კლასიკის კითხვასა და გველეშაპებზე

ხელში მომხვდა და ხელახლა წაკითხვის დაუძლეველი სურვილიც ვიგრძენი. ანგლოსაქსური საგმირო ეპოსის, „ბეოვულფის“ ქართული თარგმანი ორი წლის წინ, წიგნების ფესტივალზე ვიყიდე, ახლა რომ ზღაპრის ნაწილად მოჩანს მკითხველებით სავსე, ხმაურიანი დარბაზით, მაცდუნებლად გაიაფებული ლიტერატურით. როგორც ჩანს, მეტისმეტად სწრაფად წავიკითხე – იმ ბავშვის მოუთმენლობით, მოყოლილი ამბის იდუმალებით შეპყრობილს თვალი სტრიქონზე რომ ვეღარ შეუყოვნებია. თავიდან მიბრუნება კი სულ სხვაგვარი აღმოჩნდა: ნელა ვკითხულობ, წარმოსახვით გაცოცხლებულ სურათებს ვაკვირდები და უნებურად დამახსოვრებულ სიტყვებს ვიმეორებ: „ტბას ბეოვულფი თუ შებედავდა“. შელოცვასავითაა. არ ვიცი, ვის ან რის შესალოცად ვბუტბუტებ.

ანფერთი შეკრთა და ხელიდან გაუშვა ბედი

სახელის შოვნის – ტბაში ჩასული

გმირის სახელით ამოსულიყო.

ხოლო შიში და ბეოვულფი ერთურთს ვერ ცნობდნენ,

ტბას ბეოვულფი თუ შებედავდა.

ყველა ის მონაკვეთი, სადაც ბეოვულფი გველეშაპებს ებრძვის, უმოწყალო შერკინების სულისშემძვრელი სცენები ისეთ სიამოვნებას განმაცდევინებს, თითქოს ლეგენდებისა და თქმულებების სამყაროდან არც არასდროს გამომიღწევია, თითქოს ისევ მეორე კლასში ვარ, მეზობლისგან ნათხოვარი ყვითელყდიანი წიგნი – „ქართული ხალხური ზღაპრები“ მუხლებზე მიდევს და ჯიუტად ვამბობ უარს ჯადოსნური ამბების კითხვის შეწყვეტაზე.

ისე დაფრთხნენ დანიელები, ქვეშაგებში სულ ჩაიკარგნენ,

როს სიბნელე გადაფატრა საზარელმა გმინვამ გრენდელის,

ხმამ ტკივილის და განწირულების.

ცრემლი მოსჩქეფდა გაძაგრულ ურჩხულს,

დაჭიმულ ყელზე ღვარად მოსჩქეფდა –

მძლავრ მკლავებს საით წაუვიდოდა,

არ ინახოდა რომლის მჯობიც დედამიწაზე.

ბეოვულფს საით წაუვიდოდა.

აქვეა სახსენებელი დანიელთა და ფინელთა ბრძოლის დასასრულის ეს სცენაც, გამაბრუებლად ლამაზი და დაუვიწყარი.

კვლავ დაიტირა მოთქმით ქალმა,

დაიტირა და იმღერა კიდეც მკვდრის საბოლოო სადიდებელი.

[…]

ბოლი ავარდა, აღრიალდნენ უცბად მორები,

სკდებოდა ღია ნაჭდევები და დნებოდა თავის ქალები,

დაბლა სისხლი მოთქრიალებდა,

და ცეცხლის ხარბი დემონები სისხლს სვამდნენ

და ძვლებს აყოლებდნენ,

ვიდრე გაჰქრა სუყველაფერი.

*

ამ შთაბეჭდილებებს ალბათ ჩემთვის შევინახავდი, წერილის თემად რაღაც სხვას შევარჩევდი, წიგნის ბოლოს ამოკითხული მადლობის სიტყვები რომ არა. ამერიკელი მწერალი და მთარგმნელი ბარტონ რაფელი მადლობას უხდის პროფესორებს, რომლებიც „ბეოვულფის“ ახალ ინგლისურზე თარგმნაში ეხმარებოდნენ, რჩევებს აძლევდნენ, ამხნევებდნენ. ბოლოს შვილებსაც ახსენებს: „[მინდა, მადლობა გადავუხადო] ჩემს ორ უფროს ვაჟიშვილს, ბრიანსა და ბლეიკს, რომლებიც ანგარიშს უწევდნენ ჩემს საქმიანობას, რომლებიც გაბრწყინებული თვალებით და ინტერესით მომჩერებოდნენ, როცა მათ ბეოვულფის ამბავს ვუყვებოდი ნაწყვეტ-ნაწყვეტად და რომლებიც (ერთი ცხრა წლისა და მეორე – რვისა) შემპირდნენ, რომ ჩემთან ერთად წაიკითხავდნენ კორექტურას – და (ერთმა ათისამ და მეორემ ცხრისამ) სიტყვა კიდეც შეასრულეს“.

გავიფიქრე, სწორედ ასე იწყება წიგნის სიყვარული-მეთქი – წაკითხულის მოყოლით, მღელვარებისა და აღფრთოვანების გადადებით, ხელის ჩაკიდებითა და ხიფათით, თავგადასავლებით სავსე შარაზე გაყვანით, ერთად სიარულით მზესა თუ დიდ ქარებში. ეპოსთან მისაახლოებელი გზა კი სულაც არ არის ადვილად გასავლელი არც სკოლის, არც უნივერსიტეტის წლებში. ადაპტირებული ტექსტების დამცველი არასდროს ვყოფილვარ და არც ახლა ვამბობ, რომ გამარტივებული ვარიანტით უნდა შეიტყუო პატარა მკითხველი დიდ ტყეში. არა – მხოლოდ მონათხრობით, წარმოსახვაში გაცოცხლებული ხატებით, აჩქარებული გულისცემით, შეცვლილი ინტონაციებით. მერე კი შეიძლება შეუფერებლად რთულ საკითხავსაც წაეტანოს, თავად მოუნდეს ბნელსა და გაუკვალავში ხეტიალი.

„ბეოვულფის“ ქართულ თარგმანს პროფესორ რობერტ კრიდის მცირე ნარკვევიც ერთვის, სადაც ავტორი გულისტკივილით იხსენებს, როგორ უწევდა სტუდენტებისთვის იმის მტკიცება, რომ ჰომეროსი დიდი პოეტი იყო და არა ფსევდოარქაულობის ნიშნით გამორჩეული პროზის მწერალი. იქვე შენიშნავს, მათ ასევე ვარწმუნებდი – „ბეოვულფი“ დიდი პოემაა და არა უხეირო პროზაო. ცხადია, ეს – მანამდე, სანამ ბარტონ რაფელის პოეტური თარგმანი გამოქვეყნდებოდა. მკვლევარი ახალ ინგლისურზე შესრულებულ ამ ნამუშევარს მაღალ შეფასებას აძლევს და დასძენს, ახლა რაღა შეგვიშლის ხელს, რომ ნებისმიერ ადგილზე გადავშალოთ „ბეოვულფი“ და ხმამაღლა კითხვა დავიწყოთო.

*

ჭაობიდან, ნისლიანი მთების ძირიდან,

გუბურებიდან – ღვთის სიძულვილი გულს რომ ედო –

აქეთ გრენდელი დაძრულიყო, ჰეროთისკენ მოსრიალებდა,

რათა მოეკლა, სადაც კი ვის მოიხელთებდა,

მსწრაფლ მოდიოდა ღამის წკვარამში,

ჭაობებიდან დაძრულიყო, ფეხაკრეფით მოსრიალებდა,

მოსრიალებდა ოქროცურვილ დარბაზისაკენ… 

რომელ ბავშვს არ მოუნდება იმის შეტყობა, მერე რა მოხდა – იმ დიდებულ, ზღაპრულ დარბაზში, ოქროსფრად მბზინვარეში.