საშუალო საფეხურის ეროვნული სასწავლო გეგმის მოდიფიცირებული ვარიანტი ჯერჯერობით არ გამოქვეყნებულა (განსხვავებით დაწყებითი და საშუალო საფეხურებისგან). სახელმძღვანელო დოკუმენტად საშუალო საფეხურზე 2011-2016 წლების ეროვნული სასწავლო გეგმა – საგნობრივი სტანდარტები, პროგრამის შინაარსი, სავალდებულო ლიტერატურის ჩამონათვალი რჩება.
მასწავლებლებმა და მოსწავლეებმა სამი წლის განმავლობაში საკმაოდ მოცულობითი მასალა უნდა დაძლიონ. მეათე კლასში, მაგალითად, მოსწავლეები ძველი ქართული ლიტერატურის ძეგლებს ეცნობიან. გრიფირებულ სახელმძღვანელოებში უმეტესად ქრონოლოგიური პრინციპია დაცული და შესაბამისად, მეათეკლასელი მოსწავლე დიდი გამოწვევის წინაშე დგას – ქართული ენისა და ლიტერატურის კურსი მას მთელი წლის განმავლობაში ძველი ქართულით დაწერილი ტექსტების გაცნობა-დამუშავებას „ავალებს“.
კოლეგებისგან არაერთხელ მსმენია, რომ მეათე კლასი „ყველაზე რთულია“ და რომ ამდენი ძველი ტექსტის ერთი წლის განმავლობაში დამუშავება არ არის სასურველი. მოსწავლეებს ტექსტის ლექსიკურ დონეზე გასაგებად საკმაოდ ბევრი დროის დახარჯვა უწევთ. მასწავლებლები იყენებენ ისეთ მეთოდს, როგორიცაა პარაფრაზირება, შინაარსის წერილობით გადმოცემა, ეპიზოდების გამოკრებილი შინაარსი.
მოსწავლეები, უმეტესწილად, იყენებენ ისეთ მეთოდებს, როგორებიცაა, ინტერნეტში მოძიებული მზა მასალის გადმოკიპირება (რომ დაინტერესდეთ და საძიებო სისტემაში ჩაწეროთ „შუშანიკის წამება – შინაარსი“ ბევრი სხვადასხვა ხარისხით შესრულებული „გაშინაარსებული“ ვარიანტი დაგხვდებათ) ან კეთილსინდისიერად უთმობენ არაერთ საათს ძველი ქართულით დაწერილის პარაფრაზირებას. ძნელი სათქმელია, რა სიკეთის მომტანია ამ შრომატევადი სამუშაოს გაწევა, მაშინ, როცა ჩამონათვალში სამი ვრცელი ჰაგიოგრაფიული ტექსტი – „ვეფხისტყაოსნი“, „დავითიანი“ და საბას იგავ-არაკებია.
მე-11 და მე-12 კლასებში გადანაწილებული სავალდებულო ნაწარმოებებიდან უმეტესობა მე-19 საუკუნეში და მეოცეს დასაწყისშია დაწერილი. სავალდებულო ტექსტებიდან უკანასკნელია ჯემალ ქარჩხაძის „იგი“. სავალდებულო ჩამონათვალში არ არის არცერთი თანამედროვე ავტორის ტექსტი.
მოსწავლეების განწყობა-დამოკიდებულებები, რომლებიც შესასწავლ მასალაზე მუშაობისას ექმნებათ, დიდწილად განაპირობებს მათ მოტივაციას. მათი ასაკობრივი ინტერესების გათვალისწინება ლიტერატურის კურსზე შეთავაზებული ტექსტების შერჩევისას მნიშვნელოვანი და გასათვალისწინებელი ფაქტორია. არაერთი კვლევა ადასტურებს, რომ მოზარდისთვის საინტერესო ტექსტი და მისი განწყობა-დამოკიდებულება შესასწავლ მასალასთან პირდაპირ აისახება მიღებული ცოდნის ხარისხზე (იხ. სტატია „Impact of Students’ Reading Preferences on Reading Achievement“, ავტორები:Yamina Bouchamma, Vincent Poulin, Marc Basque, Catherine Ruel, გამოქვეყნებულია ჟურნალში „კრეატივ ედუქეიშენ“, ასევე „STUDENTS’ READING PREFERENCE AND ITS IMPLICATIONS: A STUDY OF THREE ENGLISH EDUCATION DEPARTMENTS IN JEMBER, Noviyanti Sari Dewi. ამ კვლევის პდფ ვერსია ხელმისაწვდომია აქ).
ჩვენთვის საინტერესო საკვლევი კითხვებია:
- რამდენადაა გათვალისწინებული მოსწავლეთა ასაკობრივი ინტერესები დღეს არსებული სავალდებულო საპროგრამო ნაწარმოებების შედგენისას?
- რამდენადაა გათვალისწინებული მასწავლებელთა მოსაზრებები ამა თუ იმ ტექსტის სწავლების პროცესში წარმოშობილი სირთულეების ან გამოწვევების შესახებ ლიტერატურული კანონის შედგენისას?
- რამდენად აღძრავს მოზარდებში კითხვისა და კვლევის ინტერესს შეთავაზებული საპროგრამო ტექსტები და მეთოდები?
- რა ცვლილებები გველის საშუალო საფეხურზე და იგეგმება თუ არა საპროგრამო ნაწარმოებების ჩამონათვალის რედაქტირება?
საინტერესო იქნება ამ კითხვებზე პასუხების მიღება
დღესდღეობით ჩვენს ხელთ არსებულ სახელმძღვანელო დოკუმენტში სავალდებულო ნაწარმოებების ჩამონათვალში დისბალანსი თვალსაჩინოა. მოსწავლეები უხვად ეცნობიან ძველ და კლასიკურ ტექსტებს. „ქართული მწერლობის კლასიკოსთა დროში გამოცდილ თხზულებებს, რომლებმაც მყარად დაიმკვიდრეს ადგილი ქართული ლიტერატურის ისტორიაში“. თანამედროვე ლიტერატურისთვის კი ადგილი ჯერჯერობით ვერ გამოიძებნა.
ეს საკითხი, ვფიქრობ, დებატებისა და დისკუსიის, კვლევების საგანი უნდა გახდეს. გვჭირდება ღია და ცოცხალი პროცესი, რომელშიც ჩართული იქნებიან მასწავლებლები, მოსწავლეები, მეთოდური პრინციპების შემმუშავებელი ორგანიზაციები, დაინტერესებული პირები, ექსპერტები. სხვაგვარად სწავლა-სწავლების უშუალო პროცესი და მოსწავლის ინტერესები უგულებელყოფილი რჩება და ჩნდება განცდა, რომ მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებები „დახურულ კარს მიღმა კაბინეტებში“ მიიღება.
ევროპული და ამერიკული სკოლებისა და უნივერსიტეტების სასწავლო მასალის შერჩევისას, ჩემი დაკვირვებით, ხელმძღვანელობენ პრინციპით „სარკე და სარკმელი“ და ცდილობენ, სავალდებულოდ შესასწავლი ლიტერატურული ნაწარმოებები დააბალანსონ ისე, რომ მოსწავლეს საშუალება ჰქონდეს, იკვლიოს ტექსტებში ის, რაც ეხმიანება, ირეკლავს, ასახავს მათ თანამედროვეობას; ტექსტები, რომლებშიც მათთვის აქტუალური თემები, საკითხები და იდეებია წარმოჩენილი („სარკე“) და ამავდროულად, დააკვირდეს სხვა დროსა და ეპოქაში, სხვა მოცემულობებსა და რეალობაში შექმნილ ლიტერატურას, ისტორიულ, სოციალურ, კულტურულ ასპექტებს, რათა წარმოდგენა შეექმნას „გარდასულ დროზე“ (ერთგვარი ლიტერატურული „სარკმელი“).
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტში ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლის საბაზო და საშუალო საფეხურის საგნის ჯგუფის მასწავლებლის სამაგისტრო პროგრამის ფარგლებში 2016 წელს ჩატარებული კვლევა მოიცავდა ფოკუსჯგუფს მოსწავლეებთან. განსახილველი საკითხი იყო მოსწავლეთა განწყობა-დამოკიდებულებები და მიმართებები ჰაგიოგრაფიული ტექსტების შესწავლის შემდეგ – რამდენად მრავალფეროვანია, მეთოდოლოგიური თვალსაზრისით, ლიტერატურის გაკვეთილები, რა ეადვილებათ და რა უჭირთ განსაკუთრებულად ამ ტექსტების შესწავლის დროს.
(ვრცლად ამ კვლევის შედეგების შესახებ იხ. აქ და აქ).
კვლევის შედეგად შემუშავებული დასკვნები და რეკომენდაციები საინტერესო და გასათვალისწინებელია, რადგან სხვა არაერთ კვლევასთან ერთად, ცხადყოფს, რომ მოსწავლის მოტივაციასა და მიღებული ცოდნის ხარისხზე პირდაპირ ზემოქმედებს შესასწავლი მასალისადმი მათი დამოკიდებულება (ამის დასტურია, დამატებით, პირადი გამოცდილებაც და კოლეგებისგან მიღებული გამოხმაურებები).
ამ მიმოხილვითი სტატიის დასასრულ გთავაზობთ ამონარიდს ხსენებული კვლევის დასკვნითი ნაწილიდან. ცხადია, საკითხი საჭიროებს შემდგომ კვლევასა და შესწავლას:
ჰაგიოგრაფიული ტექსტების სწავლების პრაქტიკა მე-10 კლასში (ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი. ავტორები: ილონა აკობია, მარიამ დვალი, ლია ნარიმანიძე), დასკვნით ნაწილი (არასრული):
„მოსწავლეებთან ჩატარებული ფოკუსჯგუფი და ტესტების ანალიზი, გვაძლევს საფუძველს დავასკვნათ, რომ ქართული ლიტერატურის საგაკვეთილო პროცესი მე-10 კლასის პირველ სემესტრში არ გამოირჩევა მეთოდური მრავალფეროვნებით. მოსწავლეებს არ ეძლევათ საშუალება, განივითარონ და საგაკვეთილო პროცესში დაამუშაონ მაღალი სააზროვნო უნარები;
ძირითადი პრობლემა მდგომარეობს ტექსტების ენობრივ სირთულეში და მოსწავლეთა რაოდენობას ნაკლები მნიშვნელობა ენიჭება მათი შესწავლისას;
მე-10 კლასის ლიტერატურის პროგრამა ნაკლებად ითვალისწინებს მოსწავლეთა ასაკობრივ თავისებურებებსა და ინდივიდუალურ ინტერესებს;
მოსწავლეები იმთავითვე რელიგიური დანიშნულების მქონედ აღიქვამენ ჰაგიოგრაფიულ ტექსტებს;
ლიტერატურის გაკვეთილებზე ჰაგიოგრაფიული ტექსტების სწავლების დროს არ/ვერ იყენებენ ტექსტების შედარების მეთოდს, ეს ეხება როგორც ნაციონალურ ტექსტებთან პარალელებს, ასევე უცხოენოვან ლიტერატურას“.
