ვამბობდი:
“ღმერთო ჩემო”, – და თვალწინ ელ გრეკოს ქრისტე მიდგებოდა – მძიმე ჯვრით მხარზე,
ცისკენ თვალებაღპყრობილი, პირქუში, ცივი. ვფიქრობდი: “შეიძლება, დედა იყოს ჩემი,
თვალებდახრილი ქვემოთ, ჩემკენ, და ბარბიც ჩემი იყოს, რადგან პლასტმასის სხეულს თამაშისას
საკუთარი ხელებით ვუთბობ, მაგრამ არ ვიცი, ვისია ღმერთი, რომლის სხეულიც თავის დროზე
მიწაზეც კი ძალიან ღვთიური და არამიწიერი იქნებოდა. ამის შემდეგ მხოლოდ ასე ვიტყვი ხოლმე: “ღმერთო”.
დაახლოებით ასე ვფიქრობდი, რა თქმა უნდა, უფრო პრიმიტიულად.
არ
ვიცი, უყვარდა თუ არა ელ გრეკო ბებიაჩემს, არც მისი ღვთისმოშიშობის ამბავი მახსოვს.
მეტისმეტად პატარა ვიყავი იმისთვის, რომ ბებოს პიროვნებით დავინტერესებულიყავი. მაშინ მისი ნაყიდი ნაყინი უფრო
მეტად მაინტერესებდა. ნახატი კი მაინცდამაინც ჩემს ოთახში ეკიდა, საწოლის მოპირდაპირე
მხარეს, და ზაფხულის არდადაგები ელ გრეკოთი იწყებოდა და ელ გრეკოთი მთავრდებოდა. მაშინ
კი, როცა ნაყინზე მეტად ბებოს ამბებმა დამაინტერესა, გვიან იყო. ბებიაჩემი წავიდა და
დარჩა ნივთები გაურკვეველი ისტორიით. ნივთები ისტორიისა და მფლობელის გარეშე ნივთებად
რჩება და მე ისინი, ათეულ წელზე მეტია, ისევე არ მომინახულებია, როგორც ჩემი შორეული
ნათესავები, რომლებიც ან რძლის ბებიის დისშვილები არიან, ან მამაჩემის ნათლიის ძმის
ქვისლის შვილები.
აღდგომაც,
ისევე როგორც საზაფხულო არდადაგები, ტრადიციულად, სოფლის დღეები გახლდათ. მე კი ძალიან
ვიტანჯებოდი, წითელ პარასკევსაც ისევე მხიარულად რომ ვხვდებოდი, როგორც რომელიმე სხვა,
უფერო პარასკევს. თან, გაითვალისწინეთ, ელ გრეკოს ქრისტე მყარად ეკიდა საწოლისწინა
კედელზე. რა უცნაური ქრისტე იყო: ტანჯვისა და ტკივილის ნიშანწყალსაც ვერ შეატყობდით,
ეკლის გვირგვინიდან სისხლი მოსწვეთავდა და შეეძლო, მაინც მარმარილოსავით თეთრი ყოფილიყო,
არც ერთი კუნთი, არც ერთი ძარღვი არ დაეჭიმა, მძიმე ჯვარზე მარჯვენა ხელის თხელი მტევანი
ისე ფრთხილად დაედო, როგორც ვადებთ ხოლმე ზურგზე ხელს ქუჩაზე გადამსვლელ მოხუცებს.
ინტუიციით ვხვდებოდი, ხელში ძვირფასი ნივთი ეჭირა. მერე, როცა გავიზარდე, გავუშინაურდი
და ეკლესიაში ჩამოვუჯექი, მილიონჯერ ვუსაყვედურე და ამდენივეჯერ მაზოხიზმში დავადანაშაულე.
როგორც თქვენ ყველას, მეც მინდოდა, მასთან თქვენობით არ მელაპარაკა და მოსალოდნელი
სასჯელის შიშით ყველა სიტყვა, ყველა ფიქრი, ყველა ქმედება წინასწარ არ განმესაზღვრა.
ერთი სიტყვით, ისეთი ღმერთი მჭირდებოდა, რომელსაც ხარისხიანი ბრენდივით მოვირგებდი
და მეორე დღესვე ტანზე არ შემომერღვეოდა.
წლების შემდეგ, როცა ღმერთის
სხვადასხვა ესკიზი უკვე მრავალჯერ შევქმენი, შევკერე, შემოვიცვი, მაგრამ იდაყვები მაინც
გაუცვდა, მაინც გახუნდა და საბოლოოდ იმედი მაინც გამიცრუვდა, მივხვდი: დოგმების გარეშე არაფერი
გამომივიდოდა და ჩემი იდაყვმორღვეული ღმერთი მაინც ჩემს ძველ, მივიწყებულ ბარბის დაემსგავსებოდა.
და ახლა ყოველი წითელი
პარასკევი და ყოველი აღდგომა ფიქრის დღეა. თუ ბავშვობაში შეგვეძლო, წითელი კვერცხები
საკუთარი გამარჯვების სიმბოლოდ გვექცია და მეგობრების გატეხილი, ვერშემდგარი
“სიმბოლოები” ნაალაფარივით წამოგვეღო შინ, ახლა სიმბოლოებმა მნიშვნელობა
შეიცვალა, ისევე როგორც ელ გრეკოს ქრისტემ გადაწყვიტა, უფრო მეტად დავერწმუნებინე საკუთარ
ღმერთობაში.
ელ გრეკო კი, ეს იდუმალი
ბერძენი (დომინიკოს თეოტოკოპულოსი), მოხეტიალე ფოდელედან ვენეციაში, ვენეციიდან რომში, რომიდან ტოლედოში,
საეკლესიო პირებს მაინცდამაინც ვერ არწმუნებდა საკუთარი ნამუშევრების “ღვთიურ
ნაპერწკალში”. ზოგჯერ მათ ერჩივნათ, დომინიკოს ნახატებით პირდაპირი მნიშვნელობით
გაეღვივებინათ ეს ნაპერწკალი და კოცონიც გაეჩაღებინათ. მაგრამ ელ გრეკო ის მხატვარი
არ გახლდათ, საკუთრი ტილოები არაპროგრესული ეკლესიისთვის ისე დაეთმო, რა მარტივადაც
ვთმობთ ხოლმე პრინციპებს მაღალანაზღაურებადი სამსახურისთვის.
მისი ნამუშევრები, წაგრძელებული,
ოდნავ არაპროპორციული ქრისტეები და სხვა ფიგურები მანიერიზმის დეტალებით, რელიგიური
თემების ახლებური ინტერპრეტაციები ეკლესიისთვის რომ გაუგებარი რჩებოდა, გასაკვირი არ
არის. ეკლესია ხშირად მზად არ იყო სიახლისთვის.
ელ გრეკო იდუმალებასთან
ერთად ახირებულობითაც გამოირჩეოდა. შეეძლო, მიქელანჯელოს “განკითხვის დღე”
ჩამოსაფხეკად გაემეტებინა, იმავდროულად კი ვერსად გაქცეოდა მის ტალანტს თავის
“წმინდა ლიგას ალეგორიაში”.
სიკვდილამდე რამდენიმე
წლით ადრე (1610–16 11) ის დიდი მისტიკოსი ხდება და აპოკალიპტიკურ სურათს “მეხუთე
ბეჭდის მოხსნას” ქმნის. მისი აპოკალიფსი მკვეთრია, ფიგურები – დეფორმირებული.
ეს აპოკალიფსი შორეული, თითქმის მითოსური პერსპექტივიდან უცებ ხორცს ისხამს და ისეთივე
ხელშსახები, მკვეთრი და მძაფრი ხდება, როგორც დეზერტირების ბაზარი ზაფხულის შუადღისას.
ახლა, გაზაფხულის უკვე
საკმაოდ ხვატიან დღეს, ვისთვისაც ქრისტე ჭეშმარიტად აღდგა, ვისთვისაც ის იდაყვმორღვეული
მაისურივით უფუნქციო არ არის და ნამდვილი ღმერთია ღმერთული თვისებებით, აღდგომას გილოცავთ.
