ხუთშაბათი, მარტი 28, 2024
28 მარტი, ხუთშაბათი, 2024

კერძი – ენა, ისტორია, სიტყვა, გაკვეთილი

კულინარია თანამედროვე მსოფლიოში რომ სულ უფრო პოპულარული ხდება, ეს ახალი არ არის, ჩვენ ყველანი, ყოველდღიურად, ვცხოვრობთ ხელოვნების ამ სფეროსთან ერთად, რომელსაც გასტრონომია ჰქვია. კულინარია ასახავს ჩვენს ცხოვრებას, პოლიტიკურ თუ სოციალურ რეალიებს, ცვლილებებს, სტრესს თუ სიხარულს, სიმსუბუქეს თუ სიმძიმეს.

კერძი – მისი ისტორია, წარმოშობა, გავრცელება, შემადგენლობა – საუკეთესო სასწავლო რესურსია სხვადასხვა საგნის სწავლებისას, იქნება ეს ჰუმანიტარული საგნები, ქართული ენა და ლიტერატურა, ისტორია, გეოგრაფია, მე და საზოგადოება, საბუნებისმეტყველო თუ ტექნიკური. შეიძლება ითქვას, არც მახსენდება უკეთესი რესურსი სწავლებისათვის, ინტერდისციპლინური მუშაობისა და კომპლექსური დავალებებისთვის. სწავლა კეთებით- აქ ყველაზე უკეთ მუშაობს, მითუმეტეს, რომ ეს კეთება ყველაზე სასიამოვნო და თერაპიული პროცესია.

ინტერკულტურულ კომუნიკაციებსა და კავშირებზე საუბრობთ? გადახედეთ ქართულ გასტრონომიულ ლექსიკას და იმსჯელეთ, რომელი სიტყვაა ავთენტური, ქართული, რომელი ნასესხები, რა დროს ისესხა ქართულმა ენამ ესა თუ ის სიტყვა, რა ისტორიული რეალიები იყო?

მოდით, არაბულ-ქართული ლინგვისტური პარალელების საფუძველზე ვისმჯელოთ, თუ როგორი რესურსი შეიძლება აღმოჩნდეს კულინარია ისტორიის თუ ლიტერატურის სწავლებისათვის.

საუკუნეების განმავლობაში, კულტურულმა კონტაქტებმა, მიგრაციებმა, დაპყრობითმა ომებმა და სხვადასხვა კულტურის ჰეგემონიამ, როგორც ქართული ლექსიკური ფონდი შეცვალა, ისე მისი გასტრონომიული კულტურა გაამდიდრა ახალი ფერებითა და გემოებით.

რასაკვირველია, არც არაბული სამყაროს მრავალსაუკუნოვან გავლენას ჩაუვლია შედეგის გარეშე. არაბული ნასესხობების რაოდენობა ქართულ ლექსიკაში საკმაოდ შთამბეჭდავად გამოიყურება და დღეს ქართული ენის ორგანულ ნაწილადაა ქცეული.

ასეთივე მნიშვნელოვანი და მდიდარია არაბული ენობრივი ინვესტიცია გასტრონომიულ კულტურასა და კულინარიასთან დაკავშირებულ ლექსიკაში. ვფიქრობ, მცირე დაკვირვება და აღმოჩენები განსაკუთრებით საინტერესო დღეს, გლობალიზაციის ეპოქაში იქნება, რომელიც ვინც იცის, როგორც ცვლილებებს უქადის ქართულ ენასა და კულტურას, მათ შორის, გასტრონომიულს.

მაშ ასე, უპრიანი იქნება, კონკრეტული კერძების განხილვამდე, მთავარი, მაგიური რიტუალი ჩავატაროთ, მაგიდას სუფრა გადავაფაროთ, სუფრა გავშალოთ და მოგვიანებით, სუფრას შემოვუსხდეთ. სუფრა- თავისი ორი ძირითადი სემანტიკური ფუნქციით, როგორც მთლიანად მაგიდის, ასევე მისი გადასაფარებლის მნიშვნელობით, სწორედ არაბული ლექსიკური ნასესხობაა.

ამავე გზით გამდიდრდა ქართული ენა  კიდევ ერთი, ძალიან გავრცელებული და საჭირო სიტყვა, რომელიც მთელს იმ პროცესს ასახავს, რაც სუფრის გაშლას მოჰყვება ხოლმე. არაბულიდანაა შემოსული სიტყვა „ნადიმი“ -ხალხმრავალი გასტრონომიული ზეიმის მნიშვნელობით, „ნადიმი“  (არაბ. nadīm ნადიმ «მოსაუბრე, ამხანაგი, დაახლოებული, გამრთობი, საინტერესო მოსაუბრე, იუსტინე აბულაძე).

თუ ისევ არაბული ლექსიკური ფონდიდან შემოსულ „ქურას“ გავახურებთ, ზედ მრავალი კერძის მომზადების საშუალებაც მოგვეცემა, ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი ამ სიტყვის ორ მთავარ მნიშვნელობასა და დანიშნულებას გამოყოფს, ერთი მათგანის გარეშე, სამზარეულოში რაიმეს მომზადება, უბრალოდ შეუძლებელია. ქურაზევე გამოაცხობს არსობის პურს გამოცდილი და დარბაისელი მეპურე, ამ სიტყვის ლექსიკური სინონიმი, რომელსაც პურის მცხობელის, როგორც პროფესიის შინაარსით ვიყენებთ – ხაბაზი -წარმოშობით  არაბული სიტყვაა.

სამზარეულოს კარადას გამოვაღებ, სადაც ჩემი მთავარი განძი – სანელებლები მეგულება, აქაც ვიპოვი რამდენიმე ჩემთვის საინტერესო სიტყვასა თუ შემადგენელს.

არაბულიდან შემოსული სიტყვა „ქილით“ აღნიშნულ მინის  ჭურჭელში რამდენიმე სურნელოვანი არაბული ნასესხობა მაქვს, მათ გარეშე ჩემი სამზარეულოს მოედანი ფერებს, სურნელსა და გემოს დაკარგავდა – მაშ, ასე, ჯავზი, რომელიც საოცრად უხდება როგორც ხორციან კერძებს, ასევე ტკბილეულობას და მეორე, უფრო დიდი განძი, ვიდრე იმავე არაბულიდან შემოსული ლალი თუ იაგუნდი – დიახ, ეს ზაფრანაა, შაფრანი, რომელსაც კულინარიაში ოქროს ფასი აქვს, თუმცა, მე აქ მისი უფრო მარტივი და ხელმისაწვდომი მეგობარი, იმერული ყვითელი ყვავილიც მაქვს, რომელსაც ქართულ კულინარიაში ასევე ზაფრანას სახელით მოიხსენიებენ.

რა მოვამზადო? იქნებ ქართულ კულინარიაში ასე პოპულარული და მრავალსახა ქაბაბი? დიახ, დიახ, დაკეპილი ხორცითა და სანელებლებით შექმნილი ეს კულინარიული საოცრება სათავეს არაბული სამყაროდან იღებს და დასახელებაც არაბული ლექსიკური ნასესხობაა.

რამე უფრო მსუბუქი და მცენარეული გვინდა? ქართული სამზარეულო ბალახეულისგან მომზადებული ათასგვარი კერძითაა ცნობილი, რომელსაც ნიგვზით, სანელებლებითა და ცოტაოდენი ძმრით აზავებენ.  მათ შორის, ყველაზე პოპულარული ისპანახის ფხალია, „ისპანახი“  წარმოშობით არაბული სიტყვაა და ნიგვზით ბოსტნეულის შეზავებაც არ არის უცხო მდიდარი არაბული სამზარეულოსთვის.

დესერტზე გადავიდეთ? ძველ, გამოცდილ და შეუცვლელ ყავადანში მომზადებულ ქაფქაფა ყავაზე რას იტყვით? ეს ორივე სიტყვა, ისევე, როგორც სურნელოვანი მარცვლებისგან მოდუღებული მაცოცხლებელი სასმელი არაბული სამყაროს საჩუქარია.

იქნებ კიდევ ერთი გემრიელი სიტყვა და ტკბილეული „ჰალვა“ დაგეყოლებინათ?  ამ დესერტს განსაკუთრებით დიდ მნიშვნელობას საქართველოს ზღვისპირეთში, აჭარაში ანიჭებენ, მას მომზადების რამდენიმე რეცეპტი და სხვადასხვა, ყოფით თუ სადღესასწაულო რიტუალში გამოყენების დიდი ტრადიცია აქვს.

შარბათს არ დააყოლებთ? ისეთივე ტკბილსა და სურნელოვანს, როგორიც არაბული ენაა,  ეს სიტყვაც არაბულიდან შეითვისა ქართულმა ენამ, თქვენ რომელიც გინდათ ის გასინჯეთ, შოთა რუსთველის „ ვეფხისტყაოსნის“ ან საოცარი არაბული პოეზიის შარბათი… პოეზიის, ფერებისა და გემოების მოყვარულ გულს ორივე დაატკბობს და დაარწყულებს…

„თბილისი ნაყოფიერი და გამაგრებული ქალაქია. იქ უხვად მოიპოვება პროდუქტები იაფფასებში… თბილისში უცხოელებს შეუძლიათ გულმშვიდად იყვნენ, იქ ყველას, მათთან შემთხვევით მისულსაც კი, მეგობრულად ექცევიან.“ – წერდა საქართველოს შესახებ IX საუკუნის 80-იანი წლებში  არაბი  გეოგრაფი იბნჰაუკალი

ენებსა და გასტრონომიულ კულტურას ურთიერთობები, გადაკვეთები, სესხება თუ გავლენა მეტად მრავალფეროვანსა და გემრიელს ხდის, ეს ის სფეროა, სადაც დაგემოვნება არავისთვისაა არამი, პირიქით, ყველასთვის ალალია. ( ეს ორი ცნობილი გამოთქმაც ქართულმა ენამ არაბულისგან შეისისხლხორცა).

 

 

 

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი