ეს
სიტყვები ირაკლი ჩარკვიანის „დისკოს” ცოცხალი შესრულებიდან მაშინ გამახსენდა, როცა
ამასწინათ, მეგობრებთან ერთად
მანქანით მგზავრობისას, გზად ტრაფარეტს გადმოვხედე, იქ კი ორი სიტყვა ეწერა:
„ძველი ხიბულა”. მერე ჩემდაუნებურად გონებაში ის ადამიანიც წამომიტივტივდა, რომლის მიერ
ინგლისურიდან ქართულად თარგმნილი ამერიკული პოეზიის კრებული დღემდე ჩემი საყვარელი წიგნია.
ზვიად
გამსახურდიას სახელი ისევე გადაეჯაჭვა სოფელ ძველ ხიბულას, როგორც გასული საუკუნის
საუკეთესო ამერიკელ პოეტებს, რომელთაგან ერთ-ერთის – რობერტ ფროსტის ლექსი, მე
პირადად, ყოველ შემოდგომაზე მახსენდება. თქვენც გაგახსენებთ:
„მშვიდი
ოქტომბრის მოალერსე, მყუდრო დილაო,
მომწიფებულან
დასაცვენად შენი ფოთლები;
ხვალინდელ
ქარში გარინდებულ გზებს დაჩრდილავენ
ჩუმი
ოცნებით…”
ახლა
ვერ გეტყვით, როდის წავიკითხე, რამ მიბიძგა, ვინ გამიღვივა ინტერესი ამ პოეტისადმი
(არადა პირველი, ძლიერი შთაბეჭდილების ყველა წვრილმანი მამახსოვრდება ხოლმე),
მაგრამ დაბეჯითებით შემიძლია ვთქვა, რომ ის ერთი სტრიქონი არაერთხელ, მეგობრებთან
მყოფს თუ მარტო დარჩენილს, გამხსენებია და ხმამაღლა თუ ჩურჩულით მითქვამს:
„ტყეზე ყვავების ყრანტალია დამაოსები…”
ლექსში
იმდენად არა, მაგრამ ცალკე, ტექსტიდან ამოგლეჯილი ეს სიტყვები გაცილებით სახიფათო
და ავადმეტყველია. მით უმეტეს, თუ უახლოესი წარსულის მწარე გამოცდილებას გავითვალისწინებთ,
ან კიდევ დღევანდელობას – რთულ და წინააღმდეგობრივ დროს. სიმბოლო („ყვავების
ყრანტალი”) ერთი შეხედვით მარტივია, მაგრამ მარადიულიც, ისევე, როგორც სიკვდილის,
გაცამტვერების, გარდუვალი გაქრობის მოლოდინი.
ეს
მოლოდინი თუ რაღაც უსიამოვნო წინათგრძნობა, რობერტ ფროსტის ლექსის ფინალში თითქოს კიდევ უფრო
ცხადი ხდება, არ რჩება მხოლოდ ნიუ ჰემპშირულ განწყობილებებად, არამედ ზოგად სახეს
იძენს და თითოეული ჩვენგანისთვის მახლობელია:
„ფრთხილად,
ო ფრთხილად!
აი,
ეს ვაზი შეიბრალე, დაყურსულს, ჩრდილში,
შეჭირხლებია
ნაადრევი ყინვისგან ლერწი.
სულ
მცირედიც-და მისი ტანიც გახდება ბერწი,
ადროვე
ვაზებს მიბრუნება კვლავ ზამთრის ძილში…”
მწუხარე,
ნაღვლიანი განწყობა გეუფლება, და როცა ამერიკელი პოეტების ანთოლოგიის გამოცემის თარიღს
– 1971 წელი – უკვირდები, ფიქრობ, რომ ეს წიგნი მხოლოდ ერთი კაცის ცხოვრების კი
არა, ქართული კულტურისა და სახელმწიფოს განუყოფელი ნაწილიცაა. ქვეყნისა, რომლის პირველი პრეზიდენტიც ამ
თარგმანების გამოცემიდან ოცი წლის შემდეგ ზვიად გამსახურდია გახდა.
დღეს კი, მისი ტრაგიკული აღსასრულიდან ოცი
წლის შემდეგ, რა შეიძლება ვუთხრათ პრეზიდენტს? – ის, რომ მის მიერ დიდი ხნის წინ
თარგმნილი უოლტ უიტმენი, ეზრა პაუნდი და ედგარ ლი მასტერსი მოგვწონს, თუ ის, რომ
ამდენი ხნის მერე მისი სიკვდილის ამბავი ჯერაც გამოუძიებელია? გადატრიალებას გადატრიალება არ ჰქვია, წაგებულ ომს
– წაგებული ომი, გამცემს – გამცემი და კრიმინალს – კრიმინალი. ეს იმიტომ, რომ
ჩვენში ნამდვილი სახელის დარქმევა ძნელი გამხდარა. გვირჩევნია, ქუჩებს, მოედნებსა
და აეროპორტს ჩამოვურიგოთ სახელები, მის იდუმალებით მოცულ სიკვდილს კი დიდხანს
გავუჩუმდეთ, თითქოს სულ ახლახან, ჩვენთან, ჩვენს გვერდით არ მომხდარა, უფრო მეტიც
– საერთოდ არ მომხდარა!
…სხვათა შორის,
ზვიად გამსახურდია სიკვდილის შემდეგ ირაკლი ჩარკვიანის ავტობიოგრაფიული რომანის
პერსონაჟიც გახდა. ერთ-ერთ ეპიზოდში, ლიძავის სანაპიროს წარმოდგენისას, ავტორს პირველი
პრეზიდენტიც ახსენდება, რომელიც „თავის საბჭოურ ველოსიპედზე შემომჯდარი,
რადიომიმღებით ხელში შეუპოვრად დაეძებდა იმ სანუკვარ ადგილებს, სადაც მისი
რადიომიმღები რადიოსადგურ „თავისუფლებას” უკეთ დაიჭერდა. მაშინ ყველა არასაბჭოთა
გადაცემას ახშობდნენ და მოსახლეობის უმრავლესობა სწორედ რომ ოლიმპიური სიმშვიდით
ეგუებოდა ამ ფაქტს, ორიოდე ადამიანის გარდა. ერთ-ერთი მათგანი ზვიად გამსახურდია
იყო. ის მთელი ღამე გულმოდგინედ დაეძებდა იმ დროებითი თავისუფლების კუნძულებს,
სადაც გარკვევით შეეძლო გაეგო მაშინ ჩვენთვის სანუკვარი, დღეს კი ჰამბურგერივით
ჩვეულებრივი სიტყვები. ინფორმაციით სავსე ამაყად ჩაუქროლებდა ხოლმე
თაბუკაშვილებისა და ომიაძეების სახლებს, ბედნიერი, რომ სხვებისგან განსხვავებით
მან მაინც შეძლო და ეზიარა ვაშინგტონიდან ნატყორცნ იმედიან გამონათქვამებს”.
ეს ის დროა, როცა საბჭოთა სინამდვილეში
ეროვნული მოძრაობა იკრებს ძალებს, ის დრო, როცა ქართულ ენაზე უკვე არსებობს რობერტ
ფროსტის ბრწყინვალე ლექსი:
„მშვიდი
ოქტომბრის მოალერსე, მყუდრო დილაო,
დღევანდელი
დღის საათები ქმნიან ზღუდეებს,
ო,
გაარღვიე ზღუდეები და დღის ნათელი
გაგვიხანგრძლივე,
მიეჩვია გარდაქმნას გული…”
