„ურთიერთობები – ცოცხალი არსებები, მუდმივად ვითარდება, ფორმირდება და ტრანსფორმირდება; ვერანაირი ურთიერთობები ვერ შენარჩუნდება დიდი ხნის მანძილზე თუ ორივე მხარემ არ ეძება კომპრომისები, ცვლილებების მიმღებლობა და ერთმანეთზე ზრუნვის სურვილი“ – ამ სიტყვების ავტორი კალიფორნიელი კლინიკური ფსიქოლოგი პატრისია ზურიტა ონაა. მან მოღვაწეობა სკოლის ფსიქოლოგობით დაიწყო. პატრისია ონამ დიდი გამოცდილება შეიძინა ბავშვებთან, მოზარდებთან და უფროსებთან ურთიერთობით. კლინიკური ფსიქოლოგი დახმარებას უწევდა და უწევს ადამიანებს, რომლებსაც აქვთ სხვადასხვა შფოთვითი აშლილობა და ემოციების რეგულაციის პრობლემები. დოქტორი ზურიტა არის სხვადასხვა საერთაშორისო ასოციაციისა და ფონდის წევრი. იგი ავტორია რამდენიმე წიგნისა, რომელთა შორისაა: „რთული მოზარდი“, რომლიდანაც მცირე ამონარიდს ახლა მკითხველს გავაცნობ.
„მშობლობა – ეს არის პროცესი და არა შედეგი. კარგი მშობლობა არ განისაზღვრება გმირული ქცევით, სწორი გადაწყვეტილებების მიღებით ან, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, ცხარე კამათში მოზარდის „დამარცხებით“. მშობლობა – პროცესია, რომელზეც უმჯობესია ვიფიქროთ, როგორც ძალიან ხანგრძლივ მოგზაურობაზე. ამ მოგზაურობამ შესაძლოა ზოგ შემთხვევაში დამარცხებისკენ გაგაქანოთ, ხოლო სხვა შემთხვევაში თქვენი უსაყვარლესი ადამიანი და თქვენ საუკეთესო ურთიერთობების გზაზე გაგიყვანოთ. ეს მოგზაურობა მშობელსა და შვილს შორის მთელი ცხოვრება გრძელდება“.
„მოგზაურობა – განმარტავს ავტორი – მშობლებისგან მოითხოვს იყვნენ მიზანმიმართული ადამიანები, რომლებიც მტკიცედ დაიცავენ და გაატარებენ საკუთარ ღირებულებებს, მაშინაც კი, როდესაც ხელის ჩაქნევა და ყველაფრის მიტოვების სურვილი გაუჩნდებათ. აი, კიდევ ერთი გარემოება: მშობლებს არ შეუძლიათ, თავად აირჩიონ განსაცდელი და არც იმის განსაზღვრის ძალა შესწევთ, რა განცდები და ფიქრები შემოაწვებათ მათ შვილებს. მით უმეტეს, არ შეუძლიათ მოზარდის ქცევების პროგნოზი. სამაგიეროდ, მათ შეუძლიათ საკუთარ ქცევებსა და ემოციებში გარკვევა.
მოდით, მშობლებო, გაიხსენეთ შემთხვევა, როცა ერთი წუთის წინ თქვენი მშვიდი, წყნარი მოზარდი, უცებ ფეთქდება და იწყებს ყვირილს იმის გამო, რომ სახლიდან გასვლის წინ მამამ მას საღამოს ათი საათისთვის სახლში დაბრუნება მოსთხოვა? ან იქნებ ასეთი შემთხვევა გახსენდებათ: ერთ დილას, როდესაც ცდილობთ, მოასწროთ, ოჯახი ისე გააცილოთ სახლიდან, რომ ყველა ნასაუზმები იყოს, აღმოაჩენთ საკუთარ მოზარდ გოგონას, რომელიც საძინებლიდან არ გამოდის და მოთქმით ტირის იმის გამო, რომ მის წუხანდელ „ფეისბუქპოსტს“ არავინ გამოხმაურა? ან იქნებ ასეთი შემთხვევა გქონიათ? თქვენი მოზარდი ბიჭი სახლში დაბრუნებული გიყვებათ სკოლის ამბებს და როდესაც მას დახმარებას სთავაზობთ უეცრად, პრაქტიკულად უმიზეზოდ ის ყვირილს იწყებს და გთხოვთ, რომ თავი დაანებოთ. მსგავსი მაგალითები მოზარდების ემოციური რეგულაციის დარღვევების პრობლემებზე მიუთითებს.
ემოციური რეგულაციების დარღვევა – ეს არის ერთგვარი ძლიერი ემოციების უწყვეტი ჯაჭვი რომელიმე კონკრეტულ სიტუაციაზე, რომელზეც მოზარდი უსწრაფესად რეაგირებს. ან უკეთ რომ აგიხსნათ, – განაგრძობს პატრიცია ზურიტა ონა – თითქოს თქვენს მოზარდს შიგნით დამონტაჟებული აქვს გადამრთველი, რომელიც ნებისმიერ წამს შესაძლოა ჩაირთოს და გამოირთოს. მოზარდები, რომლებიც ემოციურ დისრეგულაციას ებრძვიან, საკუთარ ემოციებს ძალიან მძაფრად და ინტენსიურად განიციდან. ამიტომ, როდესაც რამე სწყინთ ან რამეზე ნერვიულობენ, ეს აღიქმება მათ მიერ, როგორც ღია ჭრილობა. ამ მომენტში, მოზარდებს მომატებული აქვთ ემოციური ფონი და ამიტომ მათი ქცევები ძირითადად პრობლემურია, მათ უჭირთ ემოციების მართვა. მოზარდებს არ შეუძლიათ თუნდაც მცირე დოზით დათრგუნონ საკუთარი ვნებები და შეამცირონ მათი გამოხატვის ხარისხი. მით უფრო, რომ ამ ყველაფრის გაკეთება ხშირ შემთხვევაში ძალიან სწრაფად უნდა მოხდეს. უკიდურესი ემოციური აფეთქებისას მოზარდები თავს ესხმიან უფროსებს, უარყოფენ მათ ნებისმიერ შეთავაზებას, ყველაფერში მშობლებს ადანაშაულებენ, ზოგ შემთხვევაში მუქარებსა და შანტაჟსაც კი არ ერიდებიან. ემოციების ასეთი გამოხატვა პრობლემებს უქმნის უფროსებს და თავად მოზარდებსაც. ზრდასრულების გადმოსახედიდან ასე ჩანს, რომ მოზარდი, რომელიც სულ რამდენიმე წუთის წინ ჩვეულებრივად იყო, მშვიდად იქცეოდა, უცებ წონასწორობას კარგავს და სრულიად არაადეკვატურად იქცევა. ამის ახსნა ძალიან რთულია მშობლებისთვის/აღმზრდელებისთვის.
ეს იმას ჰგავს, უცებ სახლში ხანძარი გაჩნდეს, – გვიყვება თხუთმეტი წლის მოზარდის განცდებს ავტორი და განაგრძობს თხრობას: „ყველაფერს ძალიან მწვავედ განიცდი, შენ თავად იწვი იმ ცეცხლში და თან წარმოდგენა არ გაქვს, როგორ ჩააქრო ხანძარი. ამ დროს არ შეგიძლია რამეზე რაციონალურად ფიქრი და აზროვნება. არაფერს აღარ აქვს აზრი. მხოლოდ იმას გრძნობ, რომ ცეცხლი გიკიდია“.
მოზარდობის ასაკი თავისთავად ადამიანის განვითარების ერთ-ერთი ყველაზე მოწყვლადი და რთული პერიოდია. ემოციური რეგულაციის პრობლემები კი კიდევ უფრო ამძიმებს ამ ასაკობრივ პერიოდს. პირველ რიგში გასათვალისწინებელია მდგომარეობა, რომელშიც თქვენი მოზარდი საკუთარი ემოციური რეაქციების ტყვეობაშია. როდესაც ის აფორიაქებულია, ეს აფორიაქება სრულ მაქსიმუმზეა; როდესაც ფრუსტრირებული, იმედგაცრუებულია ეს მდგომარეობა უკიდურეს მაქსიმუმზეა; როდესაც მოზარდი ბედნიერია, ეს ბედნიერება მისთვის მაქსიმალური ბედნიერებაა. მოზარდისათვის ასეთი ემოციების გააქტიურება, მშობლის თვალში უამრავი შავ-თეთრი სააზროვნო პროცესების გააქტიურებას მოასწავებს და თანაც სრულიად ნათლად გამოაჩენს, რომ იქ კომპრომისის ადგილი უბრალოდ არ არის. აი, მაგალითად, თუ თქვენ სთხოვთ თქვენს მოზარდ ვაჟს, დაესწროს ოჯახურ შეკრებას არ გაგიკვირდეთ, რომ პასუხად მიიღოთ: „თუ მე წამოვალ ნათესავებთან შესახვედრად, მაშინ შენ არ დამიწყო ჭკუის სწავლება, რა ვთქვა იქ და რა არა“. მსგავს სიტუაციებში შესაძლოა საუბარში დაძაბულობამ ისე მკვეთრად იმატოს, რომ უფროსები ვეღარც კი ასწრებდნენ მოვლენებისთვის თვალის მიდევნებას. ამ დროს თითქმის შეუძლებელი ხდება მშობელმა იმ წამის დაჭერა მოახერხოს, როდესაც რაღაც პრობლემა წარმოიშვა და აკონტროლოს, როგორი რეაქცია ექნება მის შვილს ამ მომენტში.
ზოგჯერ ერთი დღეც კი საკმარისი შეიძლება აღმოჩნდეს თქვენი მოზარდი გოგონასთვის, რომ სულ რაღაც რამდენიმე საათის წინ გაცნობილ თანატოლს დაუმეგობრდეს და გაებუტოს დიდი ხნის მეგობარ თანაკლასელს, რომელმაც იმ დღეს მის მიერ გაგზავნილ შეტყობინებას არ უპასუხა. ასეთი რეაქციები მოზარდებისთვის ტიპურია – ეს კი იმას ნიშნავს, რომ – განმარტავს პატრიცია ონა – თქვენი მოზარდის რეაქციები ერთი უკიდურესობიდან მეორეში გადადის და ეს ხდება არა მხოლოდ სახლში, არამედ მეგობრებთანაც და სკოლაშიც.
მომატებული ემოციური მგრძნობელობა და რეაქტიულობა მოზარდებს საკუთარი ყოვლისმომცველი ემოციების მძევლად აქცევს. მათი ცხოვრება ელვის სისწრაფით ვითარდება. ამ დროს შესაძლებელია უკიდურესი მრისხანების, თვითდაზიანებისა და სუიციდის მცდელობებსაც კი ჰქონდეს ადგილი. მოზარდებს ძალიან უჭირთ და ასევე იტანჯებიან მათი მშობლებიც. ემოციური რეგულაციის პრობლემების მქონე მოზარდები ამჩნევენ, რომ შესაძლოა, რაიმე სიტუაციამ ისინი ძალიან სწრაფად და ადვილად „ააფეთქოს“. მაგრამ მოზარდები ბოლომდე ვერ აცნობიერებენ, რატომ ემართებათ ეს, რა ხდება მათ ცხოვრებაში, პიროვნებაში ასეთი, რაც უკონტროლო ემოციურ რეაქციებს იწვევს. მშობლები/აღმზრდელები ასევე რთულ მდგომარეობაში ვარდებიან და ზოგჯერ ისინიც ვერ იკავებენ თავს „აფეთქებებისგან“.
„არ მახსოვს, რა მოხდა. მე ჩემს გოგონას ვთხოვე მისივე დაყრილი ტანსაცმლის მილაგება. ამის შემდეგ, ისეთი ყვირილი ატყდა, რომ მხოლოდ ამ სიტყვებს ვარჩევდი: შენ არ გესმის ჩემი! არავის ესმის ჩემი!“. კონსულტაციაზე მოსული ერთ-ერთი მშობლის ამ გულისტკივილს იმიტომ გიყვებით, – დასძენს ავტორი, – რომ ვფიქრობ, მსგავს სიტუაციაში ერთხელ მაინც მოხვედრილა ნებისმიერი აღმზრდელი, რომელსაც მოზარდი ჰყავს. ემოციების რეგულაციის პრობლემების მქონე (და არა მხოლოდ) მოზარდთან ურთიერთობა დიდი სტრესია მშობლებისთვის/აღმზრდელებისთვის. საჭიროა, უფროსებმა ეს მდგომარეობა გააცნობიერონ, რადგან წინააღმდეგ შემთხვევაში ისინი ისევე შეიძლება საკუთარი ემოციების ტყვეობაში აღმოჩნდნენ, როგორც მათი მოზარდი აღსაზრდელები. ძლიერი განცდები, რომლებიც ამ რთულ სიტუაციაში აქვთ მშობლებს, განსაკუთრებით, როდესაც ისინი საკუთარ თავს ადანაშაულებენ და მიიჩნევენ, რომ ცუდი მშობლები არიან, უბიძგებთ მათ საკუთარ შინაგან გამოცდილებას დაეყრდნონ და მისი კარნახით შეიმუშაონ აღზრდის სტრატეგიები. აღსანიშნავია, რომ ზოგ შემთხვევაში მსგავსი სტრატეგიები წარმატებით მუშაობს, ზოგ შემთხვევაში – არა. ყველაზე დიდი სირთულე კი მაშინ იჩენს თავს, როდესაც მშობელი/აღმზრდელი იმდენად აღმოჩნდება ჩათრეული მოზარდის „აფეთქებაში“, რომ თავადაც უკიდურესად ნეგატიური რეაქციებით პასუხობს აღსაზრდელს. ეს ყველაფერი კი საბოლოო ჯამში უფრო ძალიან ძაბავს და ართულებს მდგომარეობას.
პატრიცია ზურიტა ონა მშობლებს/აღმზრდელებს სამ რამეს სთავაზობს: მიღება, არჩევანი და მოქმედება. თავდაპირველად, თქვენ უნდა მიიღოთ შინაგანი გამოცდილება: ის ფიქრები, ემოციები, მოგონებები, შეგრძნებები, სურვილები და მისწრაფებები, რომლებიც თქვენ გიჩნდებათ თქვენს მოზარდ შვილთან ურთიერთობისას. მნიშვნელოვანია მათი გაცნობიერება, მიღება შეუცვლელად, ყოველგვარი მოდიფიცირების ან უარყოფის გარეშე. შემდეგ, მშობელმა/აღმზრდელმა უნდა აირჩიოს, რა არის მისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი, ყველაზე ღირებული. დაბოლოს, იმოქმედოს ამ ღირებულებების მიხედვით.
