მისი სახელი მოულოდნელად
გავიგე – მეგობარს ადევნებული სრულიად შემთხვევით აღმოვჩნდი ნესტან ფიფიასთან, ქალაქში
კარგად ცნობილ ფილოლოგთან. მაგიდას ჩემიტოლა გოგო-ბიჭები უსხდნენ და ისე უბრალოდ და
ჩვეულებრივად მიმიღეს ახალმოსული, რომ ცოტა გამიკვირდა კიდეც. გაოცება მერე გენახათ,
როცა მათმა ქართულის მასწავლებელმა პირადად ჩემთვის იმდენი უცნობი გვარ-სახელი ახსენა
მეცადინეობის დროს, რომ ერთიხანობა ვიფიქრე, ავდგები და წავალ, სანამ თავი მომეჭრება
საბოლოოდ, ეს რა ხალხში მოვხვდი-მეთქი.
მეორე დღესვე
ბიბლიოთეკიდან გამოვიწერე რევაზ სირაძის „სახისმეტყველება” და კარგახანს ვკითხულობდი,
ნელ-ნელა, დადინჯებით, სვენებ-სვენებით. შეიძლება ითქვას, ეს სულსწრაფი და მაძიებელი
მეცხრეკლასელის იძულებითი დადინჯება იყო, რომელსაც დახვეწილი და უზადო ოსტატობით დაწერილი
წიგნი იმდენად აღიზიანებს, რომ მისი თავიდან ბოლომდე წაკითხვა გადაუწყვეტია, თუნდაც
სხვების ჯიბრზე.
სიღრმე და სისადავე
– ალბათ ეს ეპითეტები ყველაზე უკეთ შეეფერება
რევაზ სირაძის შემოქმედებით მემკვიდრეობას: სამეცნიერო მონოგრაფიებს, წერილებს, ესეებს,
თარგმანებს. მისი აზროვნების მასშტაბი კი არ გთრგუნავს (როგორც ეს ხდება ხოლმე ზოგიერთი
მკვლევარის ოპუსთა გაცნობის შემდეგ), არამედ ძალას გაძლევს, მეტი იფიქრო და ბოლომდე
გაეხსნა სამყაროს – ღმერთის, ადამიანისა და ტექსტის იდუმალებას. აქ კი, ისევე
როგორც ყველა სხვა ნამდვილი მწერლის შემთხვევაში, არსად ჩანს ავტორი, ყოველ შემთხვევაში,
აშკარად აღარ გხვდება თვალში, არ გაღიზიანებს, პირიქით, ჩრდილში ყოფნით უფრო მეტადაც
კი ამბობს თავის სათქმელს.
რევაზ სირაძეც
ჩრდილში იდგა. თუკი პედაგოგიურ საქმიანობას არ ჩავთვლით, იგი ძალზე იშვიათად ჩნდებოდა
ტრიბუნაზე, თუმცა საზოგადოებრივ-ლიტერატურულ ღონისძიებებზე ხშირად მინახავს.
პირველად, ამ
რამდენიმე წლის წინ, საგურამოში, ილიას სახლ-მუზეუმში, ივანე ამირხანაშვილმა მაჩვენა
ოდნავ მოშორებით მდგომი, ნოემბრის ქარში თბილად ჩაცმული კაცი. მერე ახლოს მივედით და
რეზო სირაძეაო, რომ თქვა, სიხარულისა და მღელვარებისგან ისე დავიბენი, გვიან შევნიშნე
ჩემკენ გამოწვდილი ხელი. დიდხანს არ გავჩერებულვართ, არც ბევრი გვისაუბრია. თანდათან
სხვებიც შემოგვიერთდნენ, ესალმებოდნენ ერთმანეთს, ბატონ რეზოსაც, ის კი ყველას თავს
უკრავდა, ხელს ართმევდა და სათითაოდ ამხნევებდა: „იცოცხლე!”
„იცოცხლე!” –
იმ დღისგან ეს ერთადერთი სიტყვა დამამახსოვრდა და ახლა რომ ვუკვირდები, რევაზ სირაძე
ჩემთვის ეს სიტყვაა.
გრიგოლ რობაქიძეს
თუ დავესესხებით, „ცეცხლი” და „სიცოცხლე” ერთი ფუძიდან მომდინარეობს, და რარიგ გაიხარებდა
ჰერაკლიტე ეფესელი, ეს რომ სცოდნოდა: სიცოცხლე ხომ უსასრულო წვააო.
თუმცა მანამდე,
სიცოცხლის საბედისწერო დაფერფვლამდე თითოეული ჩვენგანი ცხოვრობდა რევაზ სირაძის ყოველდღიურობაში,
მის გვერდით. ისმენდა მის ღრმა, გულშიჩამწვდომ, სიბრძნითა და დიდი გამოცდილებით დაპურებულ
საუბრებს, ცხოვრებისეულ ამბებს.
– 1990 წელს რუსთველოლოგიის განყოფილებას ვხელმძღვანელობდი
ლიტერატურის ინსტიტუტში. წლიური თემები უნდა დაგვემტკიცებინა და თანამშრომლებმა გამომიცხადეს,
ქვეყანას ცეცხლი უკიდია, ჩვენგან შველა უნდა და ამ დროს რა გული გაგვიძლებს სამეცნიერო
ნაშრომების საწერადო. რას ვეტყოდი… მაგრამ საქმე თავისას მოითხოვდა: თემები უნდა
დაემტკიცებინა მეცნიერებათა აკადემიას და წლის ბოლოს მოხსენებებიც უნდა ყოფილიყო…
საგონებელში და სადარდებელში ვარ ჩავარდნილი და ამ დროს, იღება კარი და შემოდის ზვიადი,
მოაქვს გამზადებული ყველაფერი! ისე გამიხარდა, გულზე მომეშვა, ჩამოვუარე ყველას, –
აგერ, ეს კაცი, დღედაღამ იქ ტრიალებს, თქვენ რა დაგემართათ-თქო…
ეს ამბავი ზვიად
გამსახურდიას 70 წლისთავიდმი მიძღვნილ სამეცნიერო კონფერენციაზე გაიხსენა. და მას შემდეგ,
ამ მოგონებასთან ერთად, რამდენჯერმე ვთხოვე, „ჩანაწერების” სერიისთვის დაეწერა დიდი
ხნის წინ, პეტრიწონის მონასტერში ყოფნის შთაბეჭდილებები. „ყველაფერი გონებაში მაქვს,
გუშინდელივით მახსოვს, ცოტა დრო მჭირდება და მივხედავო”, – მამშვიდებდა.
…ტრაგიკული
აღსასრულის შემდეგ, ზედიზედ ორ წიგნში დაიდო ბინა. მთარგმნელმა და კრიტიკოსმა ოქტაი ქაზუმოვმა წერილებისა და ესეების
კრებული მიუძღვნა წარწერით – „რეზო სირაძის ნათელ ხსოვნას”, ხოლო ირაკლი კაკაბაძემ,
ისქანდერ ბალთაზარ ქირმიზის ფსევდონიმით გამოქვეყნებულ წიგნში „თურქული სიმღერების
გზამკვლევი”, პროფესორი რეზა სარაქოღლუ თავისი სტუდენტობის ბნელი და უფერული წლების
ბედნიერ გამონათებად მოიხსენია: „იმის მიუხედავად, რომ სტუდენტთა უმრავლესობას დიქციისა
და ხმის დაბალი ტემბრის გამო საერთოდაც არაფერი არ ესმოდა მისი… პროფესორ სარაქოღლუს
ცქერასა და მოსმენას მაინც არაფერი სჯობდა”. და იქვე, ორიგინალური და ზუსტი შეფასება:
„მისი წიგნები პოეზია უფროა, ვიდრე სამეცნიერო ლიტერატურა, გეგონება სამეცნიერო პრობლემები
ჰაიკუებისა და ტანკების ტექნიკით აქვს დაწერილი”.
ვისაც კი რევაზ
სირაძისგან საჩუქრად წიგნი მიუღია, მაშინვე თვალში ეცემა მისთვის დამახასიათებელი სადა,
ღრმა და ლაკონური წარწერა. ხშირად გამჩენია სურვილი, მისი სიტყვებით დამეწერა ის მიძღვნა, რომლითაც ძვირფას და
პატივსაცემ ადამიანს წიგნს ვუსახსოვრებდი. ამ წერილის სათაურზეც დიდხანს ვფიქრობდი,
სანამ 2011 წელს გამოცემული „ესსები და თარგმანები” არ გადმოვიღე თაროდან. წარწერაში
მხოლოდ ადრესატი შევცვალე:
„რევაზ სირაძეს,
გულითადობით”.
