პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

ludus – მშვიდი თავშესაფარი

უძველეს დროს სკოლა ნიშნავდა ბავშვებისთვის ბედნიერ ადგილს. ის ლათინურიდან ითარგმნება, როგორც დასვენება. იან ამოს კომენსკი (კომენიუსი) ამბობდა: „ლათინურად, სკოლას ზოგჯერ უწოდებენ „ludus”, ე.ი. თამაშს; ის …მშვიდი თავშესაფარია, რომელიც სპეციალურად არის შექმნილი მეცნიერული ცოდნის მისაღებად, სულაც არ არის მძიმე და დამღლელი, თამაშის მსგავსად მხოლოდ სასიამოვნოდ და მარტივად ვარჯიშობს გონება და სხეული”.

დიდი ჩეხი მეცნიერისა და მოაზროვნის, მწერლისა და საზოგადო მოღვაწის, თანამედროვე პედაგოგიკის ფუძემდებლის, იან ამოს კომენსკის (1592-1670 წწ) შეხედულებები ბავშვის განვითარებისა და აღზრდის შესახებ რადიკალურად განსხვავდებოდა შუა საუკუნეების იდეებისგან. მას სჯეროდა, რომ შესაძლებლობები, რომლებსაც ყველა ბავშვი დაბადებიდან ფლობს, არის „ღვთის საჩუქარი“, მაგრამ ამავე დროს აღნიშნა, რომ ისინი მხოლოდ განათლების პროცესში ვითარდება. კომენიუსს სჯეროდა აღზრდის უზარმაზარი როლის ადამიანის განვითარებაში და ამტკიცებდა, რომ აღზრდის წყალობით „ყველა ბავშვი შეიძლება, იქცეს პიროვნებად“, რომ ყველა ბავშვი პედაგოგიური მიდგომით შეიძლება გახდეს განათლებული.

კომენიუსს სჯეროდა, რომ მიწიერი სიცოცხლე იყო „მხოლოდ სამზადისი მარადიული სიცოცხლისთვის“ და ცდილობდა, აღეზარდა მორწმუნე ქრისტიანი. მისი იდეალი იყო ადამიანი, რომელსაც შეეძლო ფიქრი, მოქმედება და საუბარი. ამიტომ ის საჭიროდ მიიჩნევდა ბავშვების სულიერ და ფიზიკურ განვითარებას.

თქვენ შეგიძლიათ შეცვალოთ საზოგადოება პიროვნების შეცვლით. სწორ აღზრდას შეუძლია შეცვალოს ადამიანი; დაეხმარეთ მას მუდმივად წინსვლაში – ეს იყო კომენიუსის სოციალური თეორიის ბირთვი. მას კარგად ესმოდა საზოგადოებასა და განათლებას შორის ურთიერთდამოკიდებულება.

კომენიუსის ფიქრით, სწორი აღზრდა ბუნებასთან მეგობრული უნდა ყოფილიყო. ის თამაშს ბავშვისთვის აუცილებელი აქტივობის ფორმად მიიჩნევდა. მან მოითხოვა, რომ მშობლები არ ჩარეულიყვნენ ბავშვთა თამაშებში, მხოლოდ მათში მონაწილეობის მიღებით მიეცათ სწორი მიმართულება: „დაე (ბავშვები) იყვნენ ის ჭიანჭველები, რომლებიც მუდამ დაკავებულნი არიან: ისინი რაღაცას ახვევენ, ატარებენ, აათრევენ, კეცავენ, ცვლიან; თქვენ უბრალოდ უნდა დაეხმაროთ ბავშვს ისე, რომ ყველაფერი გონივრულად გააკეთოს”.

„თამაშის დროს გონება კვლავ ინტენსიურად არის დაკავებული და იხვეწება“, – წერდა კომენსკი. მან ასევე აღნიშნა განათლების როლის შესახებ თამაშებით ბავშვის თანატოლებთან დაახლოების საქმეში და რეკომენდაცია მისცა მშობლებს, მოეწყოთ და წაეხალისებინათ ბავშვების ერთობლივი თამაშები და გართობა ერთმანეთთან.

კომენსკის მითითებებს მორალური განათლების სფეროში ჰქონდა რელიგიური საფუძველი, მაგრამ მისი ზოგიერთი მითითება მორალური განათლების ამოცანებსა და საშუალებებთან დაკავშირებით იმ დროისთვის ახალი და ძალიან პოზიტიური იყო. კომენიუსი ურჩევდა ბავშვებს საკუთარ თავში ადრეული ასაკიდანვე გაეღვივებინათ აქტივობის სურვილი, სიმართლის თქმა, გამბედაობა, სისუფთავე, ზრდილობა, უფროსების პატივისცემა. მან დიდი ყურადღება დაუთმო მათში სიყვარულისა და მუშაობის უნარების დანერგვას, რომელიც მჭიდროდ უნდა დაეკავშირებინა თამაშებთან.

მიუხედავად იმისა, რომ საოჯახო განათლების პრაქტიკაში ფართოდ გამოიყენებოდა ფიზიკური დასჯა, მისი წინადადება იყო სასჯელის მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში შესთავაზა გამოყენება.

კომენიუსი თვლიდა, რომ სიცოცხლის პირველ ექვს წელიწადში ბავშვს საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების სფეროდან უნდა შეესწავლა, რა არის ცეცხლი, ჰაერი, წყალი და მიწა, წვიმა, თოვლი, ყინული, ტყვია, რკინა და სხვა; ასტრონომიის სფეროდან – ის, რასაც ცა, მზე, მთვარე და ვარსკვლავები ჰქვია; გეოგრაფიიდან – ადგილი, სადაც ის დაიბადა და სადაც ცხოვრობს (სოფელი, ქალაქი, ციხე); რას წარმოადგენს მთა, ხეობა, მდინარე, ქალაქი, სოფელი და ა.შ. გარდა ამისა, მას უნდა სცოდნოდა დროისა და სეზონის დასახელებები (საათი, დღე, კვირა, თვე, წელი, გაზაფხული, ზაფხული, შემოდგომა, ზამთარი).

კომენიუსს სჯეროდა, რომ ყველა ბავშვი დაჯილდოებული იყო აღქმის უნარით. მას სურდა, „ყველას ყველაფერი ესწავლა”. მან მოითხოვა საყოველთაო განათლება გავრცელებულიყო როგორც მდიდრებზე, ისე ღარიბებზე, როგორც ბიჭებზე, ასევე გოგონებზე: ყველა უნდა ყოფილიყო განათლებული. ორივე სქესის ბავშვების უნივერსალური განათლების ეს იდეა უდავოდ იყო მოწინავე, დემოკრატიული მოთხოვნა, რომელიც აკმაყოფილებდა მასების ინტერესებს. კომენსკი თვლიდა, რომ სკოლას უნდა უზრუნველეყო ბავშვების ყოვლისმომცველი განათლება, რომელიც განავითარებდა მათ გონებას, ზნეობას, გრძნობებსა და ნებას. ის ოცნებობდა სკოლაზე, რომელიც იქნებოდა „ხალხის ნამდვილი სახელოსნო, სადაც მოსწავლეთა გონება განათებულია სიბრძნის ბრწყინვალებით“.  კომენიუსმა მკაცრად დაგმო სკოლები, სადაც სწავლის პროცესი შედგებოდა ბავშვებისათვის გაუგებარი ჩხუბისაგან და მოითხოვა მათი რადიკალური გარდაქმნა.

კომენიუსის აზრით, მოსწავლეების მიერ მასალის ათვისების შეუცვლელი პირობა იყო მათი დაინტერესება და სწავლისადმი ყურადღება. ის დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა მოსწავლეებში ცოდნის წყურვილის გაღვივებას და ამ საკითხთან დაკავშირებით იძლეოდა რიგ კონკრეტულ მითითებებს:  აუცილებელი იყო მოსწავლეებს სცოდნოდათ, რატომ სწავლობდნენ და რა სარგებელი მოჰქონდათ მათ ცოდნას. გარდა ამისა, აუცილებლად მიაჩნდა მასწავლებლებისგან მათი ცნობისმოყვარეობის წახალისება, რომ სწავლის პროცესი მოსწავლეებისთვის უფრო ხალისიანი და მარტივი გამხდარიყო.

კომენიუსის მეთოდი იყო სწავლება მარტივიდან რთულისკენ.

კომენიუსმა დიდი მნიშვნელობა მიანიჭა მასწავლებელს. მასწავლებლობა საპატიო საქმედ მიაჩნდა, „ისეთივე შესანიშნავად, როგორც მზე“. ეს იყო ახალი, პროგრესული შეხედულება მასწავლებლის პროფესიის მიმართ, რადგან მას, განსაკუთრებით დაწყებით სკოლაში, პატივს არ სცემდნენ. კომენიუსმა მოითხოვა, რომ, ერთი მხრივ, მოსახლეობა მასწავლებელს პატივისცემით მოქცეოდა, ხოლო, მეორე მხრივ, მასწავლებელს თავად უნდა გაეგო, რა მნიშვნელოვან ფუნქციას ასრულებდა ის საზოგადოებაში. მასწავლებელი, – წერდა ის, – უნდა იყოს პატიოსანი, აქტიური, დაჟინებული, სათნოების ცოცხალი მაგალითი. მას უსაზღვროდ უნდა ჰყვარებოდა თავისი საქმე, სწორედ მას უნდა გაეღვივებინა ცოდნისადმი ინტერესი მოსწავლეში. „მასწავლებლის უპირველესი საზრუნავია მოსწავლეების მოხიბვლა მაგალითით“.

„მათ, – წერდა ის, – დაეკისრათ შესანიშნავი მისია, რომელზე დიადიც არაფერია ამ მზის ქვეშ”. კომენსკის სჯეროდა, რომ სკოლის წარმატება დამოკიდებული იყო მასწავლებელზე, რომელიც უნდა  ყოფილიყო ოსტატი თავის ხელობაში და სრულყოფილად დაუფლებოდა სწავლების ხელოვნებას. ყველაზე გამოცდილ მასწავლებლებს პატარებისთვის უნდა ესწავლებინათ, რადგან ძალიან მნიშვნელოვანია მოსწავლის პირველი ნაბიჯების წარმართვა. მასწავლებელი უნდა ყოფილიყო მაგალითი მისი მოსწავლეებისთვის როგორც გარეგნულად, ასევე სულიერად და ქცევის თვალსაზრისით. ამიტომ აუცილებელია, რომ პატიოსანი და აქტიური ადამიანები, რომლებსაც უყვართ თავიანთი პროფესია და გამუდმებით ზრუნავენ თვითგანვითარებაზე, გახდნენ მასწავლებლები.

ასე ფიქრობდა XVI-XVII საუკუნეში მცხოვრები ადამიანი.

რას ვირჩევთ ჩვენ დღეს?

როგორ ვასწავლით?

როგორ უნდა ვასწავლოთ?

 

გამოყენებული ვებგვერდები: https://genia.ge/?p=7096#more-7096https://intermedia.ge/%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90/104925 ; https://mastsavlebeli.ge/?p=2322 .

 

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი