ფსიქოლოგებმა დაადგინეს, რომ კრიტიკულ პერიოდში, ინტენსიური ფსიქოლოგიური ცვლილებების პროცესში, ფსიქიკა იყენებს ცნობიერების შეცვლილ მდგომარეობას, რათა პიროვნება ზედმეტი ტრავმისაგან იყოს დაცული. ამ მდგომარეობაში იცვლება სამივე კომპონენტი, რომელიც ქმნის ჩვენს ცნობიერს. თუ ადამიანი ცნობიერია, მან ზუსტად უნდა უპასუხოს სამ შეკითხვას: სად ვარ მე? ვინ ვარ მე? და როდის ვარ მე „მე“?
შეცვლილ მდგომარეობაში სამივე ინდიკატორის მიერ ცნობიერების კონცენტრირება ვიწროვდება ან ფართოვდება, რაც ფსიქიკას იმის საშუალებას აძლევს, რომ შეასრულოს გარკვეული მანევრები და სიტუაციის შესაბამისად გადაეწყოს, პიროვნების სტაბილურობის შენარჩუნებით.
ვეცადოთ, გავიგოთ, როგორ იცვლება მოზარდის ცნობიერება და რატომ სჭირდება ეს მის ფსიქიკას? დასაწყისისთვის, აღვნიშნავთ, რომ ეს არ ეხება ანომალიებსა და პათოლოგიებს, არამედ უფრო ბუნებრივ ფსიქო-ფიზიოლოგიურ პროცესებს და ჯანსაღ პიროვნულ გარდაქმნებს.
როგორც წესი, მოზარდს სამყარო ამორფულად ეჩვენება – მას არ აქვს მკაფიო სტრუქტურა და შეიძლება სიტუაციაზე მორგებული რომელიმე ფორმას მიეცეს. ამ სამყაროში არ არსებობს პოსტულატები და აქსიომები. ამიტომ ეჭვქვეშ დგება ნებისმიერი სოციალური კავშირი, ურთიერთობების სტაბილურობა. მასში არსებობს თავისუფალი თვითგამოხატვის უზარმაზარი პოტენციალი, რომელსაც გაურკვეველი მიზეზების გამო „დაბრმავებული“ უფროსი თაობა ბლოკავს.
რატომ სჭირდება მოზარდის ფსიქიკას ასეთი ილუზიის შექმნა? პასუხი მარტივია:
მოზარდის მოთხოვნილებების სფერო იმდენად სწრაფად გარდაიქმნება, რომ საჭიროებების დაკმაყოფილებაზე ორიენტირებული ქმედებების ორგანიზებისა და განხორციელების პროცესი ამას ვერ ეწევა. ტვინი მოზარდის პიროვნებას არ აცნობს იმას, თუ როგორ უნდა იარსებოს რეალურ სოციუმში, სადაც ამჟამად ცხოვრობს.
ადრე მოზარდს მუდმივად ეუბნებოდნენ, რა და როგორ უნდა ეკეთებინა, ახლა კი ცხოვრება მისგან დამოუკიდებლობას მოითხოვს. ის თავს ახლებურად გრძნობს და ხედავს, რომ მას საზოგადოება ახალ მოთხოვნებს უყენებს. სამყაროს ძველი – ბავშვობის დროინდელი სურათი – აღარ არის აქტუალური, ახალი სურათი – ზრდასრულობის – ჯერ არ არსებობს, რადგან არ არსებობს არანაირი გამოცდილება, რომლის საფუძველზეც შეიძლება ის ჩამოყალიბდეს.
სწორედ ამიტომ მოზარდის ფსიქიკა ქმნის ილუზორულ სამყაროს, ასევე პირადი თავისუფლების გამოხატვის დიდი პოტენციალის ილუზიას. ეს აუცილებელია იმისთვის, რომ მოზარდი, რომელსაც წარმოდგენა არ აქვს, რა უნდა აკეთოს, არ აქვს გარანტიები, რომ რამეს მიაღწევს, იწყებს მოქმედებას ახალი გამოცდილების მისაღებად და სამყაროსთვის თავისი თავის გასაცნობად.
საზოგადოების წესების უნებლიე დარღვევა საშიში არ არის, როცა არსებობს ილუზია, რომ ეს წესები არცთუ მკაცრია. არ არის საშიში მოიქცე აბსურდულად და უჩვეულოდ, როცა არსებობს თვითგამოხატვის თავისუფლების ილუზია.
მოზარდის კიდევ ერთი ილუზიაა – ზედმეტი თავდაჯერებულობა ქცევის ფორმების ეფექტურობის შეფასების უნარში. თავისი მომავლის შესაძლო სცენარებზე ფიქრისას, მოზარდი ისე გეგმავს მომავალს, რომ დარწმუნებულია – ეს ნამდვილად ასე იქნება და ამ მხრივ არაფერი შეიცვლება.
ეს ილუზია აუცილებელია. ამ ილუზიით მოზარდისთვის უფრო ადვილია ცხოვრებისეული არჩევნის გაკეთება, თორემ უბრალოდ გამბედაობაც არ ეყოფოდა იმისათვის, რომ გარკვეულიყო, რა მიმართულებით უნდა იაროს, ან როგორ უნდა გადადგას პირველი დამოუკიდებელი ნაბიჯები სოციალური ავტონომიისკენ.
მოზარდის ცნობიერების კიდევ ერთი ილუზიაა საკუთარ თავთან გაორება. რადგან მოზარდი ბავშვი აღარ არის, მაგრამ არც ზრდასრულია, ის ერთდროულად გრძნობს თავს ბავშვადაც და ზრდასრულადაც. ეს მრავალი თვალსაზრისით საკმაოდ წინააღმდეგობრივი მდგომარეობაა, რადგან ზრდასრულ ადამიანს შეუძლია თავი იგრძნოს ბავშვად, ამავდროულად, მას ზუსტად ეცოდინება, რომ ის ზრდასრულია. მოზარდის შემთხვევაში ეს რთულდება.
მოზარდი განუსაზღვრელ მდგომარეობას ფიზიოლოგიის დონეზეც კი განიცდის. მას არ შეუძლია, საბოლოოდ დაადგინოს – ბავშვია თუ ზრდასრული? როდესაც უფროსები ამ საკითხში დახმარებას სთავაზობენ, მოზარდი ეწინააღმდეგება. თუ მოზარდს ბავშვს უწოდებენ, ის იწყებს მტკიცებას, რომ ზრდასრულია. თუ ზრდასრულს უწოდებენ, ამბობს, რომ ეს უსამართლობაა, რადგან ჯერ ისევ ბავშვია. და ეს ილუზია ასევე აუცილებელია! მის გარეშე შინაგანი მდგომარეობების შეუსაბამობა მოზარდს დეზორგანიზებულ ნევროზამდე მიიყვანს.
კიდევ ერთი ფენომენი უკავშირდება ორმაგობის ამ ილუზიას – სასურველ მდგომარეობასთან ფსიქოლოგიურ შერწყმას. ილუზიის ყველაზე თვალსაჩინო გამოვლინებებს ჩვენ მაშინ ვხედავთ, როდესაც რეალურ ცხოვრებაში მოზარდები ცდილობენ, მიბაძონ თავიანთ კერპებს, ფაქტობრივად, კოპირებენ მათ გარეგნობასა და ქცევას. მოზარდი კერპის პიროვნულ თვისებებს ჰიპერმნიშვნელობას ანიჭებს. ის მათ ბევრად უფრო ნათელ ფერებში ხედავს, ვიდრე სინამდვილეშია.
ეს ემყარება ბუნებრივ მექანიზმს, რომელსაც ფსიქიკა მოზარდის ახალი თვისებების განვითარებისკენ მიმართული საქმიანობის ორგანიზებაში იყენებს. ამით მოზარდი არაფრით განსხვავდება ახალბედა სპორტსმენისგან, რომელიც სპორტული კარიერის დასაწყისში თავს ოლიმპიური მედლის მფლობელად, ჩემპიონად წარმოიდგენს. ერთადერთი განსხვავება ამ პროცესში საკუთარი თავის მიმართ კრიტიკული დამოკიდებულებაა. სპორტსმენმა იცის, რომ ის ჯერ არ არის ჩემპიონი, მას შეუძლია ილუზიიდან „ამოხტომა“, ხოლო თინეიჯერი, რომელიც ერწყმის თავის წარმოსახვით პერსპექტიულ სურათს, თავს მართლაც ასეთად გრძნობს.
სწორედ ამის გამო მოზარდი უფროსი მეგობრების პირად თვისებებს დამახინჯებულად აღიქვამს და ჰგონია, რომ ისინი „ძალიან გამოსულები“ არიან. თუკი მოზარდი თავს ჩემპიონად გრძნობს, უფროსი ასაკის მეგობრები მისთვის მთლად სუპერმენები არიან.
კიდევ ერთი ილუზია, რაც მეტწილად პირადი მანიფესტაციების ჰიპერმნიშვნელობის შედეგია, არის მოზარდის ცხოვრებისეული მიზანსცენების ჰიპერმნიშვნელობის ილუზია. მოზარდს შეუძლია, მთელი დღეები გაატაროს ემოციებში, რომელიც დაკავშირებულია გარკვეულ სიტუაციასთან, რაც მას წინა დღეს დაემართა. ის საათობით ინახავს თავში ვიზუალურ მოდელს, რომელშიც პერსონაჟები გაშეშებული არიან, მაგრამ, ამის მიუხედავად, ისინი არიან ცოცხლები და ანიმე-გმირებივით ემოციებს გამოხატავენ. აქედან გამომდინარე, მოზარდის ქცევაში გარკვეული თეატრალიზმი და დრამატულობა ჭარბობს.
ეს ილუზია ფსიქიკისთვის აუცილებელია, რათა მოზარდს ემოციური ინტელექტის განვითარება გაუადვილოს. მოზარდი საათობით შეისწავლის ცხოვრებისეულ მიზანსცენებს, საკუთარ და სხვის ემოციებს, მათ პროგნოზირებას.
მოზარდის ცნობიერების უკანასკნელი ილუზია ფსიქოლოგიური უკვდავების ილუზიაა. მიუხედავად ზემოთ აღწერილი შესაძლებლობისა, მოზარდი მარტივად ადგენს გრძელვადიან გეგმებს, მაგრამ მისგან დამოუკიდებლად ცხოვრობს.
სამომავლო გეგმების დასახვის რეალური შესაძლებლობა პირდაპირ კავშირშია საკუთარი თავისა და საჭიროებების ჰოლისტიკურ იდეასთან, როგორც აწმყოში, ისე მომავალში. მოზარდს არც პირველი და არც მეორე არ აქვს, ამიტომ მას არ შესწევს ძალა თავის აღქმაში შეადგინოს დროის სრულფასოვანი ხაზი საკუთარ თავთან მიმართებით.
მოზარდს არ შეუძლია წარმოიდგინოს მომავალი, არ შეუძლია წარმოიდგინოს და იგრძნოს თავი ზრდასრულად, მოწიფულად. თავის წარმოსახვით მომავალში ის საკუთარ თავში ყველა იმ მოზარდულ თვისებას ხედავს, რომელიც ახლა აქვს, ოღონდ განსხვავებული კუთხით.
მოზარდს არ შეუძლია წარმოიდგინოს თავი მოხუცად, არც ფსიქოლოგიურად და არც ფიზიკურად. ამაზე ფიქრმაც კი შეიძლება მასში ზიზღი გამოიწვიოს. ის თითქოს თრგუნავს იმ აზრს, რომ მას მომავალში ფსიქოლოგიური სიბერე ელის, ამ მხრივ, ის ფსიქოლოგიურ უკვდავებას გრძნობს.
ამ განცდას ამყარებს ის ფაქტი, რომ ფიზიოლოგიურად ის ინტენსიური განვითარების ეტაპზეა და ეჩვენება, რომ რასაც არ უნდა აკეთებდეს, ეს საბოლოოდ მხოლოდ მის ზრდა-განვითარებას გამოიწვევს.
ყველა ზემოთ აღწერილი თავისებურების გათვალისწინებით, ჩვენ ვხედავთ, რომ მოზარდი თითქოს ცნობიერების შეცვლილ მდგომარეობაშია, რომლის გამოვლენასა და შენარჩუნებას ხელს თავად ბუნება უწყობს. მოდით, შევეცადოთ ეს უფრო ღრმად გავიაზროთ, რამდენად რთულია მოზარდისთვის ისეთი რამის გაკეთება, რაც, როგორც ჩანს, ზრდასრული ადამიანისთვის მარტივია. რა პრობლემები შეიძლება ჰქონდეს მოზარდს იმის გამო, რომ მთელი სამყარო, მთელი მოზრდილთა საზოგადოება რეალურად სხვა სისტემაში, პარალელურ სამყაროში ცხოვრობს. რამდენად დიდია კედელი, რომელიც მას მოზრდილთა სამყაროსგან ჰყოფს!
მოდით, იმაზე დავფიქრდეთ, როგორ შეგვიძლია სამყარო უფრო კომფორტული გავხადოთ მოზარდებისთვის? რა გამოცდილების გაზიარება შეგვიძლია მათთვის? რა შეგვიძლია ვუთხრათ? იქნებ, ჩვენ კი არა, მათ გვასწავლონ რამე ახალი?..
წყარო: https://mel.fm/blog/artem-tarayants/85936-izmenennoye-soznaniye-i-parallelny-mir-podrostk
