თოვს ისევ. უკვე მესამე დღეა, გადაუღებლად თოვს. წყლის ანც მოლეკულებს შესცივებიათ, მობუზულები, ერთმანეთს მიჰკვრიან და, გულდამძიმებულნი, შორეული სიმაღლეებიდან ფარფატით უბრუნდებიან დედამიწას. გარეთ სიცივე ძვალ-რბილში ატანს. სოფლად ყინვასთან ბრძოლის ერთადერთი საშუალება შეშის ღუმელია…
შეშის ნაჭრებს ვუკეთებ ბებერ, ჟანგისგან აქა-იქ გვერდებდასვრეტილ ღუმელს და მაშით ვცდილობ მათ გასწორებას. არ გამომდის, აგიზგიზებული ცეცხლი მინავლებას იწყებს. „გული გამოუღე, პაპაისკაცო, გული”, – მარიგებს ძველი ტახტის კიდეზე ჩამომჯდარი პაპაჩემი. ასაკის გამო ვერ ვერევი ვერც, ალბათ, საუკუნის წინ გამოჭედილი მაშის სიმძიმეს, ვერც პაპაჩემის დარიგებას. ერთიც და მეორეც სახეზე მაწერია. პაპა დგება და ნელი ნაბიჯით მიახლოვდება, მაშის ერთი ოსტატური მოძრაობით ცეცხლს „გულს უღებს” და ისიც უმალ იწყებს გიზგიზს. პაპაჩემი მაშას მიბრუნებს, დინჯად უბრუნდება ტახტს და თითქოს თავისთვის ამბობს: „ცეცხლს უგულობა ახელებს, ვაჟკაცს კი გულიანობაო”…
რატომ გიზგიზებს გულგამოღებული ცეცხლი? ან საიდან მოდის სითბო? ერთი შეხედვით, ძალიან მარტივი კითხვებია, მაგრამ მხოლოდ ერთი შეხედვით. ნივთიერების წვასა და ამ წვით მიღებული სითბოს რაოდენობას ქიმიურ (და არა მარტო ქიმიურ) ინჟინერიაში ათასობით შრომა ეძღვნება და ამდენივე პატენტია გამოქვეყნებული…
წვა ქიმიური პროცესია. ისეთივე ქიმიური რეაქცია, როგორიც მეტალის კოროზია ან მეთანის ჰალოგენირება. შესაბამისად, რეაქციათა ზოგადი კანონზომიერებები მისთვისაც სამართლიანია, მათ შორის – მორეაგირე კომპონენტების სტექიომეტრიული თანაფარდობაც.
წვის პროცესი შეიძლება დიაგრამაზე გამოვსახოთ. დიაგრამა პირამიდის სახეს მიიღებს, რომლის გვერდითი წახნაგები საწვავი, ჟანგბადი, ენერგია (გამოყოფილი სითბო) იქნება, ხოლო ჯაჭვური რეაქციები – ფუძე. როდის გამოიყოფა მაქსიმალური სითბო? მაშინ, როდესაც სამივე გვერდითი წიბო ერთმანეთის პროპორციულია.
რა მოხდება, თუ საწვავის რაოდენობას შევამცირებთ, ანუ პირამიდის საწვავის შესაბამის წიბოს დავაპატარავებთ? პირამიდამ ფორმა რომ შეინარჩუნოს, ცხადია, ყველა გვერდი პროპორციულად უნდა უნდა შემცირდეს. შესაბამისად, შემცირდება გამოყოფილი სითბოს რაოდენობაც. თუ საწვავის მიწოდებას მთლიანად შევწყვეტთ, მაშინ პირამიდა „დაინგრევა”, ხოლო ანთებული გაზქურა ჩაქრება. ამიტომ გამოყოფილი სითბოს (ენერგიის) სამართავად ნებისმიერ აგრეგატს აქვს საწვავის მიწოდების სამართავი მოწყობილობა: გაზქურას – სახელური, ავტომობილს – აქსელერატორის სატერფული და ა. შ.
როგორ აისახება წვის პროცესზე ჟანგბადის რაოდენობის შემცირება? ჟანგბადი საწვავის მორეაგირე კომპონენტია, ამიტომ მას ისეთივე გავლენა ექნება, როგორიც საწვავს. ამიტომ არის, რომ სპირტქურაზე, რომელსაც სპირტის (საწვავის) მიწოდების მარეგულირებელი სახელური არ გააჩნია, ცეცხლს ჟანგბადის მიწოდების შეწყვეტით ვაქრობთ. ხანძრის ჩასაქრობადაც ყველაზე ეფექტური საშუალება მისი „მოგუდვაა” – ჰაერის მიწოდების ბლოკირება. ცეცხლმაქრის მოქმედებასაც ეს პრინციპი უდევს საფუძვლად.
რატომ ქრება სანთელი სულის შებერვისას? ამ დროს საწვავის რაოდენობა ხომ იგივეა, ჰაერს (ჟანგბადს) კი უფრო ინტენსიურად ვაწვდით? სანთლის ჩაქრობას ვერც ჩვენს ამონასუნთქში არსებულ ნახშირორჟანგს დავაბრალებთ, რადგან იგი კიდევ უფრო „დიდი წარმატებით” ქრება ქარში. მაშ, რაშია საქმე? ჰაერის დიდი ნაკადის შებერვისას „ცეცხლის პირამიდას” ენერგიის (გამოყოფილი სითბოს) წახნაგს „ვუნგრევთ”. ქიმიურად რომ ვთქვათ, წვის პროცესიდან ისეთი რაოდენობის სითბოს ვართმევთ, რომელიც ჯაჭვური რეაქციების წარმართვას აფერხებს. წვის შედეგად გამოყოფილი სითბოს გარკვეული ნაწილი ახალი მოლეკულების წვას (აქტივაციის ენერგიის ბარიერის გადალახვას) ემსახურება. თუ სისტემას ამ ენერგიას წავართმევთ, საწვავისა და ჟანგბადის მოლეკულები ვეღარ გადალახავენ აქტივაციის ბარიერს და რეაქცია შეწყდება – ცეცხლი ჩაქრება.
ეს მოდელი შეიძლება ბუნებაში მიმდინარე მრავალ პროცესსა და მოვლენას მოვარგოთ…
და, ვან გოგის თქმისა არ იყოს – „ჯობს ერთხელ აენთო და დაიწვა, ვიდრე მთელი ცხოვრება ხრჩოლავდეო”, თითოეულ ჩვენგანს, მასწავლებელსაც და მოსწავლესაც, ხელმწიფესაც და გლახაკსაც, სჭირდება მაგიური ტრიადა (სამება): ნიჭი, გარჯა და ნებისყოფა!
