პროფესია – რედაქტორი

მახსოვს, ერთხელ პაატა ჩხეიძემ თავაზიანად შეუსწორა ჯანსუღ ჩარკვიანს: 

– თქვენამდე ვახტანგ ჭელიძემ გამოიყენა „ჰო, კაი” ინგლისური „ოქეის” შესატყვისად ჯერ კიდევ როდის, სელინჯერის რომანს როცა თარგმნიდა.

ბატონმა ჯანსუღმა იწყინა, პირველობა რომ ჩამოართვეს.

თუ არ ვცდები, იმ დღეს სწორედ ვახტანგ ჭელიძის თხზულებათა მრავალტომეულის პრეზენტაცია იყო. ინგლისურ და ამერიკულ ლიტერატურაზე ჩამოვარდა საუბარი, გაიხსენეს დიდებული ხალხი და მათ შორის სელინჯერიც, რომელიც პირველად ვახტანგ ჭელიძის წყალობით გაიცნო ქართველმა მკითხველმა, მისი საეტაპო მნიშვნელობის თარგმანით შეიყვარა ჰოლდენ კოლფილდი და ფიბი, სხვებიც. მას შემდეგ რომანის სხვა თარგმანიც გამოიცა და „ახალი მთარგმნელი” შეეცადა დაეკნინებინა „ძველი მთარგმნელის” დამსახურება. არ გამოვიდა ეს საქმე.

ყველაფერი პირველი შეუძლებელია იყოს მაღალხარისხიანი და სამაგალითო. ზოგჯერ პირველმა წარუმატებელმა ნაბიჯმა შეიძლება დაჩრდილოს ამა თუ იმ უცხოენოვან მწერალზე წინასწარ შექმნილი წარმოდგენა და არამარტო მთარგმნელს, არამედ ლიტერატურის მოყვარულ ადამიანს, უბრალო მკითხველს საბოლოოდ დაუკარგოს ინტერესი.

ვახტანგ ჭელიძემ პირიქით, სელინჯერისადმი ინტერესი გააღვივა, და არა მხოლოდ სელინჯერისადმი – დანიელ დეფოს „რობინზონ კრუზო”, ჰემინგუეისა და სტაინბეკის რომანები და ჩარლი ჩაპლინის არაჩვეულებრივი ავტობიოგრაფიული წიგნი მან გაგვაცნო პირველად…

მაგრამ აქ გავჩერდეთ! სულ სხვა რამეზე ვაპირებდი საუბარს, უფრო ზუსტად, კიდევ ერთი აუცილებელი შტრიხი მინდოდა მეჩვენებინა ვახტანგ ჭელიძის მრავალმხრივი მოღვაწეობიდან, რომელიც დღემდე დაუფასებელია, განსაკუთრებით ჩვენს თაობაში.

„საინტერესო იყო გურამ ასათიანის წერილი ნიკო ლორთქიფანიძეზე (მწერლის პორტრეტი), რომელიც იუბილის წინ – და, სამწუხაროდ, გურამის გარდაცვალების რამდენიმე ხნით ადრე – დავბეჭდეთ” – ასე იწყება ერთ-ერთი ჩანაწერი ვახტანგ ჭელიძის წიგნიდან „ტკბილ-მწარე ამბები”. იქვე ნათქვამია, რომ ავტორმა წერილი გაზეთისთვის საავადმყოფოდან გამოგზავნა: 

„მე არ მინახავს საავადმყოფოში; ვერიდებოდი – როცა გაიგეს, სასიცოცხლო პირი არ აქვსო, მთელი ქალაქი – ცნობისმოყვარე ობივატელები – მის სანახავად დაიძრა: თითქოს ყველა ცდილობდა, ეგრძნობინებია, რომ დიდი დღე აღარ ჰქონდა”. 

კარგად ნაცნობი სცენაა, ჩვენც რომ არაერთხელ გვსმენია და გვინახავს, ფსიქოლოგიურადაც კარგად შესწავლილი და არაერთ მწერალთან წარმატებით დამუშავებული. ისევ ჩანაწერს მივყვეთ:  

„მე მერიდებოდა – ვუთხარი კიდეც მანანას (მის ცოლს) და თინას (ცოლის დას), არ მინდა ვაგრძნობინო, რომ მომაკვდავის სანახავად მივდივარ-მეთქი, სხვა დროს ხომ არ ვნახავდი, ისეთი ახლო ურთიერთობა არა მქონდა-მეთქი. თან, ვიცოდი, ისეთ დღეში იყო თავისი სნეულების გამო, რომ მოერიდებოდა… ერთი სიტყვით, არ მინახავს და წერილი გამოგზავნა”.

ვახტანგ ჭელიძე იმხანად „ლიტერატურული საქართველოს” მთავარი რედაქტორია, ათი წელია ამ საპასუხისმგებლო საქმეს უძღვება, თუ არ ჩავთვლით იმას, რომ მანამდე ჟურნალი „ცისკარი” აღადგინა, ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული ლიტერატურული გამოცემა XX საუკუნის 60-იანი წლებიდან. ამასთან ერთად, ხელმძღვანელობს „ხომლს” – უცხოური ლიტერატურის ალმანახს, სადაც თანამედროვე თუ წინა საუკუნეთა მსოფლიო ლიტერატურის შედევრების საუკეთესო თარგმანები იბეჭდება.  

გურამ ასათიანის რანგის ავტორი ყველა რედაქტორისთვის სანატრელია – მის თითოეულ წერილს განსაკუთრებული მოლოდინი ახლავს, მისი ორიგინალური და მრავალმხრივ საგულისხმო შეფასება-გააზრება ამა თუ იმ მწერლისა და ნაწარმოებისა ყოველთვის საინტერესოა. მაგრამ ამჯერად: 

„დასაწყისშივე ეწერა, რომ ნიკო ლორთქიფანიძე განებივრებული არ ყოფილა, დასცინოდნენ კიდეც, და ასეთი მაგალითი მოჰყავდა: მოსკოვში რაღაც პლენუმი იყო და იქ ვიყავით, როცა ნიკო ლორთქიფანიძის გარდაცვალების ამბავი მოვიდა (გურამი იმ დროს მგონი მოსკოვში სწავლობდა), ერთმა მწერალმა აგდებულად გაიხუმრაო (არ ასახელებდა, ვინ იყო ეს მწერალი) – საცოდავი, რავა ბატივით დაბაჯბაჯებდაო, და იქვე შენიშნავდა ავტორი: მართლაც, ნიკო ლორთქიფანიძე დაჩაჩანაკებული კაცი იყო, სასაცილოდ დადიოდაო”. 

რა უნდა ქნა რედაქტორმა მაშინ, როცა ამას არ ეთანხმები? გაუწიო ავტორიტეტულ კრიტიკოსს ანგარიში? თუ შეუსწორო? მაგრამ მასთან შეხვედრაც რომ ვერ ხერხდება? რა დროს წერილის გადამუშავებაზე და დეტალების შეთანხმებაზეა საუბარი, სიკვდილს ებრძვის კაცი.  

არადა, აშკარად ჩანს, რომ არ ეთანხმებოდა: 

„ძალიან უხერხულად ჟღერდა, ალბათ ვერ მოზომა გურამმა. ეს არც სინამდვილე იყო: ნიკო ლორთქიფანიძე მოკლე ნაბიჯებით კი დადიოდა, მაგრამ დაბეჩავებული და სასაცილოდ მობაჯბაჯე, რა თქმა უნდა, არ ყოფილა; პირიქით უფრო ითქმის – უკარება კაცი იყო, ამაყი, გაუცინარი…” 

და ვახტანგ ჭელიძემ გადაწყვიტა, ამოეღო ეს ადგილი წერილიდან. მერე უნდოდა ეს ფაქტი საბაბად გამოეყენებინა, რომ საავადმყოფოში ენახა გურამ ასათიანი და შეეთანხმებინა, მაგრამ… ვეღარ მოასწრო და ასევე დაიბეჭდა. 

ნამდვილი რედაქტორისთვის, რომელიც ამავე დროს კარგი მწერალი იყო, დიდ მწერლებსაც ჩინებულად თარგმნიდა და ყოველ გამოქვეყნებულ სიტყვას განსაკუთრებული სიფრთხილით ეკიდებოდა, ცხადია, რთული იქნებოდა ამის გააზრება: მან ავტორთან შეუთანხმებლად ჩაასწორა მისი წერილი! მერე რა, რომ მხოლოდ სამი-ოთხი კაცი იცნობდა ნამდვილ ტექსტს და ფართო მკითხველს დედანზე ხელი არ მიუწვდებოდა… ეტყობა, ვახტანგ ჭელიძემ ძალიან განიცადა ეს ამბავი, რაც ჩანაწერის დასკვნით ნაწილშიც იგრძნობა:

„როცა გარდაიცვალა და ოჯახში მივედი, დედამისმა მომატირა – როგორც ჩვეულებრივ ხდება ხოლმე – აღარა გვყავსო… და ეს წერილი გაიხსენა, ასე თქვაო, ვახტანგმა რაღაც სიტყვა ამოიღოო, მაგრამ თვითონვე კმაყოფილი იყოო… მანანას, ეტყობა, უხერხულად ეჩვენა და მაშინვე მიაშველა – ორჯერ გაიმეორა – ძალიან მადლობელი დარჩა, რომ ამოიღე, თვითონვე გული ეთანაღრებოდაო…” 

ბოლოს ვახტანგ ჭელიძე მაინც გაორებულია – „ეს კი თქვა, მაგრამ მე მაინც ჩემი დამემართა. საშინლად დამწყდა გული. მაგრამ შეიძლებოდა კი ისე გამეშვა?.. შეურაცხყოფა არ იქნებოდა მწერლისა?! თანაც, მართალი რომ არ იყო – სინამდვილეში ასეთი რამ რომ არ ყოფილა?”

გაორებულია, მაგრამ ეს, რაც არ უნდა პარადოქსულად ჟღერდეს, სასიკეთო გაორებაა, ზნეობრივ პიროვნებას, პროფესიონალიზმს რომ ახლავს თან. მსგავსი რამ შეიძლება მხოლოდ ისეთ ადამიანს დაემართოს, ვინც გულგრილად არ ეკიდება საქმეს, ვისთვისაც სულერთი არაა ერთი კოლეგის აზრი მეორეზე, და ვინც ყოველთვის ცდილობს, პლატონიც უყვარდეს, მაგრამ ჭეშმარიტება მასზე უფრო მეტად…