გინახავთ ალბათ, როგორ დადის ახალფეხადგმული ბავშვი, თითოეულ ნაბიჯს რამხელა ძალისხმევას ანდომებს… ძნელია პირველი ნაბიჯის გადადგმა, მეორისა – კიდევ უფრო ძნელი, მერე და მერე კი საქმე ნელ-ნელა მარტივდება და გვავიწყდება კიდეც ის პირველი სირთულეები.
რატომ გვიჭირს ასე? მუსკულატურას ჯერ არ შეუძლია ჩვენი სხეულის სიმძიმის ზიდვა? არა, ბატონებო, ვიდრე გავბედავთ და “ყალყზე შევდგებით”, იმდენი გვაქვს ნაფორთხი, ყოველ გაბრაზება-გაჟინიანებაზე ფეხები ჰაერში “ნაბაკუნები”, რომ ჩვენს ქვედა კიდურებს სხეულის ზედა ნაწილის ტარება ნამდვილად არ უნდა გაუჭირდეს.
რაც ხელს გვიშლის, წონასწორობის დაცვის უუნარობაა. წელში გამართულ სიარულს ნავარჯიშები კუნთები არ ჰყოფნის – მას ცოდნაც უნდა, წონასწორობის დაცვის ცოდნა.
წონასწორობის ფენომენი მთელი ჩვენი ცხოვრების თანამგზავრია. წელიწადის დროთა მონაცვლეობა, სუნთქვის რიტმი მთელი თავისი ღრმა ბიოლოგიური მოვლენებით, ჟანგბად-ნახშირორჟანგის წარმოქმნა-ურთიერთგარდაქმნა ჩვენს ორგანიზმში თუ მის გარეთ და ყოველი მოვლენა, რომელიც თვალით დაინახება, ყურით გაიგონება, შეხებით შეიგრძნობა, წონასწორულია. თვით ჩვენი ამა სოფლად ყოფნაც წონასწორობაა დაბადებასა და სიკვდილს შორის. დაბადებისას მშობლები მხოლოდ რამდენიმე მოლეკულას გვისახსოვრებენ, მერე მთელი სიცოცხლე დედამიწის ძუძუს ვწოვთ, ხარბად ვისრუტავთ იქიდან ელემენტებს და ვაგებთ ჩვენს სხეულს, ბოლოს კი… უკანვე ვუბრუნებთ და ამით აღვასრულებთ წონასწორობის კანონს. სხვაგვარად არც შეიძლება – ჩვენ შემდეგაც ხომ უნდა დაიბადონ სხვები…
ქიმიაშიც ხშირად გვაქვს საქმე წონასწორობასთან, თუმცა ამ ტერმინით ზოგჯერ მხოლოდ რეაქციების შექცევადობას ვგულისხმობთ. უამრავი მათგანი შექცევადობის გამო “ბოლომდე არ მიდის”. მაგალითად შეიძლება ესტერიფიკაციის რეაქცია მოვიყვანოთ:
რეაქციის საწყის ეტაპზე მჟავასა და სპირტის მოლეკულები ეკვეთებიან ერთმანეთს და ბრძოლის ველზე დატოვებენ ესტერისა და წყლის მოლეკულას. და ეს პროცესი, რეაქციის ამგვარი მიმართულება გაგრძელდება მანამდე, სანამ მჟავასა და სპირტის მოლეკულები იქნებიან დომინანტები. გადის ხანი და ისინი იღლებიან, მკლავი (ფუნქციური ჯგუფები) ისე აღარ უჭრით, როგორც ბრძოლის დაწყებისას, რეაქციაც ნელდება და მდორედ მიედინება. მაგრამ ეს მხოლოდ გარეგნულად ჩანს ასე. სინამდვილეში რეაქციის შენელება წონასწორული რეჟიმის დამყარების შედეგია. რეაქციის შედეგად წარმოქმნილი ესტერი და წყალიც იწყებენ ერთმანეთთან რეაქციაში შესვლას და საწყისი მჟავასა და სპირტის მოლეკულების წარმოქმნას. წონასწორობის დამყარების შემდეგ რეაქცია “ჩერდება”. მაგრამ ეს გაჩერება უძრაობას არ ნიშნავს. რეალურად რეაქცია იმავე სიჩქარით მიმდინარეობს, თუმცა ამ დროს წარმოქმნა და დაშლა ტოლია და თითოეული ნივთიერება იმაზე მეტი აღარ წარმოიქმნება, რა რაოდენობითაც შეეგება წონასწორობის დამყარებას.
წონასწორობის ფენომენს ქიმიაში მხოლოდ ამ ტიპის რეაქციებში როდი ვხვდებით; დიფუზიის გამოვლინება სხვა არაფერია, თუ არა წონასწორობის აღდგენა. ფრთხილად შეურიეთ ერთმანეთს ორი სხვადასხვა ფერის სითხე. ისინი ჯერ ცალ-ცალკე ფენებად განთავსდებიან, ხოლო წონასწორობის აღდგენის შემდეგ თანაბრად გადანაწილდებიან ერთმანეთში. დახურული ჭურჭლის რომელიმე “კუთხეში” გავზარდოთ წნევა – იგი უმალ გათანაბრდება მთელ სისტემაში. დავასხათ რაიმე ურთიერთიერთშეურეველი გამხსნელი რომელიმე ხსნარს – ხსნარში არსებული ნივთიერება დაიწყებს მიგრირებას ახალი გამხსნელისკენ, მაგრამ სრულად მაინც არ გადავა, გამოწვლილვის (ექსტრაქციის) პროცესი წონასწორობის დამყარებისთანავე “შეწყდება”. და ეს შეწყვეტაც დინამიკური იქნება…
დაბოლოს, კიდევ ერთი – და შესაძლოა ძალიან მნიშვნელოვანი – ასპექტი “წონასწორობის კანონისა”: წონასწორობა სრულიადაც არ ნიშნავს 50/50 განაწილებას; იგი ნებისმიერ თანაფარდობაში შეიძლება იქნეს მიღწეული, და ეს პროცენტული განაწილება დამოკიდებულია პროცენტების მხარეს მდგომ მოლეკულებზე, მათ სურვილზე, ზნე-ჩვეულებებსა და ადათ-წესებზე. სხვადასხვა დროს, სხვადასხვა პირობებში წონასწორული თანაფარდობა შეიძლება შეიცვალოს, მაგრამ არასოდეს გაქრება.
კლასში გაკვეთილის ჩატარებაც და, საზოგადოდ, განათლებაც წონასწორული პროცესია. თავდაპირველად ცოდნა მასწავლებლისგან მოსწავლისკენ გადაედინება; გაივლის ხანი და დადგება დრო, როცა უკვე “ვეღარ ვასწავლით”. მაგრამ “ვეღარ ვასწავლით” წონასწორული რეაქციის “გაჩერებულ” სიჩქარესავითაა. რეალურად ჩვენ ჯერ კიდევ ვასწავლით ჩვენსას, ისინი კი თავისას გვასწავლიან… მაგრამ სად მდებარეობს წონასწორობის წერტილი? აი კითხვა, რომელიც მუდამ უნდა აწუხებდეს მასწავლებელს.
