დევნილობის ამბები

ჩემი თაობის საკმაოდ დიდი ნაწილი
შვიდი წლისა შეიყვანეს სკოლაში. ეს მაშინ ჩვეულებრივი ამბავი იყო: ქვეყანაში სწავლა-განათლებისთვის
არავის ეცალა, სასწავლო პროცესი შეწყდა და პოლიტიკურ-კრიმინალური დაპირისპირებების
გამო რამდენიმე თვე გაგვიცდა. ამას ისიც დაემატა, რომ ჩვენს ქალაქს დევნილთა დიდი ტალღა
მოაწყდა. თითქმის ყველა ოჯახში დევნილი იყო.

– ახალი კლასელი შემოგვემატა, – იტყოდა
მასწავლებელი და უკვე ვიცოდით, რომ მერხიდან წამომდგარი გოგო თუ ბიჭი, დარცხვენილი
და დაბნეული, დევნილი იყო. რაღა დაგიმალოთ, მის მიმართ უპირატესობის გრძნობაც გვიჩნდებოდა,
დაახლოებით ისეთი, დედაქალაქელს რომ აქვს ჩამოსულის, ან სამსახურში ადრე გამოცხადებულ
თანამშრომელს – დაგვიანებულის, ან კიდევ სტაჟიან და სასულიერო პირებთან გაშინაურებულ
ზოგიერთ მორწმუნეს – ეკლესიური წესრიგის უმეცარი ადამიანის მიმართ. ერთი ხანობა იმ
დაუწერელი კანონის ამოქმედებაც ვცადეთ, რომელიც უფროსკლასელებისგან გადმოგვეცა და ცოტა
მიმზიდველიც ჩანდა იმ დროს: ყველა ახალშემომატებული ბიჭი უნდა გაგველახა. მაგრამ უმეტესად
ისე ხდებოდა, რომ გაცნობისთანავე ვუმეგობრდებოდით, ვიზიარებდით მათ გაჭირვებას და ჩხუბამდე
საქმე არ მისულა.

ერთი ჩემი კლასელი გოგო რვა წლის
იყო, პირველი კლასის მეორე სემესტრში რომ შემოგვემატა. სიმაღლით ხომ ყველას გვჯობდა
და რასაც ის ომზე, გაჭირვებაზე, შიმშილსა და სიცივეზე ჰყვებოდა, ჯერ გაგაოცებდა, შეგაძრწუნებდა
და მერე შეიძლება ტირილამდე და უიმედობამდეც მიეყვანე. თვითონ, ეტყობა, ლაპარაკით კლავდა,
თრგუნავდა განცდილს (მგონი ბევრ რამეს იგონებდა კიდეც), ამით თითქოს ამარცხებდა ეშმაკს,
მტერს, ბოროტ სულს; მის სახელს კი არ მალავდა, ყოველ წუთას ახსენებდა: მოდი, შენი კი
არ მეშინია, რასაც მინდა, იმას გიშვრები, ყველა ბრუნვაში გატრიალებ და არა მარტო მე,
ჩემმა ყველა კლასელმა იცის, რა საცოდავიც ხარო.

 “დევნილი”, 1993. რობერტ აბსანძის ქანდაკება.

ერთხელ რაღაც აქცია გამოცხადდა: მთელ ქალაქს მაკულატურა
უნდა შეეგროვებინა. ქალაქის უფროსობაც (ასე ეძახდა მასწავლებელი) გვეწვია სკოლაში,
– თუ გვინდა, ჩვენს შვილებს საწერი ქაღალდი ჰქონდეთ, უვარგისი წიგნები და ჟურნალები
ჩაგვაბარეთო. ჩემმა მეგობარმა, რომლის ოჯახიც საერთო საცხოვრებელში იყო შეხიზნული
(დროებითო, მაშინ ასე უთხრეს, მაგრამ, როგორც ვიცი, დღემდე არაფერი შეცვლილა), შეწუხებულმა
მითხრა, მამაჩემის ბიბლიოთეკა იმ სახლში დარჩა, რომელიც ომის დროს დაწვეს და რა უნდა
ვქნა, წიგნები საიდან მოვიტანოო. თუ არ ვცდები, 5-5 კილო მაკულატურა გვქონდა ჩასაბარებელი.
ჩემი წილი რომ ავწონე, მერე ისევ შევიპარე ბებიაჩემის ბიბლიოთეკაში და გულში ჩახუტებულმა
ფეხაკრეფით გამოვზიდე ი. ბ. სტალინის თხზულებათა მრავალტომეული – თითქმის ისე, წვრილად
დაჭრილი შეშა რომ გამომქონდა საკუჭნაოდან.

მერე ჩვენს სკოლაში ნაგროვები წიგნები, ზოგი – სქელ
პარკებსა და ჩანთებში ჩაწყობილი, ზოგიც – ძუითა და მავთულით შეკრული, გაზ-53-ის ძარაზე
ატვირთეს და სად წაიღეს, ვინ იცის.

გაზ-53, ოღონდ სხვა ფერის, სხვა ნომრითა და უფრო ჩასუქებული
მძღოლით, შემოხრიგინდა ბაბუაჩემთან, დიდ ეზოში. შაბათ-კვირას სოფელში ვატარებდით ხოლმე.
მეზობლის ბავშვებს ფეხბურთს ვეთამაშებოდით, როცა ჭიშკარი გაიღო და მძიმედ დატვირთული მანქანა შემოვიდა. უფროსები დატრიალდნენ – ავდრისგან
ცელოფნებითა და შალით საგულდაგულოდ დაცული ავეჯი ჩამოცალეს, სხვადასხვა ოთახში გაანაწილეს
და მერე ნელ-ნელა ააწყვეს ლოგინები და კარადები.

ღმერთო, როგორ მიხაროდა! ხელით ვსინჯავდი და თვალს არ
ვაშორებდი, როგორ ავსებდა ცარიელ კუთხეს მოხდენილი ავეჯი და ყველას რაღაცნაირად კმაყოფილი
და თან სევდიანი სახე ჰქონდა.

მთელი ბავშვობა და შაბათ-კვირა ამ ლოგინებისა და  კარადის (სადაც წაკითხულ წიგნებს ვაწყობდი, წაუკითხავებისგან
რომ განმესხვავებინა) დიდი ტრფიალი ვიყავი. დაუკითხავად ავრბოდი და ჩამოვრბოდი ზევით-ქვევით,
დამქონდა რაგინდარა, ამოჩემებული ნივთები.

ერთ დღესაც, სოფელში მისულს, ეს ავეჯი არ დამხვდა. გაოცებულმა
და გაფითრებულმა მიზეზი რომ ვიკითხე, ბაბუაჩემმა მითხრა, ჩვენი ნათესავის იყო ეს ლოგინებიცა
და კარადებიც, ამას წინათ მოვიდნენ და გალში წაიღესო.

“ერთი მაინც არ დატოვეს?” – ვფიქრობდი გაბრაზებული
და ვერ წარმომედგინა ბაბუაჩემის სახლი, სადაც კრემისფერი ლოგინი და წაკითხული წიგნებით
გამოტენილი კარადა არ იქნებოდა.

“იქნებ დარჩათ რამე?” – დავდიოდი ოთახიდან
ოთახში.

და ახლა მინდა გავიხსენო, საერთოდ რა დარჩა ჩემი ბავშვობისგან
– აფხაზეთიდან დევნილი კლასელებისგან, მეგობრებისგან, ნათესავებისგან…

ბევრი რამ დარჩა და დაილექა – მძიმე, ტრაგიკული, თითქოს
დაწყებული და შუა გზაზე შეყოვნებული, მოუგვარებელი. დევნილობაში გაზრდილი თაობა და
პოლიტიკოსების თაიგული, რომელიც დროდადრო, წინასაარჩევნოდ, ცდილობს, რაც შეიძლება თბილად,
ენის მოჩლექით ახსენოს “ლტოლვილი”, “დევნილი” და “იძულებით
გადაადგილებული პირი”, რომ ხმათა მნიშვნელოვანი რაოდენობა დაიბევოს.

დარჩა ამ სიმწრის თათარაში ჩურჩხელასავით
ამოვლებული იუმორი, უფრო სწორად, რამდენიმე მინიმალისტური ლექსი: “გათავდა და
მორჩა სოხუმი და სოჩა”, “ოჩამჩირა, ოჩამჩირა, სამი ლუჩში გოროდ მირა”
და კიდევ ნატვრა, სურვილი ან უბრალოდ ინტერესი, ნახო ის, რაც შლაგბაუმს მიღმაა.

საკუთარი თვალებით ნახო.