგს“ განეკუთვნება და ყველა იმ ზოგად ნიშნებს აერთიანებს თავის თავში, მისი დონის, ანუ „მეორე რანგის“ პოეტებს რომ ახასიათებთ. ეს პოეტი გახლავთ შალვა ფორჩხიძე. ინტერნეტში განთავსებულ მის მოკლე ბიოგრაფიაში ვკითხულობთ, რომ დაბადებულა 1919 წელს და გარდაცვლილა 2006 წელს, ამას იმიტომ ვუსვამ ხაზს, რომ პოეტმა მთელი ახალგაზრდობისა და მოწიფულობის წლები საბჭოთა რეალობაში გაატარა და ჩამოყალიბდა სტანდარტულ საბჭოთა მეორეხარისხოვან პოეტად. ვაღიარებ, რომ მისი საკმაოდ მოზრდილი პოეტური კრებული, რომელსაც „წიფობელა“ ჰქვია, ბავშვობაში რამდენჯერმე მაქვს წაკითხული (როგორც ჩანს, მომწონდა, თორემ რამდენჯერმე რატომ წავიკითხავდი. არადა, მახსოვს, რამდენჯერმე წავიკითხე). ამას წინათ წიგნის თაროში ქექვისას გადავაწყდი და გადავიკითხე. წიგნი იმ დროის კვალობაზე უმაღლეს პოლიგრაფიულ დონეზეა შესრულებული და ახლახან გარდაცვლილი გოგი წერეთლის მიერ შესანიშნავად გაფორმებული გარეკანი ამშვენებს. გამოუცია „საბჭოთა საქართველოს“ 1973 წელს. შალვა ფორჩხიძე გახლავთ მაშინდელ ლიტერატურულ და პოლიტიკურ კონიუნქტურას მორგებული ტიპური პოეტი. როგორც წიგნში შესული ერთი ლექსიდან ვიგებთ, თურმე ძმაკაცობდა კიდეც მაშინდელი ლიტერატურული კონიუნქტურის ერთ-ერთ არქიტექტორთან, ელგუჯა მაღრაძესთან (ეს უკანასკნელი გახლავთ ლექსის ადრესატი). ლექსი გამსჭვალულია სუფრულ-მუხამბაზური პათოსით და ჰომეროსული ჟინით არის ჰეროიზებული სხვაზე მეტად მსმელი კაცები, ამ შემთხვევაში – ავტორი და ადრესატი:

„.. აგვიწვავს თვალებს

რძისფერი ბოლი

და ღდინზე დავლევთ!
დაგვითვრებიან ვიეთნი მალე, დახრიან თავებს,

აირევიან ბინდები მთაზე ჩვენ მაინც დავლევთ!

ხევებს სინათლედ

შევუნთებთ კოცონს,

გეტყვი სიმართლეს _

აღარ გვეყოფა ჭიქები მომცრო,

შორს რომ შევტოპოთ,

რად უნდა ფიქრი,

დიდ ჯამებს ავწევთ

და ჩვეულ რიხით

დავლოცავთ დამსწრეთ…“.
(აქვე მოგახსენებთ, რომ დავგუგლე და „ღდინი“, თურმე, მხოლოდ და მხოლოდ „რჯულს“ ნიშნავს, მაგრამ, ამისდა მიუხედავად, მეეჭვება, ამიერიდან, როცა სინტაგმა „ღდინზე დავლევთ“ გამახსენდება, სიცილის შეკავება მოვახერხო, რაღაცნაირად ჟღერს, სხვანაირად).

ლექსში შემდეგ, ავტორ-ადრესატის გარდა, ყველას მიეძინება, ბოლოსკენ კი ლოპიანას და გრიგოლ ორბელიანის აჩრდილები მოდიან (გაიხსენეთ ადრესატის სიყვარული პოეტი-ღენერლისადმი). მაგრამ, ამ შემთხვევაში, ჩვენთვის, ამ ბახუსურ-სპირიტუალურ ვიზიონზე უფრო, როგორც უკვე მოგახსენეთ, ისაა საინტერესო, რომ ავტორი, კარგ მსმელთან ერთად, ელგუჯა მაღრაძის ძმაკაცი ყოფილა…

წიგნს წამძღვარებული აქვს ტიპური ანოტაცია: „სამშობლოს სიყვარული, ჩვენი ქვეყნის ისტორიული წარსული, ქართველ მამულიშვილთა დიდებული სახეები, საქართველოს ბედნიერი აწმყო და მომავალი _ აი, რა ასაზრდოებს შალვა ფორჩხიძის ლექსების ლირიკულ გმირს.“

ასეთ ანოტაციებს პირველხარისხოვანი პოეტების კრებულებზეც შეხვდებით, მაგრამ განსაკუთრებით მეორეხარისხოვანი პოეტების კრებულებს უხდება. უნდა აღინიშნოს, რომ მეორეხარისხოვანი პოეტები პროსოდიული მრავალფეროვნებით ნაკლებად იწუხებდნენ თავს, მათი საყვარელი საზომი ლოგაედური ათმარცვლიანი იყო. შალვა ფორჩხიძის შემთხვევაში კი ფორმალისტურ ერთფეროვნებასთან შეუგუებლობას ვხედავთ. ეს კი მაშინდელი ტოტალური პროსოდიულ-ვერსიფიკაციული ერთფეროვნების ფონზე (ცხადია, რამდენიმე პირველხარისხოვანი პოეტის შემოქმედების გამოკლებით) ნამდვილად დასაფასებელია. შალვა ფორჩხიძე მხოლოდ ცალ-ცალკე აღებულ შავთელურს და მცირე ბესიკურს არ სჯერდება, ხშირად აწყვილებს მათ ერთმანეთთან. არცთუ იშვიათად ამ დუეტში დიდი ბესიკურიც შემოჰყავს. თან, ამ ფორმით დაწერილ ლექსებს არატრადიციულ გრაფიკულ განლაგებას აძლევს, ზოგჯერ გარითმვის კანონიკურ წესსაც უგულვებელჰყოფს, მხოლოდ სპორადულად რითმავს, რის გამოც ამ ფორმის ლექსები ზოგან ვერლიბრს ძალიან უახლოვდება. ამ ჰეტეროსილაბურობასთან ერთად შალვა ფორჩხიძე ტონურ ლექსთწყობასაც მიმართავს, ამ წიგნში შესული არაერთი ლექსია დაწერილი ტონური ლექსთწყობით, მათ შორის – არცთუ უინტერესო ციკლი „მითრიდატე“.

შალვა ფორჩხიძის პოეზიაში კიდევ ერთი საინტერესო მისწრაფება შეიმჩნევა: ეს არის თანმიმდევრულობისკენ, მონოლითურობისკენ სწრაფვა, ანუ ერთიანი პოეტური მითოლოგიის შექმნის მცდელობა. სახე-სიმბოლოები და სხვა ტროპული ერთეულები ზოგჯერ ლექსიდან ლექსში ინაცვლებენ, მაგრამ ისინი იმდენად გაცვეთილი და ბანალური არიან, აბსოლუტურად უკარგავენ მკითხველს სერიოზულად აღქმისა და გააზრების სურვილს. ე. წ., „საყოველთაო მოხმარების მეტაფორებს“ შალვა ფორჩხიძის თაობის პირველხარისხოვან პოეტებთანაც ვხვდებით, მაგრამ პირველხარისხოვან და მეორახარისხოვან პოეტებს ერთმანეთისგან, სხვა მახასიათებლებთან ერთად, ზომიერების გრძნობა განასხვავებთ: პირველხასრისხოვანი პოეტები ან საერთოდ არ იყენებენ ასეთ ტროპულ ერთეულებს, ან – მცირე დოზით და ზომიერად, სხვა, უფრო მნიშვნელოვანი სათქმელის გამოსაკვეთად. მეორეხარისხოვანი პოეტები კი ასეთ ბანალიზმებზე და კლიშეებზე აგებენ ლექსის მთელ ხერხემალს. აქვე უნდა ვახსენოთ ზომიერება პოეტური ენის არქაიზაციის დროსაც, შალვა ფორჩხიძის შემთხვევაში კი ზოგჯერ გეგონება, ანტონ კათალიკოსის სკოლის მიმდევარი რომელიმე „კლასიცისტი“ პოეტის ლექსს კითხულობ, და არა – მეოცე საუკუნის მეორე ნახევრის პოეტისას:

„მე მჯერა, ვიდრე სული მზეობს და არა აჭკნობს

სიცივე ხორცსა – ბოლოს მტვერსა დასამარხავსა,

მე გადმოვაფრქვევ ლექსთა ხშირთა, გულისა გამჭოლს,

და არა ენამწარე კაცთა დასაძრახავსა…”.

იმ მედიტაციური, პატრიოტული, სოცრეალისტური თუ სატრფიალო ლირიკის კლიშეების ფონზე, რომლითაც გადაძეძგილია ეს წიგნი, ყველაზე პოზიტიურ ხაზად შეიძლება, დედისადმი მიძღვნილი ლექსები ჩაითვალოს,  ციკლიდან „დედა… სოფელი… ელდა…“. ამ ციკლში ჩემი საყვარელი ორი დიდი პოეტის, ნიკო სამადაშვილისა და გიორგი კორნაპელის მკაფიო ექოები ისმის. შეუძლებელია, ამ სტრიქონებმა სამადაშვილი არ გაგახსენოს:

„მინდვრები – ღვთისშობლის ლურჯი ეზო“

ან:

„საყდრის ჩიტები სხდებოდნენ ჯვრებზე,

ცა იყო რაღაც შორი და მშვიდი.

იდგა ხატივით მკვდრის მყუდრო მზეზე

ლოდს დამხობილი ყვითელი შინდი“.

აქ კი მე კორნაპელს ვხედავ:

„და ველი, დედა, შენი სულის ამოთენებას!

ეკლესიაში სერობა აქვთ, დედა, შეთქმულთა.

შეხედე, კორდზე მამამ ცხენი ამოაჭენა,

საყდრის ეზოში სამრეკლოზე ჩამოკრა ზარი…“.

და ამ მშვენიერ ლექსშიც, რომელსაც თავიდან ბოლომდე გთავაზობთ:

***

დედა, როდემდის გაატანს ასე!

მატარებლით რომ გამოვცდები მოლითს და წიფას,

გამიცოცხლდები იმერეთის წიფობელების

ნაზი ფერებით და ხმებით სავსე.

და გამოკრთება ხის ტოტებში, თითქო ცრემლებით,

შორს ჩვენი სახლის კრამიტი წითლად…

ჩამოვიტოვებ მარტოთუბანს, ბოსლევს, სალიეთს,

კაცხის კორდებზე სიხარული გადმომატარებს…

მაგრამ შევხედავ ეზოს ცარიელს

და ჭიშკრის კარბას ხელს ვერ ვაკარებ.

ცხადია, იმერეთის, როგორც პოეტური ტოპოსის, ათვისებაზე და გარდაცვლილ დედაზე მინორული მიძღვნითი ლექსების წერაზე ექსკლუზივი გიორგი კორნაპელისთვის არავის მიუნიჭებია. მაგრამ მე მაინც მგონია, აქ ინსპირაციის წყარო კორნაპელის პოეზია უნდა იყოს, მით უმეტეს, მათ შორის ასაკობრივი სხვაობა არც ისე დიდია. თუ ვცდები, მაპატიოს „წიფობელას“ ავტორის სულმა.

დასასრულ კი: მეორეხარისხოვან პოეტებს, სხვა უბედურებასთან ერთად, ერთი უბედურებაც სჭირთ – მათ მხოლოდ სიცოცხლეში კითხულობენ, სიკვდილის შემდეგ ალბათ შთამომავლები თუ ჩამოიღებენ თაროდან მათ წიგნებს, ისე, ინტერესის გამო. აი, მე კი შალვა ფორჩხიძის 250 გვერდიანი წიგნი, არც კი ვიცი მერამდენედ, ამ ჯერზეც წავიკითხე.