შეფასება სწავლა-სწავლების პროცესის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილია. შეფასების საშუალებით შეიძლება დადგინდეს მიღწევების შესაბამისობა ეროვნული სასწავლო გეგმის სტანდარტით განსაზღვრულ მოთხოვნებთან. 2018-2024 წლების ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, დიდი ყურადღება ეთმობა სკოლაში განმავითარებელი შეფასების გამოყენებას. განმავითარებელი შეფასება გვაძლევს ინფორმაციას სკოლის, კლასის, მოსწავლის, მასწავლებლის წინსვლის, მიღწევებისა და, ამასთან ერთად, არსებული პრობლემების შესახებ. მასწავლებელი ხედავს, რამდენად კარგად სწავლობენ მოსწავლეები და რამდენად კარგად ასწავლის თვითონ.
პედაგოგები, რომლებიც პედაგოგიურ პრაქტიკაში იყენებენ მიმდინარე განმავითარებელ შეფასებას, აგროვებენ ინფორმაციას მოსწავლეების შესახებ. ამის შემდეგ მასწავლებელი ცდილობს, ისე დაგეგმოს სასწავლო პროცესი, რომ მოსწავლეებს სასწავლო მიზნების მიღწევაში დაეხმაროს.
სწორედ ამ დროს მიმართავს მასწავლებელი დიფერენცირებულ სწავლებას.
დიფერენცირებული სწავლება და განმავითარებელი შეფასება ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირშია.
დაიან ჰიკოქსის განმარტების მიხედვით, დიფერენცირებული სწავლება ნიშნავს სწავლების ტემპის, სირთულის ან მეთოდის ცვლას თითოეული მოსწავლის საჭიროებების, სწავლის სტილისა თუ ინტერესების მიხედვით (Heacox, 2002).
დიფერენცირებული სწავლების ინსტრუმენტებია:
- სასწავლო მიზანი;
- სასწავლო გაჩერებები;
- სასწავლო მენიუ;
- შეარჩიე საკითხავი მასალა;
- აირჩიე პროექტი;
- კითხვები ინტერესების მიხედვით;
- „რაფთ“ წერითი დავალება.
ჩამოთვლილთაგან ყველაზე ხშირად ვიყენებ „სასწავლო მიზანს“, „სასწავლო გაჩერებებს“ და „სასწავლო მენიუს“. ამჯერად მინდა, გაგიზიაროთ საკუთარი გამოცდილება ქიმიის ერთ-ერთ გაკვეთილზე სასწავლო მენიუს გამოყენების შესახებ.
„სასწავლო მენიუ ერთგვარ მეგზურობას უწევს მოსწავლეს. ის გამოიყენება სწავლის ფასილიტაციისთვის. სასწავლო მენიუ მოსწავლეებს შესაძლებლობას აძლევს, საკუთარი სწავლის ტემპის (ერთი ან რამდენიმე გაკვეთილის განმავლობაში, ან საკლასო/საშინაო სამუშაოებთან ერთობლიობაში), ინტერესებისა თუ მზაობის დონის მიხედვით აირჩიონ სასწავლო მენიუში მოცემული აქტივობები. მოსწავლეს შეუძლია, არჩეული აქტივობის შესრულება დაიწყოს გაკვეთილზე და დაასრულოს სახლში, როგორც საშინაო დავალება“ (ხუნძაყიშვილი 111).
სასწავლო მენიუს ფარგლებში მოსწავლეს ეძლევა სამი ტიპის დავალება (მათი სახელწოდება შეიძლება შეარჩიოს მასწავლებელმა მოსწავლეთა ასაკის გათვალისწინებით):
- სავალდებულო ანუ ძირითადი – მისი შესრულება აუცილებელია;
- არჩევითი – მოსწავლემ აუცილებლად უნდა შეასრულოს ჩამოთვლილთაგან ერთი, მისთვის სასურველი დავალება მაინც;
- არასავალდებულო – მოსწავლეს შეუძლია, შეასრულოს ერთი, ერთზე მეტი დავალება ან ან არ შეასრულოს არცერთი.
სასწავლო მენიუ თემა „ატომის შედგენილობის“ სწავლებისას გამოვიყენე. დავალებები შევადგინე მოსწავლეთა სწავლის სტილის გათვალისწინებით. თავდაპირველად მათ ავუხსენი სასწავლო მენიუს ცნების შინაარსი, მისი გამოყენების მექანიზმი. შემდეგ გავაცანი გაკვეთილის თემა, მიზანი და ამ მიზნის მისაღწევად შედგენილი სასწავლო მენიუ, რომელსაც აქვე წარმოგიდგენთ:
საგანი: ქიმია
თემა: ატომის შედგენილობა
კლასი: მერვე
ქიმ.VIII.11 – მოსწავლეს შეუძლია ნივთიერებათა თვისებების დაკავშირება ატომის ელექტრონულ აღნაგობასთან.
სასწავლო მიზანი:
მოსწავლე შეძლებს:
- მსჯელობას ელემენტის ატომის ფუნდამენტურ ნაწილაკებზე;
- ელემენტის ატომის მოდელის შექმნას სიმულაციით, ნახაზით.
სავალდებულო (უნდა შეასრულოთ ყველა დავალება)
- „დაფიქრდი-დაწყვილდი-გააზიარე“ პრინციპით სახელმძღვანელოში (ქიმია, VIII კლ., მ. ვარდიაშვილი) მოცემული ტექსტის მიხედვით წარმოადგინეთ დავალება „ატომის შედგენილობა“ ზეპირი ან წერილობითი ფორმით.
- სქემაზე მოცემული ინფორმაციის მიხედვით სიმულაციით (საიტზე https://phet.colorado.edu/sims/html/build-an-atom/latest/build-an-atom_en.html) ან ნახაზით შეადგინეთ ბორის ელემენტის ატომის მოდელი.
- ამოიცანით და გაასწორეთ მცდარი დებულება:
ორი ჭეშმარიტი – ერთი მცდარი
- ატომბირთვი დამუხტულია დადებითად, რადგან შეიცავს ნეიტრონს.
- ნეიტრალურ ატომში პროტონებისა და ელექტრონების რაოდენობა თანაბარია.
- ატომურ-მოლეკულურ მოძღვრებაში „ატომი რთული შედგენილობისაა“ არ ეწერებოდა, რადგან დალტონის პერიოდში ატომი განუყოფელ ნაწილაკად ითვლებოდა.
არჩევითი (უნდა შეასრულოთ ჩამოთვლილთაგან ერთი მაინც)
- ერთ წუთში დაასრულეთ ლითიუმის ელექტრონეიტრალური ატომის მოდელის მანიპულატივი და ერთი წინადადებით გადმოეცით ლითიუმის ატომის შედგენილობა.
- შეასრულეთ სახელმძღვანელოში (ქიმია, VIII კლ., მ. ვარდიაშვილი) 123-ე გვერდზე მოცემული დავალება.
იმუშავეთ ჯგუფებში და მოამზადეთ ტექსტი სათაურით „ჩვენ ვხედავთ ელექტრონს“. შეეცადეთ, ელექტრონი სამყაროს რომელიმე ობიექტს შეადაროთ.
არასავალდებულო ( შეგიძლიათ, მოცემული დავალებებიდან შეასრულოთ ერთი, ერთზე მეტი ან არცერთი)
- ინდივიდუალურად ან წყვილებში მოიფიქრეთ ორი ჭეშმარიტი-ერთი მცდარი წინადადება; გაუზიარეთ კლასს.
- საიტზე https://learningapps.org/display?v=p3v0y61hk19 ინდივიდუალურად შეასრულეთ დავალება „ ატომის აგებულება, ატომის შემადგენელი ნაწილაკები“.
- ცნობარად გამოიყენეთ მოცემული სურათი და მიუჩინეთ ადგილი ინფორმაციებს ეპოქის ღერძზე.
. . .
XVIII XIX XX
სავალდებულო დავალებებიდან მოსწავლეებმა განსაკუთრებული ხალისით იმუშავეს ატომის სიმულაციური მოდელის შექმნაზე.
არჩევითი დავალებებიდან მოეწონათ პირველი და მესამე. ჯგუფებმა ორიგინალურად წარმოადგინეს ტექსტი „მე ვხედავ ელექტრონს“.
არასავალდებულო დავალებებიდან, ჩემდა გასაკვირად, ორი შეასრულეს. თავიანთივე სურვილით დაწყვილდნენ და დიდი პასუხისმგებლობით იმუშავეს დავალებაზე „ორი ჭეშმარიტი – ერთი მცდარი“. წყვილებმა გაცვალეს დებულებები და შეეჯიბრნენ ერთმანეთს მცდარი დებულებების ამოცნობაში. აქტივობა ხალისიანად წარიმართა. ერთ-ერთი წყვილის მიერ მოფიქრებული დებულებებიდან ნათლად ჩანდა საკითხის სიღრმისეული ცოდნა. სხვა წყვილის დებულებები მხოლოდ ფაქტობრივ ცოდნას ეყრდნობოდა.
დიდი ხალისითა და მონდომებით იმუშავეს ინდივიდუალურად, Learningapps.org.ge-ს თავიანთ გვერდებზე, ჩემ მიერ შექმნილ ინტერაქციულ დავალებაზე „ატომის აგებულება, ატომის შემადგენელი ნაწილაკები“.
რამდენიმე მოსწავლემ კი გამოთქვა მესამე დავალების სახლში შესრულების სურვილი, რისი ნებაც დიდი სიამოვნებით დავრთე.
მე არაფორმალურად ვაკვირდებოდი მოსწავლეთა მუშაობას, ვინიშნავდი მნიშვნელოვან ინფორმაციას, ვპასუხობდი კითხვებს და ვცდილობდი, მოსწავლეები თავიანთი შეცდომების გაანალიზებით მისულიყვნენ სწორ პასუხამდე. თითოეული აქტივობის შემდეგ ვაძლევდი ზეპირ უკუკავშირს, რომლითაც ყურადღებას ვამახვილებინებდი მათ ძლიერ/სუსტ მხარეებზე. საბოლოოდ გავაანალიზე თითოეული აქტივობის შედეგი და შესრულებული დავალებების თაობაზე მოსწავლეებს მივაწოდე დეტალური უკუკავშირი.
ამ გაკვეთილზე დავინახე, რომ მოსწავლეებს ძალიან მოსწონთ, როცა მათ არჩევანის უფლებას აძლევენ. ასევე მოსწონთ და ახალისებთ განმავითარებელი შეფასების სხვადასხვა ინსტრუმენტისა და საინფორმაციო ტექნოლოგიების გამოყენება საგაკვეთილო პროცესში, რასაც აუცილებლად გავითვალისწინებ სხვა გაკვეთილების დაგეგმვისას.
გამოყენებული ლიტერატურა:
- ეროვნული სასწავლო გეგმა, 2018-2024 წ.წ.
- ლ. თევზაძე, ნ. ჯავახიშვილი. ქიმია. VIII კლასი. თბილისი, „დიოგენე“, 2007
- მ. ხუნძაყიშვილი, ს. ბივერი. განმავითარებელი შეფასება და დიფერენცირებული სწავლება (სახელმძღვანელო მასწავლებლებისთვის). მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2018
