ვაჟა-ფშაველას „კაი ყმიდან“ ბესიკ ხარანაულის “ხეიბარ თოჯინამდე“

ბესიკ ხარანაულის მეტაჟანრული მხატვრული ნაწარმოებები მკითხველს გამოღვიძებისა და თვალის ახელისკენ უბიძგებს. ის ეგზისტენციალური თემები (ადამიანის სიცოცხლის აზრი და დანიშნულება, სიკვდილის რაობა, წუთისოფლის წარმავლობა და სხვ.), რომლებსაც ავტორი მხატვრულად ამუშავებს, გონებას „საზრდოს“ უჩენს, ფიქრს „მიდგამ-მოდგამს“, როგორც ილია იტყოდა. ამგვარ საფიქრალ ნაირგვარ კონტექსტს ქმნის ბესიკ ხარანაული თავისი ლირიკული პოემით „ხეიბარი თოჯინა“, რომელიც სარტრისა და კამიუს ფილოსოფიურ-ლიტერატურულ ტექსტებს ეხმიანება სათქმელითა და მიზანდასახულობით.

რა ადგილი უკავია თანამედროვე ადამიანის ცხოვრებაში მაღალ იდეალებს, ადამიანური ყოფის იმ პარადიგმებს, რომლებიც კლასიკურ ქართულ თუ მსოფლიო პოეზიაში დაამკვიდრეს ცნობილმა და აღიარებულმა მწერლებმა, მათ შორის, უპირველესად, რუსთაველმა და მის მემკვიდრეთაგან გამორჩეულმა ვაჟა-ფშაველამ?

ავტორი სათაურიდანვე ქმნის დაძაბულობის ველს, რომელიც პოემის ფინალამდე არ ქრება, პირიქით, თანდათან იმატებს. მკითხველს კი, სანამ სათაურის ესთეტიკას გაიაზრებდეს, ერთგვარ გზამკვლევად ევლინება ეპიგრაფი – ფრაგმენტი ვაჟა-ფშაველას ლექსიდან „კაი ყმა“:

„უქმად ჩამაჰლევთ სიცოცხლეს,

უქმად საფლავში წვებითა“.

ამ ლექსში ვაჟა-ფშაველა რაინდული სულისკვეთების ვაჟკაცს, ავთანდილის, ტარიელისა თუ ფრიდონის დარ კაი ყმის იდეალს ქმნის, რომელიც თავის სულიერ-ზნეობრივ სიმდიდრეს მზესავით უხვად ასხივებს, სიცოცხლესაც და სიკვდილსაც თანაბრად ალამაზებს. კაი ყმები, ალუდა ქეთელაური, ჯოყოლა ალხასტაიძე, ზვიადაური და სხვანი, „შინიდან“ იმისთვის გამოდიან, რომ საკუთარი თავი და სამყარო შეცვალონ და მზად არიან, ამისთვის სიცოცხლეც კი გაიღონ მსხვერპლად. ისინი სინათლის, სიკეთის, სამართლიანობის, სიყვარულის გადარჩენას ეწირებიან. „კაი ყმაში“ პოეტი არა მხოლოდ რაინდობის ერთგვარ „კოდექსს“ ქმნის, არამედ კონტრასტულად წარმოაჩენს თანამედროვეებს, რომლებიც სრულიად განსხვავდებიან კაი ყმის იდეალისგან. ისინი არ ფიქრობენ, „რისთვის დაჩნდნენ“ ან „რისთვის კვდებიან“, თავიანთ „ჯამს ჩასცქერენ“ და „საქვეყნოდ“ არ გამოდგებიან. სწორედ მათი უქმობის ამსახველი სტრიქონები წაუმძღვარა ბესიკ ხარანაულმა თავის პოემას, რომლის ლირიკული გმირი ალექსანდრეც სწორედ ამ უქმობით გატანჯული კაცია. ვაჟა-ფშაველას თანამედროვეთაგან კი იმით განსხვავდება, რომ ფიქრის უნარი, „კაცობის გვირგვინი“ არ დაუკარგავს, თუმცა ვერც მის ღირსეულად მოხმარებას ახერხებს.

ამაღლებულისა და მშვენიერისგან სრულიად დაცლილ ყოფას წარმოაჩენს ბესიკ ხარანაული პოემაში „ხეიბარი თოჯინა“, რომელიც სათაურიდანვე გვიჩენს უსუსურობის, უმწეობის, ხელოვნურობის შეგრძნებას. ეს პოემა მრავალმნიშვნელოვანი მხატვრული კოდებითაა სავსე, რომლებიც მკითხველს გაშიფვრისა და ინტერპრეტაციისკენ უბიძგებს. ის იმგვარი პალიმფსესტური ნაწარმოებია, რომელიც ნებისმიერი მხატვრული გამოცდილების მკითხველს შეუძღვება სამყაროში, სიტყვებით შექმნილ უჩვეულო განზომილებაში, დააფიქრებს წუთისოფლის წარმავლობასა და მარადიულ ღირებულებებზე.

ალექსანდრე ეგზისტენციალური კრიზისით შეპყრობილი ადამიანია, რომელიც განიცდის პიროვნულ რღვევას, რადგან საყრდენები გამოსცლია. პოემა დილის ულამაზესი მეტაფორული სურათით, ადამიანის გამოღვიძებით იწყება. რა თქმა უნდა, კაცმა არა მხოლოდ ფიზიკურად, არამედ, უპირველესად, სულიერად უნდა გამოიღვიძოს, გამოვიდეს პლატონისეული გამოქვაბულის სიბნელიდან, შეიმეცნოს საკუთარი თავი და სამყარო:

„დილავ, მთელი ღამის გემო შენშია,

შენს ენაზეა გამოფენილი.

კვლავ გაიღვიძა ალემ, ალექსანდრემ,

კვლავ გაიღვიძა.

ეს მერამდენედ?

ნეტავი ვის რად აინტერესებს“.

გვახსენდება სარტრის „გულისრევა“, რადგან ამ რომანის მთავარი გმირის ანტუან როკანტენის დღეებიც ისე დამსგავსებია ერთმანეთს, რომ ანტუანი დღიურში ჩაწერს: „სამშაბათი, ვიარსებე“. ამგვარი არსებობა მხოლოდ ფიზიკური, საზრისისაგან დაცლილი ყოფაა, რომელიც ადამიანს არ „შეეფერება“. ბესიკ ხარანაულის გმირიც სიცარიელით იტანჯება, ის კამიუსეული აბსურდის ადამიანია, რომელიც ყოველდღიურ რუტინაში ჩართულა, სიზიფესავით მიათრევს ცხოვრების ლოდს მწვერვალისკენ, რომელიც არა და არ ჩანს. თუ კამიუს სიზიფე მწვერვალზე დგომის წამიერ ბედნიერებას განიცდის, ყოფის აბსურდულობას აცნობიერებს და ამიტომ საკუთარ უბედურებაზე მაღლა დგება, ხარანაულის გმირისთვის ეს წამებიც მიუწვდომლად ქცეულა. ამიტომ მისთვის არდაბადება მოჩანს როგორც საუკეთესო გამოსავალი:

„ის არ მერჩივნა,

დედის საშვილოში რომ ვიჯექი,

როგორც ძველი მინიატურა

ოქროს ჩარჩოში?!“

პოემის ეს ნაწილი, რა თქმა უნდა, ეხმიანება ეკლესიასტეს ცნობილ სტრიქონებს: „უფრო ბედნიერად შევრაცხე დიდი ხნის მკვდარნი მათზე, ვინც ჯერაც ცოცხლობენ კიდევ. და ორივეზე ბედნიერი მაინც ის არის, ვინც ჯერაც არ დაბადებულა და არ უხილავს ბოროტება, რაც მზის ქვეშ ხდება“ (ეკლესიასტე 4:2-3).

დღისეული ფიქრებით შეწუხებულ, „გამოღვიძებულ“ ალექსანდრეს ისევ ძილი ურჩევნია, სიზმრების სამყაროში დარჩენა, სადაც არ არის აუცილებელი რამის კეთება, ვისიმე დაინტერესება, მოხიბვლა, სიცრუე, მლიქვნელობა, პირფერობა, თავის მოჩვენება, ვითომ რაღაცას წარმოადგენ, ვითომ ცოცხლობ, ვითომ ადამიანი ხარ, ადამიანობის უმაღლესი გაგების თვალსაზრისით, რაც უწყვეტ მოძრაობას, განვითარებას გულისხმობს. ადამიანში დაკარგულა ღვთის „ხატება და მსგავსება“, უზენაესის უმთავრესი საჩუქრები, სულის უკვდავების რწმენა და თავისუფალი არჩევანი, გაუფასურებულა, ამიტომაც ხედავს:

„არის ქვეყნად სახეები, რომლებისთვისაც

ერთადერთი ჭეშმარიტი და ბუნებრივი –

სულელური გამოხედვაა.

მრავალი სახე –

არცერთი ხატი“.

ადამიანს აქვს განცდა, რომ ხვალ ყველაფერი სხვანაირად იქნება. ლანდივით ჩნდება ილუზია იმედისა, რომ დღეები ხასხასა ფერებითა და სურნელით გალამაზდება, რაღაც შეიცვლება, არადა, ყველაფერი მოსასწრებია, რადგან კაცი უმწეო ფოთოლივითაა, რომელიც ჯერ კიდევ ჰკიდია ყუნწს, მაგრამ „ქარი უკვე გზაშია“ („კარტოფილის ამოღება“). სიკვდილის ეს ულამაზესი მეტაფორა ამძაფრებს განცდას, რომ საშველი არ არის, „თუ გინდა, ჯვარს ეცვი“, როგორც გალაკტიონი წერს.

ასეთი უჩვეულო, მოულოდნელი მხატვრული სახეებით გასაოცრად მდიდარია ეს პოემა. სახეებით, რომლებიც აზრობრივი სიღრმეებისკენ მიუძღვებიან მკითხველს და თან გამოთქმის მშვენიერებას აზიარებენ. ლექსის მხატვრულ სივრცეში თითქოს არაფერი ამღვრევს გუშინდელ პეიზაჟს, თითქოს გაყინულა ყველაფერი, მაგრამ უხილავი ძალა „უბრძანებს“ ცხოვრებას. ეს თვითონ სიცოცხლის კანონზომიერებაა:

„ის მარტო არის,

მარტოდმარტო ოკეანის წინ

და სურს თუ არა – უნდა შეტოპოს“.

„უნდა შეტოპოს“, უნდა სცადოს და გაიმარჯვებს თუ დამარცხდება, ამაზე არ იფიქროს, ღმერთს მიანდოს. როგორც რუსთველი წერს: „ბედი ცდაა, გამარჯვება, ღმერთსა უნდეს, მოცაგხვდების“. სამყარო ელოდება ადამიანის გაღვიძებას, შეხებას, თვალის შევლებას, გარდაქმნას, გამოძერწვას, ახალი ფორმის მიცემას, ერთი სიტყვით, უკვე შექმნილის შემოქმედებით გადააზრებას. ხომ სწორედ ეს ნიჭი დაამადლა უფალმა თიხისგან შექმნილ ადამიანს, „შემოქმედების გვირგვინს“, ამიტომაც ჩიტების ჟღურტულში გაისმის კითხვა:

„ვინ გაიღვიძა, ნეტარებო?“

როგორც უწყინარ ტყუილისათვის

ჰკითხეს ჩიტებს იქ, სადაც უცხო სტუმრის მოსვლას

ჰაერის ფერის შეცვლაზე გრძნობენ“.

ალექსანდრემ კი გაახილა თვალი, მაგრამ რეალურად „დახუჭული“ აქვს, მისი გაღვიძება ფერს არ ატყობს გარემოს, არ ცვლის. ის დასნეულებულა უსაზრისობით, უმოქმედობით, უმოძრაობით. ადამიანის „დაკნინება“ სახელების შემოკლება-გადაკეთებაშიც გამოიხატება. სახელი ხომ ის მნიშვნელოვანი რამ არის, რაც საგნისა თუ მოვლენის სულიერსა თუ მატერიალურ მყოფობას ადასტურებს. ჩვენ მხოლოდ იმას აღვიქვამთ, რასაც სახელი აქვს, ამიტომაც დაევალა ადამს სამოთხეში „სახელთა დარქმევა“ და ამის უნარიც მიენიჭა. დღეს კი ზრდასრულ ადამიანებს ერთგვარი მავნე ჩვევით კნინობითი სახელებით მოიხსენიებენ, ამგვარად, ადამიანს „მარადიული ინფანტილურობის“ დაღით აღბეჭდავენ და უნებურად აფერხებენ მის ზრდასა და განვითარებას.

„გიორგის ნაცვლად – გოგი ან გია,

დავითის ნაცვლად – დათო ან დათა,

კონსტანტინე ხომ კოწია ან კოტე იქნება.

გონივრული კომპრომისია,

რადგან, მითხარით,

სად გასწვდება კონსტანტინეს არშინებს კოტე!“

ასე რომ, სახელებშიც ცხადდება ის დამდაბლება, რაც თანამედროვეებმა განიცადეს, რადგან დასცილდნენ კაიყმისეულ „პირველხატებს“.

პოეტის აზრით, გამოღვიძება მეტაფიზიკურ რიტუალად უნდა იქცეს, მაგრამ მატერიალურ სამყარო აბუჩად იგდებს მისტიკურს, მეტაფიზიკურს, ირაციონალურს და რეალურ განზომილებაში არ უშვებს, ამიტომაც მუსიკალურ უაზრო აკორდად აქცევს გამეორებულ სიტყვებსაც:

„კვლავ გაიღვიძა,

კვლავ გაიღვიძა,

არც უფრო ადრე,

არც უფრო გვიან

და მეიმდენედ, რომ კიდევაც დაოსტატდა გაღვიძებაში“.

ეს ირონიული „დაოსტატება“ გამოღვიძებაში კარგად ამხელს იმას, რომ ამ ადამიანს აღარ შეუძლია ნამდვილი გამოღვიძებული სიცოცხლე. მისთვის „დღე დილიდანვე დაღამებულია“, თანაც: „ყველაფერს, რასაც დაინახავ, ან გაიფიქრებ, ამაოება ზედ აკერია“.

ერთ ეპიზოდში ბავშვები თოჯინებით თამაშობენ და მათ სახელებს არქმევენ. ფეხმოტეხილ, გაუბედურებულ თოჯინას ალექსანდრეს უწოდებენ და, ამგვარად, უნებურად, ბავშვური გულუბრყვილობით ზუსტად მოძებნიან კაცის არსის გამომხატველ სიმბოლოს. ალექსანდრე ხვდება, რომ მართლაც „ხეიბარი“ თოჯინაა, უმაქნისი და უაზრო ყოველდღიურიობის ტყვე, რომელსაც იმის ძალაც არ შესწევს, რომ გაიქცეს და გათავისუფლდეს. ის მიჯაჭვულია ყოფის საზრუნავებს, შეჩვეულია რუტინას, ერთფეროვნებას, მტანჯველ გარკვეეულობასა და სიცხადეს და დარწმუნებულია ადამიანურ ბანალურ „სისასტიკეში“:

„რომ, როგორც გინდა ძვირფასი ვიყო,

სულ ერთი არის, ნაგავი ვარ

და ადრე თუ გვიან უნდა გამიტანონ“.

პოემის ქვეტექსტურ სივრცეში ამგვარი „დაკნინების“ ერთ-ერთი მიზეზი სოფელს, ძირებს, მაცოცხლებელ ჯანმრთელ სივრცეს მოწყვეტაცაა. იქ იოლი იყო, ასე ლამაზად გეფიქრა: „მე და ცას ეს ჩიტი გვაერთებს“:

„თითქოს რაღაც მდინარეს ვეძებ ჩემს მახსოვრობაში,

რომლის ნაპირებზეც ბედნიერი ვიყავ,

სადაც პალოებს კი არ ვაძრობდი, თეთრ ვარდებს ვკრეფდი“.

ტრავმირებულია ადამიანი – ჯერ იმით, რომ „სამოთხე“ დაკარგა, მერე ამას ემატება „ბავშვობიდან“ გამოდევნა, რაც ამგვარ გაოცებასაც წარმოშობს: „ბავშვი! როგორ გამოდის ადამიანის ხელიდან მშვენიერების ასეთი კუნწულა?“ ავტორი აპირისპირებს სოფლურსა და ქალაქურ, ურბანულ ყოფასაც, სოფლად თითქოს მეტი აზრი აქვს გაღვიძებას, რადგან შრომობს ადამიანი, მიწას ნაყოფს გამოაცემინებს. არაფრობის განცდას ისიც ამძაფრებს, რომ უჩნდება ცოდვის, დანაშაულის შეგრძნება:

„მე რომ არ ვიყო ამ ქვეყანაზე,

ყველაფერი კარგად, კეთილად იქნებოდა.

მე ვარ მიზეზი ამ სამყაროს მოუწყობლობის

და ამდენ ხალხში არ აღმოჩნდა ერთი მკითხავიც,

რომ მოიშვიროს ჩემკენ ხელი და დაიძახოს:

ეგ არისო, დაიჭირეთ და ჩაქოლეთო!“

ხელმოცარულ ალექსანდრეს ვერაფერი მოუხელთებია ხელჩასაჭიდი. ყოველ დილას ადგება საწოლიდან და მერე რა? არაფერი. ნაცნობი სახლი, მობეზრებული მოძრაობები, დამღლელი ჩვევები, მოსაწყენი სუნები თუ ხმები შემოიჭრებიან და არსად იქნება ბედნიერების განცდა. ამიტომ გაიფიქრებს:

„რა გვეკუთვნის ჩვენ?

იქნებ ეს წამი,

ეს წამი ძილსა და ღვიძილს შუა,

როგორც ორ მტრულ სახელმწიფოს შორის –

ედემი. მერე კი დილაა –

ვარდი ზღვის ტალღაზე!“

ალექსანდრე ავტორის უამრავ „მეთაგან“ ერთ-ერთია, მისი ნიღაბია, ალტერ ეგოა, ამიტომაც მასთან ერთად ცდილობს დაძლიოს ეს მომაკვდინებელი გაუცხოება და ნიჰილიზმი. ამიტომაც შეუძახებს თავის გმირს, ამხნევებს, უბიძგებს. აქვე იმასაც აღვნიშნავთ, რომ, ჟანრის შესაფერისად, რთული კომპოზიცია აქვს პოემას, ლირიკული ნაკადები ერთმანეთს ერწყმის და შორდება, ხან ავტორის ხმა ისმის, ხან ლირიკული გმირისა. რეალობის სუბიექტური და ობიექტური აღქმა ერთმანეთს ენაცვლება და სიზმარ-ცხადის განცდას ბადებს.

ამაო გულის „მაღვიძარას“ რეკა:

„გახსოვდეს, ძილიც სიკვდილისაა,

მისი წვეთია, მისი თმის ღერი…

ადექი, გადი, დაანახე სამყაროს თავი!“

პოემაში შემოიჭრება ღვთის ხმაც. ბიბლიის მიხედვით, უფალი აღტაცებული იყო თავისი შექმნილით: „და თქვა ღმერთმა: იქმნას ნათელი. და იქმნა ნათელი. და იხილა ღმერთმა ნათელი, რომ კარგია. და გაყო ღმერთმა ერთმანეთისაგან ნათელი და ბნელი“ (დაბადება 1:3-4). პოემისეულ სივრცეში კი მის ხმაში სასოწარმკვეთი სევდა ჩაღვრილა, მამა წუხს, რომ უძღებმა შვილმა არ გაუმართლა იმედები:

„ადამიანები იმდაგვარად ცხოვრობდნენ მუდამ,

თითქოს ისინი მე შემექმნას არა თიხისგან,

არამედ ქვისგან და რკინისგან,

ანდა – ქარისგან“.

„ისე მიკვირს და ვერ მივმხვდარვარ,

საიდან არის თქვენში სული

თავის თავზე აღმატებისა,

რა თესლი ანდა რა მარცვალი შემყვა, ნეტავ,

მე იმ თიხაში, რომ თქვენს თავს ვეღარ ყაბულდებით!

—

მათ მაღლა უნდათ, ჩემთან უნდათ,

მე კი თვით მინდა, რომ იმათი მეხარბებოდეს!“

ალექსანდრე ბუნებით მაძიებელია, მოაზროვნე. ამას მოწმობს მის გონებაში შემოჭრილი ფიქრის ნაკადები, რომლებიც თავგზას ურევენ და უძნელებენ სხვებივით არაფრობით ტკბობას. ის იდენტობის განმსაზღვრელ საყრდენებს გარეთ ეძიებს, აქეთ-იქით ეხლება:

„საიქიოში აღარ მინდა მე ქართველობა,

რომელიმე დიდი ერის შვილი მსურს ვიყო,

რომ ერთი სიტყვით გავაგებინო ყველას, ვინცა ვარ“.

ხანდახან ამგვარი ეგოისტური ფიქრიც ეჩვენება მხსნელად:

„და… თუ იმღერებ, ისევ შენს თავზე იმღერე

და გწამდეს, წმინდა არის თავის თავის სიყვარული“.

ალექსანდრე ორმოცი წლის კაცია. ეს ის ასაკია, როცა საკუთარი თავი უკვე ნაპოვნი უნდა გყავდეს. გვახსენდება თეიმურაზ ხევისთავიც, რომელიც 40 წლის ასაკში 80 წლის მოხუცს დაემსგავსა, რადგან საკუთარი თავი დაკარგა. მართალია, მათი მხატვრული „საცხოვრებელი“ სივრცეების პოლიტიკურ-კულტურული კონტექსტები სხვადასხვაა, მაგრამ ამ ორ პერსონაჟს ის აქვს საერთო, რომ დაგროვილ თეორიულ „სიბრძნეს“ პრაქტიკულ საქმიანობასთან ვერ არიგებენ. „რა არის ჭეშმარიტება?“ – დასდევენ ქარივით მქროლავ ამ კითხვას. სახარებაში არც ქრისტემ უპასუხა პილატეს ამ კითხვაზე, რადგან ჭეშმარიტება გზაა, სულიერი სრულყოფილებისაკენ მიმავალი, რომელიც დაღლას, ჩამოყრდნობას, შესვენებასა თუ გადახვევას არ ცნობს.

„რა არის ორმოცი წლის

კაცის ცხოვრება?

ახალგაზრდობის

უკანასკნელ წრეს უვლის იგი,

და ფინიშთან კი

ყვავილებით არავინ ელის“.

„დიახ, ეს არის ახალგაზრდობის

უკანასკნელი წრე

და ჯოჯოხეთის პირველი გარსი“.

ალექსანდრეს ერთადერთი მხსნელი, რომელიც მის ყოფას ღირებულებას ანიჭებს, სიყვარულია, ისიც – სიყმაწვილის დროინდელი და ნატრობს: „იყო სულელი, მაგრამ იყო თექვსმეტი წლის, როცა გიყვარდა“. ერთ ეპიზოდში იმდენად გაბეზრებული ჩანს არაფრისმომცემი თავისუფლებით, რომ მონობას, უნებობას ნატრობს: „უფრო მკაცრ ეპოქაში მონა ვიქნებოდი, /კარგიც იქნებოდა./მე არ დამჭირდებოდა ტვინის ჭყლეტა, გონებისთვის ძალდატანება,/მივყვებოდი წესრიგს /და მეცოდინებოდა, /რომ მივყვები უმაღლეს ნებას“.

ადამიანის არსებობა, მისი ნებისბისმიერი მოქმედების უაზრობა წარმოჩნდება ამგვარ ირონიაში:

„რა სიმართლე გსურდათ, ნეტა, რომ დაგედგინათ,

რას ელოდით, ან რამდენ ხანს გეგონათ ყოფნა?

დაეტყო ჰაერს თქვენი მათრახი?!“

ამიტომაც არ უჭირს „წასვლა“, არც ხალხის „ყბედობა“ აღელვებს. მთავარი ისაა, რომ: „შუაღამის ბაღმა კი თქვა: „ამაო იყო ყველაფერი,/ რაც აქ ხდებოდა დღის სინათლეზე“. ისევ ეკლესიასტე შემოიჭრება, რადგან ყველაფერი უკვე „ნათქვამია“. რაღა დარჩენია კაცს, გარდა „გამეორებისა“, მაგრამ უსაზღვროა შესაძლებლობა მხატვრული სიტყვისა, რომელიც გაცვეთილ აზრებს, იდეებს ახალ ფორმაში მოაქცევს და თავიდან ბადებს საკუთარი წარმოსახვის განზომილებაში. ამიტომაც ერთადერთი ხსნა მხატვრული სიტყვაა, სანდო თავშესაფარი და არსებობის ერთადერთი გამართლება. ფიქრები კი ფილოსოფიურ-რელიგიურ ნაკადებში მიიკვლევენ გზას და მკითხველს კიდევ ერთხელ შეახსენებენ:

„ყველაფერი არარსისკენ წასწრაფსწრაფდება,

დარჩება მხოლოდ… ვთქვათ წიგნები, რომლებსაც ექნებათ

დაფა წარწერით: მწერლის გვარით, მწერლის სახელით,

მაგრამ ეს ხომ სიმბოლოა მხოლოდ და მხოლოდ

და არაფერი აქვს საერთო იმ ცოცხალ კაცთან,

მშვენიერ წიგნებს რომ გვიწერდა,

რათა დაეფრთხო არარსის ლანდი.

ასეთ დროს რაღა მნიშვნელობა აქვს, რამდენს იცოცხლებ,

თუ არ არსებობს იმ წამის ძალით

დღე და საათი, სიხარული და სიყვარული

და ნეტა იმ ბრძენს, რომელსაც ტუჩები შეაცივდა, როცა კოცნიდა,

რადგან მიხვდა, რომ კოცნიდა არარსებულს“.

ალექსანდრეს ამგვარი ფიქრი მკითხველს უჩენს პესიმისტურ განცდას, რომ კაი ყმები აღარ არიან, დარჩნენ მხოლოდ ალექსანდრეს მსგავსი ხეიბარი თოჯინები. მაგრამ სტრიქონებს შორის მაინც მოჟონავს იმედი, რომ მათგან ზოგიერთი, მაგალითად, ბესიკ ხარანაული, შემოქმედი, თავისი „ნაწერებით“ ძნელად, მაგრამ მაინც აფრთხობს „არარსის ლანდებს“; მას და მისნაირებს არ დაუკარგავთ სულიერი კავშირი „წინაპრებთან“ და ტანჯვით, მაგრამ მაინც ჯიუტად მიიკვლევენ გზას უსაზრისობის ლაბირინთებში სინათლის მოსახელთებლად.