რიზომატული სწავლება – ეს არის სწავლება, რომელიც გამოხატულია რიზომას მეტაფორით. შემეცნებითი ტრაექტორია ჰგავს რიზომას, რომელსაც არა აქვს არც დასაწყისი და არც დასასრული, არც რაიმე ცენტრი. ის იზრდება ნებისმიერი წერტილიდან და ნებისმიერი მიმართულებით. მოსწავლის/სტუდენტის დამოკიდებულება ამ მოდელში: თუ ჩემთვის რაიმეა საინტერესო (მნიშვნელოვანი/საჭირო), მე ვიწყებ მის შესწავლას.
არავითარ შემთხვევაში არ დავსვათ წერტილი, გავავლოთ ხაზი!
დელეზი
რიზომატულ განათლებას კორმე უწოდებს აგრეთვე: „გაურკვევლობის მიღებას“ (Embracing Uncertainty). მისი მთავარი თეზისებია:
- საუკეთესო სწავლება – ეს არის სწავლება, რომელიც გვამზადებს გაურკვევლობისთვის, ქაოსისთვის (მის მოსაგვარებლად);
- საზოგადოება თავად შეიძლება იყოს სწავლების შინაარსი, როცა სხვა ვარიანტი არ არის;
- რიზომა – ეს არის სწავლების მოდელი, როგორ უნდა გავუმკლავდეთ გაურკვევლობას;
- რიზომატული სწავლება – ეს არის კომპლექსური საგნობრივი სწავლება;
- აუცილებელია, სტუდენტებს/მოსწავლეებს გამოვუმუშავოთ საკუთარ და სხვების სასწავლო საქმიანობაზე პასუხისმგებლობა.
ბუნებრივია, განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევს, თუ რას გულისხმობს დეივ კორმე რიზომატული განათლების კონტექსტში? ჯერ მოდელი განვიხილოთ:
შემეცნების რიზომატული მოდელი წარმოქმნის ქსელს, რომელიც არ არის ჩვეულებრივი ქსელი. ქსელს წარმოქმნის როგორც ფესვურები, ასევე ტოტები;
- პირველ რიგში, ფესვები იზრდება ერთბაშად და ყველა მიმართულებით;
- მეორეც, ახალი ტოტები შეიძლება გაიზარდოს ნებისმიერი ადგილიდან (თუ მივმართავთ გრაფიკულ მოდელს: ახალი კავშირები წარმოიქმნება არა მხოლოდ წვეროებიდან, არამედ კიდეები თვითონ იწყებს „ზრდას“).
რა თქმა უნდა, რიზომის მოდელი უფრო ორგანული და რთულია, ვიდრე იმ ქსელის მოდელი, რომელიც ეფუძნება მათემატიკურ აბსტრაქციას: „კვანძი-კავშირი-კვანძი“.
კორმე აღწერს რიზომის მომხიბვლელ მახასიათებლებს:
- ფესვები იზრდება ნებისმიერი მიმართულებით ნებისმიერი საწყისი წერტილიდან;
- ფესვები იზრდება და ვრცელდება ექსპერიმენტის საშუალებით;
- ფესვები იზრდება და ვრცელდება დაზიანების მიუხედავად;
ამ მეტაფორული აღწერის ფონზე საინტერესოა, როგორი უნდა იყოს სასწავლო დისციპლინის სწავლება? დეივი აქ ძალიან საგულისხმო რამეს გვეუბნება: მაგალითად, მას არ სურს, რომ მისმა მკურნალმა ექიმმა პროფესია მიიღოს რიზომატული განათლებით. აქ საუბარია იმაზე, რომ რიზომატულ განათლებას ჩვენ მივმართვათ მაშინ, როდესაც ჩვენ ამ ცოდნას ვერ ვიღებთ ფორმალური განათლების გზით. რიზომატული განათლების მოდელს საქმე აქვს „გაურკვეველ ცოდნასთან“ და, ამასთანავე, საერთო ძალისხმევით უმკლავდება გაურკვევლობას. ეს არის აქ ყველაზე მნიშვნელოვანი! არსებობს ცოდნა, რომელიც გარკვეული და მოცემულია და არსებობს ჯერ კიდევ გასარკვევი, ანუ გაურკვევლი.
დეივი განიხილავს აგრეთვე რიზომატულ მოდელში შეფასების საკითხს და ამბობს: „თავი დაანებეთ, სტუდენტების და მოსწავლეების შეფასებას, არის რაღაც, რაც არ ფასდება; ამის ნაცვლად შეგიძლიათ შეაფასოთ თავად პროცესი, მასში ჩადებული ძალისხმევა, ურთიერთქმედება და კავშირები. ჩვენ უნდა მივცეთ მოსწავლეებს/სტუდენტებს შესაძლებლობა, აიღონ პასუხისმგებლობა, თავად გაზომონ და შეაფასონ სასწავლო პროცესი“.
რიზომა და თანამედროვე ქსელური განათლება
რიზომა ერთგვარად ქსელის მეტაფორაა, ხოლო თანამედროვე ციფრული ქსელური განათლება თავისთავად უკვე რიზომატულია.
როგორია თანამედროვე ქსელური განათლება და რა ახასიათებს მას?
- ინფორმაციის დაგროვებისა და სისტემატიზაციის უნარი;
- აგრეთვე ფართომასშტაბიანი დისკუსიების ორგანიზებისა და მასში მონაწილეობის შესაძლებლობა;
- ქსელური სწავლება არის საგანმანათლებლო საქმიანობის შედარებით ახალი პარადიგმა, რომელიც ემყარება მასობრივი თანამშრომლობის იდეას, ღია საგანმანათლებლო რესურსების იდეოლოგიას, მონაწილეებს შორის ურთიერთქმედებას.
თუ კორმეს რიზომატულ განათლებასა და ქსელურ განათლებას შევადარებთ, დავინახავთ, როგორი იდენტურია, თუმცა რიზომატული განათლების მოდელის განხორციელება შესაძლებელია აუდიტორიაშიც/კლასშიც. ციფრული ეპოქის პარადიგმა რიზომატული განათლებაა.
„განათლების ეპოქის დასასრული“ და კორონავირუსი
2018 წლის 10 ივლისს ჟურნალ The Atlantic-ში დაიბეჭდა ჰენრი კისინჯერის სტატია „განათლების ეპოქის დასასრული“, რომელმაც დიდი ხმაური გამოიწვია. ამ ეპოქის დასრულების შემდეგ მოდის სწორედ „ახალი განათლება“, რომელიც საერთოდ განსხვავებულია და სწორედ „ქსელური“ და რიზომატული. ამ მოდელში „ვირტუალური სასწავლო სივრცე” არის სისტემა, რომლის სტრუქტურული ელემენტებია:
- სასწავლო პროცესის მონაწილეები;
- ინფორმაციული საგანმანათლებლო რესურსები, რომლებიც ხელმისაწვდომია სასწავლო პროცესის მონაწილეების მიერ;
- მონაწილეთა ურთიერთქმედება ქსელური სერვისის საშუალებით.
როგორც ვხედავთ, რიზომატული ქსელური განათლება ძალიან ჰგავს ხელოვნური ინტელექტის შექმნის პროცესს, როდესაც ბევრი ცოდნა გენერირდება, მუშავდება და მას ყველა თანაბრად ინაწილებს…
რიზომატული მოდელი ეხება არა მარტო განათლებას… სოციალურ ცხოვრებას, პოლიტიკას, კულტურას და საერთოდ, ყველა სფეროს.
მაგალითად, ჩვენი დღევანდელი პრობლემა – კორონავირუსი პლანეტაზე – რომელსაც არ იცის, როგორ მოუაროს მსოფლიომ. დიახ, ეს არის „გაურკვეველი“, სწორედ ის გაურკვევლობა, რომელიც სტატიის დასაწყისში ვახსენეთ. კორმეს რიზომატულ განათლებას თუ გადავიტანთ პოლიტიკაზე, მივიღებთ შემდეგს:
საუკეთესო სწავლება/პოლიტიკა – ეს არის სწავლება/პოლიტიკა, რომელიც გვამზადებს გაურკვევლობისთვის, ქაოსისთვის (მის მოსაგვარებლად);
სწორედ ამას ამბობს აშშ-ის ყოფილი სახელმწიფო მდივანი, ჰენრი კისინჯერი:
ჰენრი კისინჯერმა ასევე გააკრიტიკა ის, რომ „მსოფლიოს ქვეყნები მხოლოდ საკუთარ გადარჩენაზე ზრუნავენ და ერთმანეთს კარებს უხურავენ.
„ერები თანაარსებობენ და ვითარდებიან მაშინ, როდესაც მათ ინსტიტუტებს შეუძლიათ წინასწარ განსაზღვრონ უბედურება, შეაკავონ მისი გავლენა და აღადგინონ სტაბილურობა“.
ეს კი შესაძლებელია საერთაშორისო თანამშრომლობით.
რიზომატული განათლება – განსხვავებულ ცოდნაზე დაფუძნებული სინერგიაა. განსხვავებული სემიოტიკური სისტემების ურთიერთკავშირი და ურთიერთგავლენა.
შემდეგ წერილში სემიოტიკისა და რიზომის შესახებ გესაუბრებით.
