სალომე ბენიძის „ქალაქი წყალზე“ – ქალებისთვის ნაჩუქარი სარკე ქალებს ხშირად სჩუქნიან საჩუქრებს – უმეტესად იმიტომ, რომ ჰგონიათ, ასე მათი ჯერ კეთილგანწყობის, შემდეგ კი სიყვარულის ყიდვა შეიძლება. არჩევანს უმეტესად საყოველთაოდ დამკვიდრებული სტერეოტიპების მიხედვით, ბევრი ფიქრის გარეშე აკეთებენ და სჩუქნიან ყვავილებს, სუნამოებს, სამკაულებს, ფერად კაბებს. . . თუმცა, არსებობს ისეთი საჩუქრებიც, ყველასგან და ყველაფრისგან დაღლილ, ცხოვრების უმოწყალო ზღვაში შეგდებულ ადამიანებს ცურვის სწავლის სურვილს რომ აღუძრავს და გზის გაგრძელებას შთააგონებს. სალომე ბენიძის პატარა რომანი „ქალაქი წყალზე“ ყველა გოგოსთვის ნაჩუქარი სარკეა, რომელშიც მარტო იმიტომ უნდა ჩაიხედო, რომ არასდროს დაგავიწყდეს, როგორი ლამაზი ხარ, საკუთარ სხეულში კომფორტულად იგრძნო თავი და გაცურო, მაშინაც კი უნდა გაცურო, როცა ერთადერთი მიზანი გადარჩენაა და არა ბედნიერების პოვნის სურვილი.
„ეს წიგნი დავწერე ყველა გოგოსთვის, ვინც იბრძვის, ცხოვრობს და წინ მიიწევს, ყველა გოგოსთვის, ვისაც ხშირად უფიქრია, რომ მეტი აღარ შეუძლია და მიუხედავად ამისა, მხრებში გამართულს გაუგრძელებია გზა, ვისაც ბევრჯერ დაუძლევია შიში და არასდროს უთქვამს უარი საკუთარ თავზე“ – წერს ავტორი რომანის შესავალში, ფინალში კი ასეთ რამეს ამბობს: „ყველა გოგოს შეუძლია, იყოს ქალღმერთი, თუკი მოინდომებს“. რომანში განვითარებული მოვლენები სწორედ ამ იდეის ხორცშესხმაა, თუმცა, წერილში ვეცდები, ტექსტის იდეასა და ფემინისტურ ხაზზე ნაკლებად გავამახვილო ყურადღება, იმიტომ, რომ მასზე ასეთი აქცენტით რეცენზიები უკვე დაიწერა (იხ. ლელა სამნიაშვილის წერილი საიტ „maswavlbeli.ge“-ზე), თან მიმაჩნია, რომ რომანის მხატვრული მხარე არანაკლებ საგულისხმო და საინტერესოა, ვიდრე იდეა, სწორედ ამიტომ შევეცდები, ყურადღება არქეტიპებისა და სახე–სიმბოლოების ავტორისეულ ინტერპრეტაციებსა და იმ სიურრეალისტურ ხილვებზე გადავიტანო, რომლითაც ასე მდიდარია ტექსტი. აქ არც ერთი სახე–სიმბოლო, არც ერთი მეტაფორა არ არის ხელოვნებაში საყოველთაოდ დამკვიდრებული მნიშვნელობის მქონე, ისინი ფორმასა და ფერს მუდმივად იცვლიან, საკუთარ თავში ახალ მნიშვნელობებსა და შინაარსებს აერთიანებენ, ცნობიერებაში უკვე ფესვგადგმულ ზღაპრულ–მითოსურ სახეებს ავტორის მიერ შექმნილი ახალი სამყარო, მის მიერ შექმნილი ახალი ზღაპრულ–მითოსური რეალობა ენაცვლება, მწერალი თავად ქმნის საკუთარ მითოსს, წერს ახალ ზღაპარს – თითქოს ნაცნობი, მაგრამ ამავდროულად უცნობი პერსონაჟებით. ისეთი არქეტიპები, როგორიცაა წყალი, ტბა, თევზი, მზე, სარკე, ხე. . . საყოველთაოდ მიღებულთან ერთად განსხვავებულ მნიშვნელობებსაც იძენენ – მხოლოდ რომანში აღწერილი სამყაროსთვის სახასიათოსა და ნიშანდობლივს; თითქოს, ერთდროულად ორ რეალობას ვადევნებთ თვალს და ერთისგან – სიურრეალისტურისგან, მეორის – ყოფითი რეალობის გამოწურვას ვცდილობთ.
ერთი მხრივ, ეს არის სამყარო, სადაც ქალებს არასდროს აუშენებიათ სქელკედლებიანი, მაღალსართულიანი სახლები, მითუმეტეს – უბნები, სადაც ქალის დამოუკიდებლობას კაცი ჭკუიდან გადაჰყავს, სადაც ქალის მარტოობა სასჯელია, რომელიც გაყინული ფეხებით უნდა მოიხადოს, სადაც კაცები ოთხშაბათს და პარასკევს მიდიან მარტოსულ გოგონებთან, მათთვის საჩუქრად ცოლების გემო მიაქვთ, ცოლებთან კი სხვა ქალის სურნელითა და გემოთი სავსეები ბრუნდებიან, სადაც კაცებს ჯიუტად სჯერათ, რომ ქალებს ისინი მხოლოდ გამარჯვებულები მოეწონებათ, სადაც კაცები მიდიან, ქალები კი ცხოვრებას როგორღაც აგრძელებენ, სადაც შვილებს მამების ცოდვები მძიმე ტვირთად აწვებათ მხრებზე, სადაც შვილები ვალდებულები არიან, მამების ცოდვები საკუთარი სიცოცხლით გამოისყიდონ. . . თუმცა, წიგნში მეორე სამყაროცაა, რომელიც იმაში გვარწმუნებს, რომ შეიძლება, ჩვენი საყვარელი სიზმრები ტბის პირას დავთესოთ, რომ ცხოვრება გაცილებით მეტია, ვიდრე ყოველდღიურობა, რომ ერთხელაც ქალი შეიძლება, გახევდეს, გვალვისგან გამოფიტული მიწა გაანაყოფიეროს და ქალაქი დაღუპვისგან იხსნას, მეორე ქალმა ობობები გააჩინოს, მესამეს სხეულიდან სისხლის ნაცვლად დარდმა გამოჟონოს და რაც ყველაზე მთავარია, ყველა გოგომ დაიჯეროს, რომ ქალღმერთია და ამისთვის იდეალური სხეულის ქონა სულაც არაა აუცილებელი, რომ ქალი მაშინაც როცა მკერდი მოჭრილი აქვს, ამქვეყნად ყველაზე ლამაზია.
ჩემთვის, როგორც მკითხველისთვის, სალომე ბენიძე პირველ რიგში პოეტია, პროზაული ტექსტის საშუალებით საინტერესო და მრავალმხრივ პოეტურ სამყაროს რომ ქმნის, სამყაროს განსაზღვრული გეოგრაფიული მდებარეობით – ერთდროულად რეალურსა და ფეერიულს, სიზმრებივით ეფემერულს, ცვალებადს, გარდამავალსა და წარმოსახვითს, ამავდროულად კი ძალიან ცხადსა და ნამდვილს, სწორედ ამიტომ რომანის კითხვისას არ გვტოვებს განცდა, რომ ბევრად ფხიზლები ვართ, ვიდრე ცხადში, რომ სიზმრებს დახუჭული კი არა, ფართოდ გახელილი თვალებით ვხედავთ.
მინდა, ტექსტში გაცოცხლებულ რამდენიმე ისეთ სიმბოლოს შევეხო, რომელიც განსხვავებულ მნიშვნელობას იძენს, ბევრად ტევადი და მრავლისმეტყველი ხდება, ვიდრე მისი პირველადი, არქეტიპული მნიშვნელობაა. ერთ–ერთი ყველაზე საინტერესო სიმბოლოა ტბა, რომელიც აქ მისტიკურ სიღრმეში შეღწევას განასახიერებს. რთულია, ზუსტად განსაზღვრო, რისი გამომხატველია ის რომანში, შესაძლოა, ცხოვრებაა, რომლის ფსკერზე წარსული, აწმყო და მომავალი ერთადაა ჩაძირული, ამიტომ მასში ღრმად ჩასვლა, მასში ჩაყვინთვა უნდა ისწავლო, რომ გაუგო – ჯერ საკუთარ თავს, შემდეგ მას და გადარჩე. გადმოცემის თანახმად, ტბებში „ტბის სულები“ სახლობენ, ტექსტის მიხედვით კი ქალღმერთი ცხოვრობს, რომელსაც ერთდროულად ყველა ქალის სახე აქვს და რომლისთვისაც თვალის გასწორება სიცოცხლის თავიდან დაწყებას, ანუ მიწასთან გასწორებული პირადი ცხოვრების მიუხედავად სიცოცხლის შეყვარებას ნიშნავს. წყალი საყოველთაოდ აღიარებული მნიშვნელობის მიხედვით, ქალური საწყისის განსახიერებაა და ერთდროულად ორი პოლუსის – სიცოცხლისა და სიკვდილის გამომხატველია, რომანში კი განწმენდასა და განახლებასაც განასახიერებს. განწმენდას, განახლებას, ცხოვრების თავიდან დაწყებას გამოხატავს სიშიშვლეც. საყოველთაოდ აღიარებული მნიშვნელობით თუ ეს მოვლენა ან დაუცველობასა და სიწმინდეს, ან პირიქით – ხორციელ ვნებას გამოხატავს, კონკრეტულ შემთხვევაში ძველისგან გათავისუფლებას, ასევე ზოგადად თავისუფლებას ნიშნავს. საინტერესო მეტაფორაა სარკე, თუ ძირითადად იგი აღიქმება, როგორც სულის სიმბოლო და ბევრ ენაში ფრაზეოლოგიური გამონათქვამი „სულის სარკეც“ კი გვხვდება, რომანში თვითჩაღრმავებასაც ნიშნავს, მასში ჩახედვა საკუთარ თავში ჩახედვა და იმის დაჯერებაა, რომ ამქვეყნად ყველაზე ლამაზი ხარ. ხატოვანი და დასამახსოვრებელი მეტაფორაა ობობა, იგი ერთდროულად ნაყოფიერების სიმბოლოცაა და დედამიწის ცენტრსაც განასახიერებს, რომლიდანაც ოთხი მიმართულება – დასავლეთი, აღმოსავლეთი, ჩრდილოეთი და სამხრეთი გამომდინარეობს, ობობა სიმბოლურად უმეტესწილად პოზიტიური კონოტაციის მატარებელია, თუმცა ტექსტში ეფის გაჩენილი ობობები თითქოს, იმედგაცრუებას, ტკივილსა და უბედურებას გამოხატავს, სიყვარულს, რომელმაც ცოლიან კაცზე შეყვარებული გოგო საბედისწერო ქსელში გახლართა. შესაძლოა, ეს ერთგვარი ალუზიაც იყოს ბერძნულ მითთან არაქნეზე, რომელიც ლიტერატურულ ტექსტში ძალიან საინტერესოდაა გაცოცხლებული და ინტერპრეტირებული. (ეფიც არაქნეს მსგავსად დაისაჯა ქალღმერთთან (ამ შემთხვევაში კატარინასთან, რომელიც ტექსტში ყველაზე ძლიერი და ჯადოსნური თვისებების მქონე ქალია შეჯიბრის გამო და ობობების დედობა მიესაჯა). პოეტური და საინტერესო მეტაფორაა ფორთოხალი – ერთდროულად მზისა და ახალი სიცოცხლის სიმბოლო, რომელიც ტექსტში მთავარ პერსონაჟ ქალად გარდაისახება და მისი ჩაკბეჩის სურვილით შეპყრობილ ბიჭს შხამად ეღვრება ტუჩებზე, რომ დაწვას თავისი წილი მოპარული ბედნიერების გამო. ერთ–ერთი ყველაზე შთამბეჭდავი და დასამახსოვრებელი სიმბოლოა ხე, რომელიც უმთავრესად მასკულინურ საწყისს გამოხატავს, საინტერესოა, რომ მამის მიერ მოჭრილი ხეების ადგილას მისი ქალიშვილი ამოვიდა ხედ, რომელმაც სიცოცხლე მსხვერპლად გაიღო და ქალაქი მარადიული გვალვისგან გადაარჩინა (ამ შემთხვევაში ელენა შეიძლება აღვიქვათ, როგორც სამყაროს ფემინური საწყისიც და როგორც მამის ცოდვებს მსხვერპლად შეწირული შვილიც, რომლის სქესიც თითქოს, შეგნებულადაა ხაზგასმული და ნაჩვენები, რომ სქესს ამ შემთხვევაში არანაირი მნიშვნელობა არ აქვს, მთავარი მსხვერპლთშეწირვაა, რომლის გარეშეც ცოდვების გამოსყიდვა შეუძლებელია). ისეთი საყოველთაოდ აღიარებული სიმბოლოებიც კი, როგორიცაა მზე და თევზი, სულ სხვა ძალის, ენერგიისა და განწყობის მატარებელია და ცოტა რთულია, განსაზღვრო, რისი გამომხატველია, სხვადასხვა ეპიზოდებში ქამელეონივით იცვლიან ფერებსა და მნიშვნელობებს (მზე – სიცოცხლე, სიყვარული, ბედნიერება, სინათლე. . . თევზი – თავისუფლება, მარტოობა, ტკივილი, დარდი, მდუმარება . . . თევზის უძველესი ქრისტიანული მნიშვნელობა ტექსტში არსად ჩანს). ისიც აუცილებლად უნდა აღინიშნოს, რომ თითოეული სიმბოლოს, მეტაფორის, სახე–ხატის ბოლომდე დეკოდირება შეუძლებელია, რადგან არ ექვემდებარებიან საყოველთაოდ აღიარებულ ნორმებს, იმდენად მისტიკურები, მრავალპლასტურები არიან, მათი ბოლომდე რაციონალურობა ყოვლად წარმოუდგენელია, ეს შესაძლებელიც რომ იყოს, ზიანს მიაყენებდა ტექსტის მხატვრულ მხარეს, რადგან ლიტერატურა აზრებთან ერთად შეგრძნებებიცაა. ეს არ არის მარკესისეული მაგიური რეალიზმი, თუმცა არამარკესისეული გაგებით, ალბათ, მაგიური ან მისტიკური რეალიზმი ტექსტს ყველაზე ზუსტად შეესატყვისება.
წინადადების სინტაქსურ წყობაში, ტროპის თითოეულ სახეში ლექსისთვის დამახასიათებელი შინაგანი რიტმი და მუსიკა იგრძნობა, ავტორის ინდივიდუალური, თვითმყოფადი ხმა, რომლის ამოცნობა, გამოცნობა და ამოკითხვა პროზაშიც ძალიან ადვილია. მინდა, ტექსტიდან ერთი ციტატა მოვიყვანო, რომლის სინტაქსურ წყობაში კარგად ჩანს შინაგანი რიტმი და პოეტისა და პოეზიის ხმა ისმის: „მაღლდებოდა სიკვდილი ნელ–ნელა და ივსებოდა სახლი მისი სურნელით და მასზე ფიქრით და ჩემი შიშით და დანიელის მდუმარებით და როცა სიკვდილმა აღმოცენება დაასრულა, აბაზანაში დადგა და შემომხედა, მე მივხვდი – მარტო ჩემი სიკვდილი იყო ის და სხვა არავისი“. წინადადებაში „და“ კავშირის რამდენჯერმე გამეორება აზრს გამომსახველობასა და ემოციასთან ერთად პოეზიისთვის დამახასიათებელ ჰარმონიულობას, მუსიკალურობას სძენს, რომელიც ყურისთვისაც ისეთივე სასიამოვნო შესაგრძნობია, როგორც გონებისთვის. რომანის კითხვის დროს მკითხველს არაერთი ალუზია უჩნდება ლიტერატურულ ტექსტებთან თუ კინოფილმებთან. თითოეულ მათგანში კარგად ჩანს ზომიერება, გემოვნება და სტილის შეგრძნების უნარი, ისინი არასდროს ტოვებენ პირდაპირი, უხეში, ხელოვნური, მშრალი მინიშნებების შთაბეჭდილებას. როცა წიგნს ვკითხულობდი, წითელი კალმით ვხაზავდი ადგილებს და გვერდზე ვაწერდი ასოციაციას, რომელსაც იგი ჩემში თავისი განწყობით თუ ესთეტიკით იწვევდა, მაგალითად, როცა ავტორი მეგობრების დედებზე წერს, რომლებიც „ფილაქანზე ქუსლების კაკუნით მოდიოდნენ“ – პედრო ალმოდოვარის „მაღალი ქუსლები“ გამახსენდა, რომელმაც დედასთან ურთიერთობისას დაბადებული ორი ამბივალენტური გრძნობის – ბედნიერებისა და ტრაგიზმის გემო მოიტანა, იმან, რომ „ლიდია თევზებს საკუთარი ძარღვებით ატარებდა“, ხულიო კორტასარის ერთ–ერთი მოთხრობა, „პატარა სამოთხე“ მომაგონა, ფრაზამ: „ზღვა ცოტა ხანს იდგა, მერე კი უკან დაიხია“ – ოთარ ჭილაძის „გზაზე ერთი კაცი მიდიოდას“ დასაწყისი, წყლად ქცეულმა ქალმა, რომელიც „მიწის ქვეშ მიედინებოდა და არ ცდილობდა ზედაპირზე ამოსვლას“ – პიერ პაოლო პაზოლინის ფილმი „მარტორქა“, სილვია პლათის „ზარხუფის“ ქართულ ენაზე მთარგმნელი, ლელა სამნიაშვილი თავის წერილში აღნიშნავს, რომ სალომე ბენიძის რომანში რამდენიმე ალუზიაა “ზარხუფთან”. . . ოსტატურად და გემოვნებითაა გამოყენებული სიუჟეტურ ხაზში ყინულის დედოფლისა და კონკიას არქეტიპული სახეები (მარია და კატარინა). . . პირადად ჩემთვის კი ყველაზე საინტერესო იყო ის, რომ ეს არის ერთ–ერთი ყველაზე ოპტიმისტური წიგნი ტრაგიკულ ამბებზე, ამბებზე, რომლებიც შეიძლება, სულაც არ დასრულდეს კარგად, მაგრამ მაინც შთაგაგონებს, რომ სიცოცხლე ყველა სირთულის მიუხედავად ამქვეყნად ყველაზე ძვირფასი საჩუქარია, ამიტომ ნამდვილად ღირს იცხოვრო, იბრძოლო, იოცნებო და გჯეროდეს, რომ ყველაზე ლამაზი ხარ.
გამოყენებული ლიტერატურა: 1. აბზიანიძე ზ. ელაშვილი ქ. „სიმბოლოთა ილუსტრირებული ენციკლოპედია“ – ტ. 1, ტ. 2. თბილისი, „ბაკმი“, 2007. 2. სამნიაშვილი ლ. „ქალაქი წყალზე და სარკე წყლის ფსკერზე“ – ინტერნეტგაზეთი „Mastavlebeli.ge” – 22 აგვისტო, 2016 წელი.
