„ჰარი, ჰარალი დედაო,
გადავჯე კურდღელზედაო,
გავაჭენ-გამოვაჭენე,
გავუშვი მინდორზედაო“.
ხალხური
მსოფლიოში შექმნილმა ეპიდემიოლოგიურმა სიტუაციამ, ჩაკეტილობამ, ონლაინსწავლებამ სრულიად ახალი გამოწვევების წინაშე დააყენა მოსწავლეცა და მასწავლებელიც. ერთი-ერთი უმთავრესი პრობლემა ფსიქიკური ჯანმრთელობის შენარჩუნებაა, რადგან სოციალიზაციასა და ფიზიკურ აქტივობას მოკლებული მოსწავლე, მასწავლებელი თუ მშობელი განსაკუთრებული გამოწვევების წინაშე დგას – დაკარგოს წონასწორობა, დაკარგოს მოტივაცია და ნელ-ნელა ჩაეფლოს უიმედობის, უსურვილობის საშიშ ჭაობში. ამ რთულ სიტუაციაში სწავლება-აღზრდის ერთ-ერთ მთავარ ამოცანად უნდა იქცეს მოსწავლეთათვის განწყობის, მოტივაციის შენარჩუნება.
რუტინა, რომელიც, ერთი მხრივ, ფსიქიკური ჯანმრთელობისთვის აუცილებელია, მეორე მხრივ, ხშირად მოსაბეზრებელი ხდება და მოტივაციას კლავს. აუცილებელია, ხანდახან მასწავლებელმა გადაუხვიოს, ე. წ. პროგრამას, ჩვეულ, მოსალოდნელ მასალას, მოსწავლესთან ერთად გახდეს „კანონდამრღვევი“ და ალტერნატიული გზებით შეეცადოს ეროვნული სასწავლო გეგმის მიზნების მიღწევას.
ონლაინრეჟიმით სწავლებამ უამრავ სირთულესთან ერთად ახალი შესაძლებლობებიც გააჩინა. ერთ-ერთი ასეთია ვიდეოს ყურების, ეკრანის გაზიარების საშუალება. თანამედროვე ახალგაზრდისთვის უმრავლეს შემთხვევაში ვიდეოპრუდუქცია უფრო მომხიბვლელია, ვიდრე წიგნი. თანამედროვე მასწავლებელმა, შესაძლებელია ფილმი თუ მულტფილმი წიგნთან, სიტყვასთან მისასვლელ გზად გამოიყენოს.
ამ სტატიაში ერთ უნიკალურ მულტფილმზე მინდა მოგიყვეთ და შევეცადო, დაგანახოთ მისი სასწავლო რესურსად ქცევის შესაძლებლობა. ესაა ანიმაცია „ჰარი, ჰარალი დედაო“, რომელიც 2017 წელსაა შექმნილი. რეჟისორი ლეო გაბრიაძეა, სცენარის ავტორი, მხატვარი და მთხრობელი კი XX-XI საუკუნეების სრულიად გამორჩეული ქართველი შემოქმედი – რეზო გაბრიაძე გახლავთ. ჟანრობრივად ის ავტობიოგრაფიულ-დოკუმენტური ნაწარმოებია და მოიცავს საბჭოთა ადამიანის ისტორიას 1941 წლის 22 ივნისიდან მეოცე საუკუნის ბოლომდე. თავისთავად ცხადია, ერთი ადამიანის ისტორია ქვეყნის ისტორიასაც ჰყვება და თავისუფლად შეგვიძლია სასწავლო მიზნებით გამოვიყენოთ. ვფიქრობ, მისი ყურება-განხილვა შესაძლებელია ისტორიის, ქართულის, მოქალაქეობის, ხელოვნების მასწავლებლების ჩართულობით.
ხსენებული ანიმაციური ფილმი ახალგაზრდებისათვის ძალიან პოპულარულ პლატფორმაზე (Netflix) ახლახან დაიდო, რაც მათთვის, ვფიქრობ, დამატებითი ინტერესის აღმძვრელი იქნება.
უპირველესი, რაზეც მინდა თქვენი ყურადღება შევაჩერო, ეს არის ნახატის ხარისხი და ხასიათი. როდესაც წიგნისა და ფილმის შედარებას ცდილობენ ხოლმე, სიტყვიერი ხელოვნების სასარგებლოდ ძირითადად ის არგუმენტი მოჰყავთ, რომ წიგნში მეტი ადგილი რჩება ფანტაზიისა და წარმოსახვისათვის. მიუხედავად იმისა, რომ ანიმაციაც ვიზუალური ხელოვნებაა, გაბრიაძის შეუდარებელი მხატვრობა კარიკატურულ-პრიმიტივისტული სტილითაა შესრულებული და თავისი სპეციფიკიდან გამომდინარე, თითქოს ისევე ტოვებს თავისუფალ სივრცეს წარმოდგენისათვის, როგორც სიტყვა. ამ მულტფილმში მონახაზი თუ ფერი იმდენად ზოგადი თუ პირობითია, რომ, ერთი მხრივ, მკვეთრად გამახსოვრდება, მეორე მხრივ, არაფრის წარმოდგენაში არ გიშლის ხელს, შენი, მაყურებლის, მსმენელის ფანტაზიას ისევე საჭიროებს, როგორც ნათქვამი სიტყვა.
ვფიქრობ, ფილმის ყურებამდე ურიგო არ იქნებოდა გონებრივი იერიში. საინტერესოა, რა მოლოდინებს აღუძრავს მოზარდებს მხოლოდ სათაური? თავისთავად ცხადია, სწორი პასუხის ალბათობა ძალზედ მცირეა. ამიტომ, ვფიქრობ, შესაძლებელია განხილვის საგნად სიმღერის მთელი ტექსტი გამოვიტანოთ:
„ჰარი, ჰარალი დედაო,
გადავჯე კურდღელზედაო,
გავაჭენ-გამოვაჭენე,
გავუშვი მინდორზედაო“.
ვფიქრობ, უფროსკლასელები ამ ტექსტის საშუალებით შეძლებენ გამოიცნონ, რომ საუბარი იქნება ბავშვურ, წარმოუდგენელ თავგადასავლებზე, რომლებითაც სავსეა ქართული და მსოფლიო ფოლკლორი. (აქვე შეიძლება შევახსენოთ ამ, ე. წ. ყირამალა ამბების მნიშვნელობა ბავშვის განვითარებაში, მოვიყვანოთ მაგალითები).
ასევე სასურველია, ფილმის ყურებამდე საბჭოთა კულტურის შესახებ მცირე შესავალი, იმის აღნიშვნა მაინც, რომ დომინანტი რუსული ენა და კულტურა გახლდათ, თუმცა საბჭოთა ცენზურა არ ერჩოდა კლასიკას (მულტფილმში ჟღერს ჩაიკოვსკისა და ჟიზელის მუსიკა), მიუხედავად შევიწროებისა, არ განიდევნა ქართული; როგორც ფოლკლორი, ასევე ქალაქური მუსიკა, თუ თანამედროვე, საბჭოთა კომპოზიტორების მიერ შექმნილი ჰანგები, რუსულისა და საოპერო კლასიკის გვერდით ჟღერდა.
ანიმაციური ფილმის ყურების შემდეგ, ვფიქრობ, მოდერატორმა უნდა დასვას კითხვები და საშუალება მისცეს მოზარდებს, იმსჯელონ შემდეგ საკითხებზე:
ომის შემდგომ მძიმე გარემოში რა აძლევს მთავარ გმირს გადარჩენის საშუალებას? რატომ არის უსაფრთხო სივრცე ბიბლიოთეკა და რატომ აღმოჩნდება ყველაზე საშიში ადრახინა უწყინარი ამ სივრცეში? რისი სიმბოლოა ვირთხა? განაპირობებს თუ არა წიგნების კითხვა (შეჭმა) უპირობოდ კარგ ადამიანად ჩამოყალიბებას?
მოსწავლეების პასუხების შემდეგ, სასურველია, მასწავლებელმა-მოდერატორმა შეაჯამოს და გამოკვეთოს წიგნის როლი და შესაძლებლობა, რომ მას შეუძლია საინტერესო გახადოს ყოფა აუტანელ სამყაროში, იხსნას ადამიანი და ითამაშოს იმ მთავარი საყრდენის ფუნქცია, რომელიც ხანდახან მარტო დარჩენილ მოზარდს ადამიანთა შორის აღარ ეგულება.
ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი საკითხია კულტურათა ზეგავლენის საკითხი, გლობალიზაცია, რომელიც მაშინაც კი შესაძლებელია, როცა უფრო მაღალი კულტურის მატარებელი – ტყვე და დამარცხებულია. მოსწავლეთათვის ისტორიიდან ძირითადად ცნობილია კულტურათა გადაცემის მოდელი, როცა დამპყრობელი ქვეყანა ცდილობს, გაამეფოს მისთვის მისაღები კულტურული ნორმები. აქ პირიქითაა და ვფიქრობ, ამის გააზრება მნიშვნელოვანია უფროს კლასებში.
საბჭოთა რეპრესიული მანქანისა და მის მიერ დატოვებული შიშების, პიროვნების კულტისა და მისი მავნებლობის შესახებ გენიალურად მეტყველებს სკოლის დერეფნის კედლებზე დაკიდული ნახატებიდან გადმოსული და გაცოცხლებული სტალინის, ლენინისა და პატარა ლენინის პერსონაჟები.
ერთ-ერთი აუცილებელი საკითხია ფალოსის გამოსახულებით რელიგიური რიტუალის ჩატარება, „გინება“, როგორც თავად გაბრიაძე ამბობს. საერთოდ ქართულ სკოლას ხშირად ეხამუშება მსგავსს თემატიკასთან შეხება, მსგავსი ლექსიკის ხმარება, თუმცა თანამედროვე ახალგაზრდებში ეს არ იწვევს ბილწსიტყვაობის დონის დაწევას. ვფიქრობ, პირიქით, სამეცნიერო თუ სამედიცინო ტერმინოლოგიით არ უნდა მოვერიდოთ ამგვარ საკითხებზე მსჯელობას. რაც უფრო ნაკლები იქნება ტაბუ, მით უფრო დაიწმინდება ახალგაზრდების მეტყველება.
ძალიან საინტერესოა, რომ პერსონაჟის ბაბუას ეს რიტუალი რუსეთ-იაპონიის ომიდან მოაქვს და აქედან, საქართველოდან, გადადის გერმანიაში, გერმანია კი ტყვეობაშიც ძალიან დახვეწილი და კულტურულია, თუმცა ბუნების პირისპირ გერმანელიც კარგავს რაციონალურობას. აქ შეიძლება გაიმართოს მცირე დისკუსია იმის შესახებ, საერთოდ რატომ იგინება ადამიანი? ვფიქრობ, საკმაოდ სასარგებლო იქნება, მოწაფეებმა გაიაზრონ, რომ გინება, ვერბალური ძალადობა, ადამიანის უმწეობის გამოვლინებაა. ამ კონკრეტულ შემთხვევაში კი ჩანს, რომ, მიუხედავად ტექნიკური პროგრესისა, მიუხედავად კულტურისა, ბუნების წინაშე ადამიანი ერთნაირად უმწეოა და ეს უმწეობა აბრუნებს თავის პირველყოფილურ ქცევასთან თუ მითოსურ საწყისთან.
ასევ მნიშვნელოვანი და სიმბოლური ხასიათისაა ანიმაციის ბოლოს პერსონაჟის ფესვებთან დაბრუნების მცდელობა, დაკარგული ემოციური კავშირის აღდგენის ჯერ წარუმატებელი მცდელობა, ხოლო შემდეგ პოვნა – მშვენიერი მარგალიტას საფლავზე, სადაც მისი ბავშვური შემოქმედების საფლავიცაა, მაგრამ ამავე საფლავთან მისი შემოქმედების საშუალებით დაბადებული ორი ადამიანიც დგას.
საბოლოოდ, ქართულის მასწავლებელმა შეიძლება შეაჯამოს და ვაჟა-ფშაველასთან გაავლოს პარალელი, როდესაც ავტორი არ ერიდება, მტერი მორალურ ადამიანად დახატოს – როგორც ქისტი ჯოყოლაა ჰუმანიზმის მხარეს, ასევეა გერმანელი ტყვე, რომელიც აშკარად მთელი გულით ემსახურება ბებიას.
მან აუცილებლად უნდა გაამახვილოს ყურადღება სახე-სიმბოლოებზე, რომლებიც მულტფილმში უხვადაა.
ისტორიის მასწავლებელმა შეიძლება, კიდევ ერთხელ ისაუბროს რეპრესიებზე, ერთპარტიულობაზე, პარტიის აგიტაცია-პროპაგანდაზე.
ხელოვნების მასწავლებელმა შეიძლება დაწვრილებით აღწეროს ყველა ის მუსიკალური ნაწარმოები, რომელიც ამ ანიმაციაში ისმის და მხოლოდ საბჭოთა ესთეტიკისთვის დამახასიათებელ სპეციფიკურ ეკლექტურობას ქმნის. აქვე შეგვიძლია ვუთხრათ, რომ ზოგიერთი ჟანრი, მაგ. როკი ანტისაბჭოთა მუსიკად ითვლებოდა და იდევნებოდა.
ამგვარად, ამ მართლაც უნიკალური ქართველი შემოქმედის ანიმაციის საშუალებით ჩვენ შეგვიძლია მოსწავლეებს ერთი უჩვეულო, არასტანდარტული დღე ვაჩუქოთ, მათი თვალსაწიერი საგრძნობლად გავზარდოთ, რაც მთავარია, ერთად ნახვის, გაზიარების სიხარული მივანიჭოთ, დისკუსიაში ჩართვის გამოცდილება შევძინოთ და სამომავლოდ მოტივაციაც გავუზარდოთ.
