იატაკიდან ჭერამდე წიგნის თაროებია. სკამს ვიდგამ, რომ სულ ბოლო თაროს მივწვდე. იქ მეგულება ჩემი ძველი მეგობრები, დახეულები, ყდაშემოცვეთილები, გაყვითლებული ფურცლებითა და საოცარი სურნელით. ვშლი, მტვერს სულს ვუბერავ და ვიწყებ…
ჩემი ზაფხულები ძველი წიგნებით იყო სავსე. მაშინ ახალი წიგნები იმდენად დიდი ფუფუნება იყო, იშვიათად თუ ვინმე მაჩუქებდა ან მათხოვებდა, სამყარო ჩემი მეგონა. დიდხანს ვყნოსავდი ახალდაბეჭდილი ფურცლებს. მათი სურნელი დღესაც იმხელა სიხარულთან ასოცირდება, რომ საგანგებოდ შევდივარ ხოლმე წიგნების მაღაზიებში ამ სურნელის ჩასასუნთქავად. შეიძლება ითქვას, წიგნს პირველად ყნოსვით შევიგრძნობ. გარდა ამისა, ამ ამბავმა ერთი ტრავმა, კომპლექსი თუ ამოჩემება დამიტოვა: უამრავ წიგნს ვყიდულობ, განსაკუთრებით – ახალგამოცემულებს. ფესტივალებიდან დახუნძლული ვბრუნდები. შეიძლება ითქვას, რომ ჩემი ბიუჯეტის დიდი ნაწილი წიგნებს მიაქვს და სახლში უკვე ყველა თაროსა და ყუთის შესაძლებლობა ამოვწურე, იატაკიღა დამრჩა.
ვაგროვებ, ვაგროვებ ამ ახალთახალ წიგნებს. მოგატყუებთ, რომ გითხრათ, ყველას მაშინვე ვკითხულობ-მეთქი, – ზოგიერთი თვეობით წაუკითხავი მრჩება უდროობის გამო, მაგრამ გული მშვიდად მაქვს: მთავარია, ჩემთან არიან.
90-იანელებს სხვა რამეების მიმართაც გვაქვს ასეთი დამოკიდებულება – ბავშვობის დროინდელი დანაკლისის შევსებას ახლა ზედმეტობით ვცდილობთ. და ეს არ არის სახუმარო რამ. ეს იმ შიშისა და შფოთვის ნაყოფია, წლების წინანდელმა უპურობამ, უწიგნობამ, უნამცხვრობამ, უკარაქობამ და უშოკოლადობამ რომ დაგვიტოვა.
ჰო, არ ყოფილა ჩემს ბავშვობაში ახალი, ნაირ-ნაირი წიგნები, მაგრამ იყო ძველები და დამტვერილები. მათაც ჰქონდათ სუნი, ოღონდ უფრო მძაფრი და სიძველით, მტვრით, მოგონებებით სავსე. ამდენი წლის შემდეგ ისინი კვლავ არსებობენ და აი, ჩავედი ჩემი ბავშვობის სახლში, გადმოვაწყვე საყვარელი წიგნები და ჩემს თინეიჯერ შვილს ვუხმე, რომელმაც ბოლო დროს წიგნებზე გული აიყარა. მისი ოთახი ავავსე უამრავი ლამაზყდიანი, ილუსტრირებული, მაღალი პოლიგრაფიული ხარისხის წიგნით, მაგრამ ვერა, ვერც ერთს ვერ დაუდო გული. ვუხმე და გადმოვულაგე ეს ჩემი ძველი საგანძური, იქნებ აქედან აგერჩია-მეთქი. პირველი, რაც გააკეთა, ის იყო, რომ დაყნოსა. ვაიმე, რა კარგი სუნი აქვსო! მერე გადაშალა, რა ყვითელი ფურცლებიაო! და უნდა წავიკითხოო.
ჰოდა, გადავწყვიტე, ამ წერილით მივიწყებულ წიგნებზე მოგიყვეთ, სულის შებერვით მტვერი გადავაცალო და გავაცოცხლო. წიგნი ხომ მხოლოდ მაშინ ცოცხლობს, როდესაც კითხულობენ.
მაშ ასე, თქვენ წინაშე არიან ჩემი ზაფხულების განუყრელი მეგობარები, უამრავი ცრემლისა და ღიმილის მიზეზები.
იქნებ რომელიმე მათგანი თქვენს ძველ ბიბლიოთეკაშიც აღმოაჩინოთ და თქვენს თინეიჯერ შვილებსაც მოუნდეთ მათი წაკითხვა.
რეზო ჭეიშვილის უზარმაზარი კრებული „ცისფერი მთები“. გამომცემლობა „საბჭოთა საქართველო“, თბილისი, 1983
დაახლოებით 25 წლის წინ, ზაფხულის პაპანაქებაში, შუადღისას, იატაკზე ლეიბები გვქონდა გაშლილი – საკითხავადაც და დასასვენებლადაც მოხერხებული იყო. მამიდაჩემმა უზარმაზარი თეთრი წიგნი გადმოიღო კარადიდან და მირჩია, წამეკითხა. წიგნში ემოციების ქარბორბალა დამხვდა, ჩემთვის უცხო და უცნაური სიტყვები, რომლებიც ამ ქარბორბალას მიმართულებებს უცვლიდა.
„…ქარი უბერავდა წინანდებურად. სადღაც როიალს უკრავდნენ. მაღალი სახლის მოღიავებული ფანჯრის მოცისფრო, გამჭვირვალე ფარდას აწვებოდა ქარი და როიალის აკორდებს არწევდა ზეფირში.
ბოლოს კაკლის ის მორიც გაქრა. კაკალმა, ჩემთან ერთად რომ იზრდებოდა, ჩანდა, მოიხადა უკანასკნელი ვალი, ფერფლად და ნაცრად მოეყარა იზაბელას ძირებს, ბოლი კი სამუდამოდ შეუერთდა მარადისობას.“ („მუსიკა ქარში“).
ჰენრიკ იბსენი, „დრამები“. „ნორა ანუ თოჯინების სახლი“
ზოგიერთი წიგნი, გაგიკვირდებათ და, ჩემთვის გემოებსა და სასუსნავებს უკავშირდება. „ნორას“ კითხვის დროს სულ ნუშის ნამცხვარზე ვფიქრობდი, არასოდეს გამესინჯა და თბილისში უნივერსიტეტში რომ ჩავაბარე, პირველი, რაც გავაკეთე – ნუშის ნამცხვარი მივირთვი. გარდა ამისა, ამ ტექსტმა გამახედა მოჩვენებითი ბედნიერების მიღმა და ჩემი მაშინდელი შეხედულებები სულ თავდაყირა დააყენა. ამ ტექსტმა მომცა ქვეცნობიერი მუხტი, მებრძოლა მიზნებისთვის და ყოველთვის მქონოდა მხოლოდ ჩემით შექმნილი სამყარო, რომელსაც ვერავინ წამართმევდა. მოკლედ რომ ვთქვათ, ურთიერთობებში საკუთარი თავის შენარჩუნება მასწავლა. წლების შემდეგ, როდესაც მაგისტრატურაში ვსწავლობდი, ერთი ლექტორი გვესაუბრა „ნორაზე“ და როგორ ვამაყობდი, რომ წაკითხული მქონდა!
„სანამ მამის სახლში ვცხოვრობდი, ის მიზიარებდა ხოლმე თავის შეხედულებებს და მეც ისეთივე შეხედულებები მქონდა. ხოლო როცა განსხვავებული აღმომაჩნდებოდა, ვცდილობდი დამემალა, რადგან მამაჩემს არ მოეწონებოდა. თავის თოჯინას მეძახდა და ჩემით ისე ერთობოდა, როგორც მე – ჩემი თოჯინებით. მერე შენს სახლში მოვხვდი…“
ჯონ ტენერი, „ოცდაათი წელი ინდიელთა შორის“
ეს არის პირველი წიგნი, რომელიც ჩემმა დამ თავიდან ბოლომდე წაიკითხა და აღფრთოვანებული დარჩა. წიგნი თორმეტტომეულის პირველი ტომია. მასში მოთხრობილია ამბები, რომლებიც თავს გადახდა მეთვრამეტე საუკუნეში მოტაცებულ ცხრა წლის ბიჭუნას. ბიჭუნა ჩრდილოეთი ამერიკის ინდიელებმა იშვილეს და მათთან თითქმის ოცდაათი წელი გაატარა. წიგნი სავსეა ეგზოტიკური და უცნაური ამბებით, რომლებიც გულგრილს ვერ დატოვებს მკითხველს. ინდიელთა წეს-ჩვეულებები, მათი ცხოვრების დეტალები ისეთი საოცარია, ისეთი განსხვავებული…
„საგალობლები, რომელბსაც ასრულებენ ხოლმე სამონადირეო ჯადოსნობის დროს, დაკავშირებულია ინდიელთა რწმენასთან. ხშირად ამ საგალობლებით მიმართავენ სულს, რომელსაც ნა-ნა-ბუ-შუ ან ნა-ნა-ბუში ჰქვია და შესთხოვენ, იყოს შუამავალი და მათი ვედრება დიად სულს გადასცეს. ზოგჯერ მოუხმობენ ხოლმე მე-სუკ-კუმ-მიკ-ო-კვის, ესე იგი მიწას, ყველა ცოცხალი არსების დედამთავარს“.
რიჩარდ რაიტი, „ამერიკის შვილი“. ნაკადული, თბილისი, 1971
ჩემი ყველაზე მძაფრი ემოციები ამ წიგნს უკავშირდება. კითხვისას ერთდროულად მეუფლებოდა ბრაზი და სიბრალული, ზიზღი და გაოცება. ამბავი ამერიკის სამოქალაქო ომის შემდგომ პერიოდის ეხება, იმ დროს, ამერიკა მხოლოდ თეთრების რომ არაა და აფროამერიკელები (წიგნში – ზანგები), საკუთარი უფლებებისთვის ბრძოლას რომ იწყებენ. ავტორიც აფროამერიკელია და მთელი გულით შეიგრძნობს მათ გასაჭირს, ემოციებს, შიშებს, იმედებს. ისინი თანაგრძნობას არ ითხოვდნენ, უბრალოდ ისეთივე უფლებები სურდათ, როგორიც თეთრკანიანებს ჰქონდათ. „ბიძია თომა“ მათთვის დამამცირებელი მეტსახელი იყო და სამოქალაქო ომის შემდგომმა თაობამ თავის დევიზად აირჩია გამოთქმა: „ბიძია თომა მოკვდა“. „ამერიკის შვილის“ მთავარ პერსონაჟს ბიგერ თომასს თეთრკანიანი მერი დოლტონი შემოაკვდება. ბიგერი შეძრწუნებულია და დანაშაულს დანაშაულს უმატებს. ამის შემდეგ იწყება ზანგის სტერეოტიპებითა და სიძულვილით სავსე სასამართლო.
„ბიგერ, ისინი, ვისაც თქვენ სძულხართ, ისეთივე ადამიანები არიან, როგორიც თქვენ, ოღონდ ისინი ზღუდის გადაღმა იმყოფებიან. თქვენ ზანგი ხართ… სხვებზე მეტად ზანგები იჩაგრებიან, რადგან ისინი ამბობენ, ზანგები ადამიანთა ყველაზე მდაბალი, ყველაზე უარესი მოდგმააო“.
ალბათ რამდენიმე წერილიც არ ეყოფა ჩემი ძველი წიგნების გაცოცხლებას, მაგრამ გული არ გამიძლებს, მაინ რიდით არ დავასრულო. მაინ რიდის რომანები იყო პორტალი, საიდანაც რაინდებისა და მზეთუნახავების, მებრძოლებისა და მოგზაურების სამყაროში ხვდებოდი. ჩვენთვის ეს წიგნები იყო ფილმებიც, სერიალებიც და თეატრიც. წარმოსახვა კი ეკრანის როლს ასრულებდა, რომელსაც არც ელექტროენერგია და არც ინტერნეტი არ სჭირდებოდა. ერთ პატარა, იმ დროს ყველასგან მიტოვებული ქვეყნის რვთისა და კაცისგან მივიწყებულ რაიონში ცხოვრობდნენ ბავშვები, რომლებიც შუაღამისას ხან თეთრი რაშით დაჯირითობდნენ, ხან ბურუსით მოცულ საიდუმლოს უკირკიტებდნენ, ხან ოკეანის ტალღებს ებრძოდნენ და ბედნიერი დასასრულით ხარობდნენ. თანამედროვე გამომცემლები ალბათ უნდა დაფიქრდნენ მაინ რიდის ხელახლა, თანამედროვე ქართულით თარგმნაზე.
დავასრულებ იმით, რითაც დავიწყე – ფრაგმენტით რეზო ჭეიშვილის მოთხრობიდან „მუსიკა ქარში“, რომელიც კარგად გამოხატავს იმას, რისი თქმაც ამ წერილით ვცადე:
„როცა ლურჯი ფრინველი გააკეთებს ირაოს გლუვი გორის ზედაპირზე, ყორღანიდან გათავისუფლებული ჩრდილი როცა დაეცემა მიწას, მაშინაც მხოლოდ ამ დღეებს მოვიგონებ, გავიხსენებ მუდარით ჩემკენ მზირალ, ყელმოღრეცილ თეთრ თიკანს, მშვიდი სახის ბიჭს, ხელში რომ მზით განათებული, გადაშლილი წიგნი ეჭირა“.
