მოსწავლეებისთვის ღირებულებების ჩამოყალიბების პროცესში სკოლას მნიშვნელოვანი როლი ეკისრება. პედაგოგები სხვადასხვა საგნის სწავლებასთან ერთად ვცდილობთ, ჩამოვუყალიბოთ და მათ განვუმტკიცოთ ცხოვრებისეული, ზოგადსაკაცობრიო თუ ეროვნული ღირებულებები.
სასკოლო გარემოში ღირებულებების ჩამოყალიბების მნიშვნელობას ხაზს უსვამს ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნები. ამ დოკუმენტის მიხედვით, საქართველოში ზოგადი განათლების სისტემა მიზნად ისახავს, შექმნას ხელსაყრელი პირობები ეროვნული და ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებების მატარებელი, თავისუფალი პიროვნების ჩამოყალიბებისთვის. შედეგად მოზარდმა (მოსწავლემ) უნდა შეძლოს ქვეყნის ინტერესების, ტრადიციებისა და ღირებულებების მიმართ საკუთარი პასუხისმგებლობის გააზრება.
მშობლები, მასწავლებლები, გარშემო მყოფები მოზარდებს ხშირად პირდაპირ ეუბნებიან: „აი, ესენია შენი ღირებულებები“. ზედაპირული დასწავლით ღირებულებები არ/ვერ ყალიბდება, ამიტომ არ არის გასაკვირი, რომ ჩვენი მოსწავლეები ყოველთვის არ ცხოვრობენ იმ ღირებულებებით, რომლებიც „ვასწავლეთ“. ეს ხანგრძლივ, მიზანმიმართულ და კოორდინირებულ მუშაობას მოითხოვს.
სამოქალაქო განათლება ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საგანია. მის ფარგლებში დაგეგმილი სასწავლო აქტივობები, კონკრეტული თემების შესწავლასთან ერთად, ღირებულებების ჩამოყალიბებასა და განმტკიცებასაც უწყობს ხელს. ამ მიზნით, გარდა პროგრამული საკითხებისა, შეიძლება შევთავაზოთ მოზარდებს არაპროგრამული დავალებები, რომელთა სასკოლო სივრცეში (მათ შორის – დისტანციურ რეჟიმშიც) შესრულება ხელს შეუწყობს ღირებულებების აღმოჩენას, ჩამოყალიბებასა თუ განმტკიცებას.
გაგიზიარებთ რამდენიმე სავარჯიშოს, რომლებიც სწორედ ამ მიზანს ემსახურება. ამ სავარჯიშოების შესრულება შესაძლებელია როგორც საგაკვეთილო, ასევე საკლუბო მუშაობის ფორმატში.
„რას აფასებ?“
ძნელია, ზუსტად იცოდე, რას წარმოადგენს შენი ღირებულებები. ამის გაგების ერთ-ერთი გზაა, ვუპასუხოთ ცხოვრებისეულ კითხვებს და ვნახოთ, რომელი ღირებულებები ამოტივტივდება.
სავარჯიშოს დაწყებამდე მოსწავლეებს უთხარით, რომ მათი ღირებულებების ჩამოყალიბებაზე გავლენას ახდენენ ოჯახი, სკოლა, კულტურა, რელიგია და სხვ. აუხსენით, რომ სავარჯიშოს მიზანი მათი ღირებულების შეცვლა კი არა, არამედ დანახვა და უკეთ ამოცნობაა.
- წარმოიდგინეთ, რომ გაქვთ სრულიად თავისუფალი ერთი დღე. არც სკოლაში ხართ წასასვლელი, არც საშინაო დავალებები გაქვთ მოსამზადებელი და არც რამე სხვა საქმე გასაკეთებელი. რისი გაკეთება მოგინდებათ?
- რას იყიდიდით, 24 საათში 500 ლარის დახარჯვის შესაძლებლობა რომ გქონდეთ?
- დაასახელეთ სამი რამ, რის გამოც პატივს სცემთ გარშემო მყოფ ზრდასრულ ადამიანებს.
- უეცრად სახლში ცეცხლი გაჩნდა, თქვენი ოჯახის წევრები უსაფრთხოდ არიან. სამი ნივთის გადარჩენა რომ შეგეძლოთ, რას აირჩევდით?
- დაასახელეთ სამი რამ, რასაც შეცვლიდით თქვენს თემში.
- წარმოიდგინეთ, რომ უკაცრიელ კუნძულზე უნდა მოხვდეთ ერთ ადამიანთან ერთად. ვის აირჩევდით? რატომ?
- მხოლოდ ერთი რამის შეცვლა რომ შეგეძლოთ მსოფლიოში, რას შეცვლიდით?
მას შემდეგ, რაც კითხვებს გაეცნობიან, მიეცით დრო დასაფიქრებლად და პასუხების ჩასაწერად. სთხოვეთ, პასუხები წაიკითხონ ხმამაღლა (შეგიძლიათ, თავიდანვე შეთანხმდეთ ანონიმურობაზე). დაფაზე დააჯგუფეთ პასუხები.
გაუწიეთ მოსწავლეებს ფასილიტაცია, რათა გამოიტანონ დასკვნები თავიანთი ღირებულებების შესახებ. მაგალითად, თუ რამდენიმემ თქვა, რომ 500 ლარად შეიძენდა ოჯახისთვის საჭირო ნივთებს, ან ხანძრიდან სახლისთვის აუცილებელ ნივთებს გადაარჩენდა, ეს ნიშნავს, რომ მათი ერთ-ერთი მთავარი ღირებულება ოჯახია.
ბოლოს შეჯამების მიზნით დაუსვით შემდეგი კითხვები:
- რა მსგავსება და განსხვავება დაინახეთ ერთსა და იმავე შეკითხვაზე თქვენს პასუხებში?
- რით იყო თქვენი პასუხები მსგავსი/განსხვავებული?
- რითაა მნიშვნელოვანი საკუთარი ღირებულებების ცოდნა?
ღირებულებების აღმოჩენა
მოზარდებს ჰყავთ კერპები, მისაბაძი პერსონაჟები ფილმებიდან, წიგნებიდან, საყვარელი სპორტსმენები და ა.შ. საინტერესოა, რამდენად აქვთ გააზრებული, რით იმსახურებენ ეს რეალური თუ გამოგონილი ადამიანები პატივისცემას, მათი რომელი თვისებები იწვევს აღფრთოვანებას.
| ღირებულების აღმოჩენა | დამაზუსტებელი შეკითხვა | |
| 1 | დაასახელეთ ადამიანი (რეალურად არსებული ან წიგნის/ ფილმის პერსონაჟი), რომელიც თქვენს პატივისცემას ან აღფრთოვანებას იმსახურებს. რა თვისებებს აფასებთ ამ ადამიანში? | თქვენი აზრით, რა არის ამ ადამიანის ღირებულება? |
| 2 | წარმოიდგინეთ, რომ თქვენი დაბადების დღეა, უკვე 30 წლის ხართ. თქვენი მეგობრები და ოჯახის წევრები თქვენს სადღეგრძელოს ამბობენ. როგორ ფიქრობთ, რას იტყვიან ისინი თქვენს ცხოვრებაზე? | თქვენს რომელ ღირებულებებს დაასახელებენ თქვენი ახლობლები სადღეგრძელოს თქმისას? |
| 3 | დაასახელეთ სამი რამ, რაზეც ყველაზე ხშირად ფიქრობთ. | ასახავს ეს აზრები თქვენს ღირებულებებს? |
| 4 | სასურსათო მაღაზიაში უცნობს თუ გამოელაპარაკებით ხუთი წუთით, როგორ ფიქრობთ, როგორ დაგახასიათებთ ეს ადამიანი? | რას იტყოდა ეს უცნობი თქვენს ღირებულებებზე?
ამოიცნობდა თუ ვერა? |
ადროვეთ დაფიქრება. სთხოვეთ, პასუხები რვეულში (word-ის ფაილში) ჩაიწერონ. შემდეგ პასუხების განხილვა მოაწყვეთ. დასახელდება ბევრი საინტერესო რეალური თუ გამოგონილი ადამიანი (მათ შორის შესაძლოა თქვენც აღმოჩნდეთ). ასევე, მნიშვნელოვანია, როგორ დაინახავენ მოსწავლეები საკუთარ თავს მომავალში, სხვების თვალით, რაზე ფიქრობენ ყველაზე ხშირად და ა.შ.
ეს აქტივობა ერთგვარი შემაჯამებელი სავარჯიშოს როლს ასრულებს (დოკუმენტის გადმოსაწერად დაწკაპეთ აქ) და უფრო მეტ დროს მოითხოვს. შეგიძლიათ, საშინაო დავალებად მისცეთ ან საკლუბო ფორმატში შეასრულოებინოთ.
აქტივობის მიზანია, მოსწავლეებმა ჩამოწერონ გამოკვეთილი ღირებულებები, თავიანთი ინტერესები, რა გამოსდით უკეთ, რა უნდა იცოდნენ მათ შესახებ სხვებმა, რით გამოირჩევიან და რის ექსპერტებად მიიჩნევენ თავს. ისინი სიმბოლოების გამოყენებით წარმოაჩენენ საკუთარ თავს და შექმნიან დევიზს.
ამ სავარჯიშოების დახმარებით თქვენი მოსწავლეები უკეთ გაიაზრებენ ღირებულებების მნიშვნელობას და აღმოაჩენენ მათ საკუთარ თავში.
შემოთავაზებული დავალებები/კითხვები არ გახლავთ უნივერსალური, შეგიძლიათ, ისინი მოზარდების მზაობისა და საჭიროებების გათვალისწინებით ცვალოთ.
სტატიაში გაზიარებული რესურსები შემუშავებულია მენტორინგის პროგრამის ფარგლებში, რომელიც ხორციელდება მარნეულის მე-2 საჯარო სკოლის საბაზო და საშუალო საფეხურებზე. პროგრამის პარტნიორია ტალინის უნივერსიტეტი.
