კიდევ ერთხელ ვაღიაროთ, რომ უმეტეს შემთხვევაში ჩვენს მოსწავლეებს არ უყვართ გრამატიკა. ის მოსაბეზრებელი, წესებითა და აუცილებლობებით გატენილი უინტერესო საგანი ჰგონიათ. ფიქრობენ, რომ ზმნაზე უფრო რთული ამქვეყნად არაფერია, ხოლო სახელის ბრუნებაზე უფრო არაფრის მთქმელი დედამიწის ზურგზე არაფერი მოიძებნება.
იქნებ გვეცადა მოსწავლეებისთვის დაგვენახებინა, რომ გრამატიკა დიდი, მრავალწახნაგოვანი, საინტერესო მეცნიერების – ენათმეცნიერების ნაწილია და გრამატიკული სისტემა ენის მნიშვნელოვან ნაწილს წარმოადგენს.
ის ფაქტი, რომ ქართულ ზმნას ამდენი სერია თუ მწკრივი აქვს, ჩვენი აზროვნების თავისებურებიდან გამომდინარეობს.
გრამატიკული სისტემა ჩვენი ხედვაა, ჩვენი მოსაზრება სამყაროს წესრიგის შესახებ, ეს მხოლოდ მართლწერა კი არა, მართლაზროვნება, მართლგაგება, მართლმეტყველებაა…
როდესაც რომელიმე ნაწილს გრანდიოზული მთელის შემადგენლად მოვიაზრებთ, როდესაც დეტალებით მთლიანი პაზლის აწყობა შეგვიძლია, სწავლაც უფრო საინტერესოა, კვლევაც და დაკვირვებაც.
თუ ქიმიისა და ფიზიკის გაკვეთილზე პრაქტიკული ექსპერიმენტებით მოსწავლეთა ცნობისმოყვარეობას აღვძრავთ და ინტერესს ვაცოცხლებთ, რატომ არ შეიძლება ენობრივი ექსპერიმენტებიც გამოვიყენოთ ამავე მიზნისთვის.
მაგალითად, რომელი?
- ფონემა და სიტყვათგანმასხვავებელი ფუნქცია
ყველამ ვიცით, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ყველა ადამიანი სხვადასხვაგვარად წარმოთქვამს ამა თუ იმ ბგერას, მისი მნიშვნელობა მაინც ყველასთვის ერთია, იმიტომ, რომ ფონემას აქვს სიტყვათგანმასხვავებელი ფუნქცია. დავაკვირდეთ სხვადასხვა მოსწავლის მიერ წარმოთქმულ ერთსა და იმავე ფონემას, აღვწეროთ განსხვავებები და ის საერთო ნიშნები, რაც მას ერთ ფონემად აქცევს.
- ფონეტიკური პროცესები პრაქტიკაში
ფონეტიკისა და ორთოგრაფიის ზღვარზეა მეორე ექსპერიმენტი, რომელიც ფონეტიკურ პროცესებს ეხება. თუმცა ამ ფონეტიკური პროცესების გამო, ხშირად ორთოგრაფიულ შეცდომებს ვუშვებთ და არასწორად ვწერთ. თუ კარგად აღვწერთ და დავაკვირდებით, რატომ ხდება ესა თუ ის მოვლენა, რატომ ყრუვდება სიტყვის ბოლოს მჟღერი თანხმოვანი, რის გამოც ვითარებითი ბრუნვის დაბოლოებას არასწორად ვწერთ, რატომ იკარგება „ვ“ თანხმოვანი „უ“-ს წინა პოზიციაში და ა.შ., მრავალი სხვა პროცესიც შეგვიძლია აღვწეროთ, შეცდომებსაც ნაკლებად დავუშვებთ.
ამისთვის დაგვჭირდება ბევრი სამეტყველო სავარჯიშო, წარმოთქმა, მოსმენა, დაკვირვება. რადგანაც ჩვენი მოსწავლეები ტექნოლოგიურად ძალიან განვითარებული არიან, შეგვიძლია მარტივი აუდიოპროგრამებიც გამოვიყენოთ სამეტყველო პროცესების ჩასაწერად და ამ პროცესებზე დასაკვირვებლად. ექსპერიმენტის შედეგების აღწერა შემაჯამებელ დავალებად შეგვიძლია ვაქციოთ.
- სიტყვათწარმოება და სახელდება
ძალიან საინტერესოა სიტყვათწარმოქმნისა და სახელდების პროცესზე დაკვირვება. განსაკუთრებით პრაქტიკული და მხიარული ექსპერიმენტის ჩატარება შეგვიძლია ხმაბაძვით სიტყვებსა და ზმნებზე დაკვირვებისას. სულაც, შეგვიძლია თავად მოსწავლეებს მოვაფიქრებინოთ ამა თუ იმ მოქმედების თუ საგნის აღმნიშვნელი ახალი სიტყვები. ასევე ძალიან სახალისო ექსპერიმენტია არარსებული ნივთის თუ არსების შექმნა და შემდეგ მისთვის სახელის დარქმევა. მაგალითად, მუყაოს გამოყენებით დავამზადებინოთ ბავშვებს რომელიმე სასაცილო არსება და შემდეგ ვთხოვოთ, სახელი დაარქვან მას.
- მართლაც ისეთია სამყარო, როგორც ამას ენა გვეუბნება? როგორ ხედავს ჩვენი ენა სამყაროს, როგორ გვაჩვენებს ჩვენ, რას გვატყუებს, რას ცვლის? ამ ენობრივ ექსპერიმენტში დაგვჭირდება სხვადასხვა ენის მონაცემების შედარება. შევადაროთ სულაც ფერთა სისტემა, რომელია ძირეული ფერების დასახელებები ამა თუ იმ ენისთვის, რომელია შექმნილი, ნასესხები, რატომ? შეგვიძლია ექსპერიმენტი ინტერდისციპლინურიც გავხადოთ. მაგალითად, ბუნება ან გეოგრაფია დაგვეხმარება შევადგინოთ ფლორის, ფაუნის, ჰიდრონიმების ცხრილი და დავაკვირდეთ, როგორია ერთი და იმავე მცენარის დასახელება სხვადასხვა ენაში ან როგორ სისტემას იყენებს ესა თუ ის ენა მდინარეების, ტბების ან ზღვების სახელდებისას.
- საინტერესო ექსპერიმენტის ჩატარება შეიძლება წინადადებაზე, მის სახეებსა და სინტაქსურ კავშირებზე საუბრისას. აქ ტექსტის მრავალგვარად დაშლა, დეკონსტრუქცია და რეკონსტრუქცია მრავალი აქტუალური გრამატიკული საკითხის გამოყოფაში დაგვეხმარება.
- ძალიან საინტერესო ექსპერიმენტად შეგვიძლია ვაქციოთ სხეულის ენაზე, ემოციებზე, მიმიკებზე დაკვირვება. ამისთვის, ყველაზე მარტივი გზა არსებობს, ავარჩიოთ საჯარო გამოსვლის ამსახველი ვიდეო და ვუყუროთ მას ხმის გარეშე, ასევე, შეიძლება უხმო კინოს ნიმუშების ნახვა და ხმოვანი ფილმების ცქერა ხმის გარეშე.
