ბავშვებმა იციან, რომ ორსულობა სექსთან ასოცირდება, მაგრამ მათი უმრავლესობა ამ ცოდნას არა სახელმძღვანელოდან, არამედ სპეციალური სწავლების მიღმა იძენს. სექსუალური განათლება ის მტკივნეული თემაა, რომლის განხილვასაც უფროსი თაობა თავს არიდებს – ჯერ ერთი ის უხერხულ განცდებს იწვევს, მეორეც, მშობლებმა და ხშირ შემთხვევაში პედაგოგებმაც კი არ იციან, რა ფორმით უნდა ისაუბრონ რეპროდუქციულ საკითხებზე ისე, რომ მოზარდებს „არაფერი დაუშაონ“.
ვიდრე უფროსები სექსუალური განათლების ფორმებზე მსჯელობენ, ბავშვები თავად პოულობენ პასუხებს მათთვის საინტერესო კითხვებზე, ძირითადად გლობალურ ქსელში. დიდი ალბათობით კი ეს ინფორმაცია ბავშვებისთვის სულაც არ არის განკუთვნილი.
მაგრამ უფროსი თაობა ბავშვებს სხვა არჩევანს არ უტოვებს მათი პიროვნების ფორმირების ყველაზე მნიშვნელოვან ეტაპზე – მოზარდად ჩამოყალიბების პერიოდში. ამდენად, სექსუალური განათლება გამუდმებით და სხვადასხვა მიზეზით მშობლების, პედაგოგიური და სამედიცინო საზოგადოების უგულებელყოფის ზონაში რჩება.
მოდით, სხვა ქვეყნების გამოცდილება გავიზიაროთ, მაგალითად, ფინეთის, რომლის განათლების სისტემისთვის საქებარ სიტყვებს არავინ იშურებს.
ფინეთი მოსწავლეთა სექსუალური განათლების ხარისხით ამაყობს. ქვეყანაში სამართლიანად მიაჩნიათ, რომ სასწავლო გეგმაში სექსუალობის გაკვეთილის ჩართვა მნიშვნელოვანია ახალგაზრდების ჯანმრთელობისთვის, მათი სწორი ქცევისა და ხედვის ფორმირებისთვის, სრულფასოვანი ჰარმონიული ოჯახის შესაქმნელად და შესანარჩუნებლად.
ფინეთის ოჯახის ფედერაცია, რომელიც 1941 წელს ოჯახების დასახმარებლად და მათი უფლებების დასაცავად შეიქმნა, გახლავთ ერთ-ერთი ინიციატორი სასკოლო პროგრამაში ახალი საგნის – „ჯანმრთელობის დაცვის“ – შეტანისა. ის აქტიურად ლობირებდა ბიუჯეტის გამოყოფას კონტრაცეფტივებისა და ორსულობის დასაგეგმი მომსახურეობებისთვის.
ამჟამად ფედერაციას სურს, დანერგოს ახალი პროგრამა, რომელიც 20 წლამდე გოგონებს კონტრაცეფციის უფასო საშუალებებით უზრუნველყოფს.
ფედერაციის საქმიანობის მთავარი პრინციპია: ყველა ბავშვი სასურველის სტატუსით და ჯანმრთელი იბადებოდეს. აღსანიშნავია, რომ ოჯახის ფედერაციის პრეზიდენტი ოჯახისა და ბავშვთა უფლებების დამცველიცაა, რაც იმას მოწმობს, რომ სახელმწიფო მაქსიმალურად აღიარებს ამ საზოგადოებრივი ორგანიზაციის ავტორიტეტს.
ფედერაციის გენერალური დირექტორი, ეივა კოივურანტა დარწმუნებულია, რომ სექსუალური განათლების თემას ახალგაზრდები პრაგმატულად უნდა უდგებობდნენ. ამ მიმართულებით სისტემურ მუშაობას ხომ პრაქტიკული შედეგი მოაქვს მოსახლეობის ჯანმრთელობის გასაუმჯობესებლად, შესაბამისად, სახელმწიფო ბიუჯეტის დასაზოგადაც.
ფედერაციის გენერალური დირექტორის თქმით, ევროპის მასშტაბით, ფინელ მოზარდებს შორის აბორტებისა და არასწრულწლოვანი დედების მშობიარობის ყველაზე დაბალი მაჩვენებელია. საგრძნობლადაა შემცირებული სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციების რიცხვი, ამ მიზეზებით გამოწვეული უშვილობის შემთხვევები, მოზარდებში თამბაქოს წევა და სხვ.
ბოლო წელიწად-ნახევრის სტატისტიკამ აჩვენა, რომ ფინეთში სექსუალურ ცხოვრებას გაცილებით გვიან, საშუალოდ 17 წლის ასაკში იწყებენ, ხოლო იმ ბიჭებს შორის, ვინც ადრეულ ასაკში იწყებენ სქესობრივ ცხოვრებას, სწორედ ისინი ჭარბობენ, ვისაც საგანში „ჯანმრთელობის დაცვა“ დაბალი ქულები უწერიათ.
ფინეთში დაასკვნეს, რომ სექსუალური განათლების სამყაროში ბავშვების მეგზურად სპეციალურად მომზადებული ბიოლოგიისა და ჯანდაცვის პედაგოგი, და სკოლის სამედიცინო პერსონალი გამოდგებოდა. ამ მიმართულებით ეს ადამიანები დამატებით სწავლებას გადიან. მათთვის სპეციალური კურსიც შემუშავდა.
2004 წლიდან ფინეთის უნივერსიტეტებში, ჯანმრთელობის დაცვის მხრივ, მასწავლებლების მოსამზადებელი ფაკულტეტი არსებობს. საგანმანათლებლო პროცესის უშუალო მონაწილეებია სკოლის ექთანი და ექიმი (ზოგიერთ თემაზე ისინი ატარებენ გაკვეთილებს, გასცემენ ინდივიდუალურ რეკომენდაციებს). მოზარდების მოთხოვნის საფუძველზე მათ შეუძლიათ უფასოდ დაარიგონ კონტრაცეფტივები მათთვის, ვინც უკვე რეგულარული სექსუალური ცხოვრება დაიწყო.
ფინეთში სექსუალური განათლება მარტივად დაინერგა, მშობლებისა და სასულიერო პირების წინააღმდეგობის გარეშე. ყველა აცნობიერებდა, რომ ასეთი განათლება ახალგაზრდა თაობის ჯანმრთელობის ინტერესებს მოემსახურებოდა.
ფინურ საზოგადოებაში სექსუალობისადმი დამოკიდებულება გასული საუკუნის 60-იანი წლებიდან შეიცვალა – მასზე უფრო ღიად დაიწყეს საუბარი, იმართებოდა ბევრი დისკუსია. თავდაპირველად ამ თემაში უფროსი თაობა გაერკვა, შემდეგ კი აღიარა, რომ სექსუალური განათლება ბავშვებსაც სჭირდებოდა.
1970 წელს „ჯანმრთელობის დაცვა“ სავალდებულო სასკოლო პროგრამაში შეიტანეს (ახლა მისი გაკვეთილი კვირაში ერთხელ ტარდება). 2000-იანი წლებიდან კი ის მე-7 კლასიდან საგანმანათლებლო დისციპლინის განუყოფელ კომპონენტად იქცა, თუმცა მანამდე ზოგიერთ რეპროდუქციულ საკითხს ბავშვები დაწყებით სკოლაში, ბუნების გაკვეთილზე ეცნობიან.
სექსუალური განათლების მიზანია, ასწავლოს ბავშვს, რომ პასუხისმგებლობით მოეკიდოს თავის ჯანმრთელობას, მათ შორის რეპროდუქციულს, განავითაროს ბუნებრივი დამოკიდებულება სექსუალობისადმი, გააცნობიეროს საკუთარი გენდერული იდენტობა, ზნეობრივი ღირებულებები, რომელთა საფუძველზეც აშენდება ურთიერთობა პარტნიორთან. ამ საკითხებს გაკვეთილზე მოცემული დროის 99% ეთმობა და მხოლოდ 1% სექსუალური კავშირის თემებს.
ჰელსინკის მუნიციპალიტეტის სექსუალური ჯანმრთელობის საკითხების კონსულტანტ კირსი-მარია ოროს თქმით, სექსი ადამიანის საბაზისო მოთხოვნილებაა, ისევე როგორც ძილი და კვება. განსხვავება ის არის, რომ ამ მოთხოვნილების დაუკმაყოფილებლობა არ იწვევს ადამიანის სიკვდილს, მაგრამ მას შეუძლია ხელი შეუწყოს ქცევის დარღვევას, აგრესიას. სექსუალური განათლება სწორედ ამიტომაა მნიშვნელოვანი – ფსიქოლოგიური წონასწორობის შენარჩუნების, ემოციების მართვისა და შეგნებული „დიახ“ ან „არას“ თქმის თვალსაზრისით. სხვათა შორის, ექსპერტებს მიაჩნიათ, რომ სკოლის საგნის, „ჯანმრთელობის დაცის“ სწავლებამ სასარგებლო გავლენა იქონია სასკოლო ატმოსფეროზე, მოსწავლეთა შორის ურთიერთობაზე.
პროფესორი ოსმო კონტულა, სექსუალური განათლების სფეროში მუშაობის 30-წლიანი გამოცდილებით, რამდენიმე თემატური წიგნის ავტორიცაა. მისი აზრით, სექსუალური განათლება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ბიჭებისთვის, რადგან დედები ბევრად ხშირად საუბრობენ მგრძნობიარე თემებზე გოგონებთან, ვიდრე ბიჭებთან, ხოლო მამები, როგორც წესი, საერთოდ თავს იკავებენ ასეთი საუბრებისგან. ამდენად, ბიჭები თავად ეძებენ სექსუალური ცოდნის მიღების გზებს, მათ შორის პორნოგრაფიის საშუალებით.
პროფესორი დარწმუნებულია, რომ სექსუალური განათლების მიღება სკოლაში უფრო ადრეულ,10-12 წლამდე ასაკშია საჭირო. და მართლაც, თუკი წარმოვიდგენთ, რა შეიძლება მოჰყვეს მოზარდების სარისკო ქცევას, თავისუფლად გავიზიარებთ გამონათქვამს „უკეთესია ერთი წლით ადრე, ვიდრე ერთი დღით გვიან“.
ოსმო კონტულა ბიჭების გამოკითხვის მონაცემებსაც ხშირად იშველიებს, რომელთა თანახმად, მათ მიაჩნიათ, რომ მასწავლებელმა უნდა შეძლოს ყველაფრისთვის თავისი სახელის დარქმევა, შეძლოს აუდიტორიის უხამსი ხუმრობების განეიტრალება, ისაუბროს იმაზე, თუ რა ადარდებს ბიჭებს (მაგალითად, ვარ თუ არა ნორმალური, საკმარისად ვარ თუ არა განვითარებული ჩემი ასაკისთვის, რას ფიქრობენ სექსზე გოგონები და ა.შ.). მეტიც, ფინეთში სკოლის მოსწავლეები ბევრ შეკითხვაზე იღებენ პასუხს არა მხოლოდ ჯგუფური და ინდივიდუალური გაკვეთილების მსვლელობისას, არამედ როლური და კომპიუტერული თამაშების პროცესში.
მაგალითად, სექსუალური განათლების გაკვეთილზე მასწავლებელი მოსწავლეებს ავალებს, დაწერონ მოკლე კომენტარი იმის შესახებ, როგორ შეაფასებდნენ საგნის ეფექტურობას წლის განმავლობაში. ასევე, ათამაშებს თამაშს, რომელიც ჰგავს კითხვებზე პასუხის გაცემას ფორმატში – „რა? სად? როდის“. ვთქვათ, შეკითხვაზე – როდის შეგიძლია გქონდეს სექსი? სწორი პასუხია – „არა უადრეს 16 წლისა, როდესაც მზად იქნები აიღო პასუხისმგებლობა პარტნიორზე“. შეკითხვაზე – შეუძლია თუ არა გოგონას საუნაში დაორსულება, თუ მანამდე იქ ბიჭი იყო? – სწორი პასუხია „არა“. მოსწავლეები ამ თემებს ხმაურიანად და თავისუფლად განიხილავენ.
ფინეთის სკოლაში ბავშვების მიმართ პატივისცემა თვალსაჩინოა. აქ დაუშვებელია არა მხოლოდ მოსწავლეების ფოტოფირზე აღბეჭდვა, არამედ იმ რვეულების გადაღება, რომლებსაც ბავშვები სწავლებისას იყენებენ. მასწავლებლებს და სამედიცინო პერსონალს არ აქვს უფლება, აცნობოს მშობლებს, რომ მოზარდი კონტრაცეპტივებს იღებს ან ორსულობის შეწყვეტა სურს (მხოლოდ მოზარდის თანხმობით). გამონაკლისია, თუ არსებობს ბავშვის მიმართ ჩადენილი ძალადობის ნიშნები (მაშინ პოლიციას ატყობინებენ) ან ის დამატებით დახმარებას საჭიროებს (მაშინ სოციალურ სამსახურებს ატყობინებენ ან მოსწავლე საოჯახო კონსულტაციაში, სამედიცინო დაწესებულებაში იგზავნება).
ფინეთში არასრულწლოვან გოგონას შეუძლია ორსულობის შეწყვეტის გადაწყვეტილება დამოუკიდებლად მიიღოს. მას სკოლაშივე ასწავლიან, რომ თუ ის თვლის, რომ მზადაა სექსუალური ურთიერთობებისთვის, ორსულობაზეც უნდა აიღოს პასუხისმგებლობა.
ფინეთში რეგულარულად აწარმოებენ მოსწავლეების გამოკითხვას. რესპონდენტთა პასუხებში ჩანს, რა აწუხებთ, რა თემებზე სურთ მსჯელობა კლასში, რათა კმაყოფილი დარჩნენ მიღებული ცოდნის ხარისხით.
ფინეთში კარგად მუშაობს მოზარდებისა და ახალგაზრდებისთვის განკუთვნილი „ნდობის ტელეფონები“, სადაც მათ ჯანსაღი ცხოვრების წესთან დაკავშირებულ ინფორმაციას უზიარებენ. ქვეყანაში ხშირია კონტრაცეპტივების სარეკლამო აქციები, სადაც აქტიურად ერთვებიან ცნობილი ადამიანები და მასმედია. ჯანმრთელობაზე ზრუნვის მოწოდებები მოზარდებისთვის გასაგებ ენაზე იქმნება, ხოლო გაჯეტებზე დამოკიდებული მოზარდებისთვის სპეციალური თემატური აპები მუშავდება.
ფინელ ექსპერტთა აზრით, რომელსაც საზოგადოება სრულად უჭერ მხარს, სკოლებში სექსუალური განათლება – უნდა ითვალისწინებდეს ქვეყნის რეგიონალურ მახასიათებლებს და კულტურულ ტრადიციებს, აუცილებელია მოზარდთა ასაკის გათვალისწინებაც.
