„ალისფერი კვალი“

თუ  დაუკვირდები, ამ ქვეყნად ფაქტიურად არაფერი შეცვლილა. ერთი და იგივე ამბები ტრიალებს, ოღონდ  სხვადასხვანაირად.

ალქიმიკოსების ნაწილი სიცოცხლის ელექსირს ეძებდა, ოღონდ ფრიად უცნაური გზებით. დღევანდელი მეცნიერებიც იმავეთი არიან დაკავებულნი, ოღონდ თანამედროვე მეცნიერული მიდგომებითა და მეთოდებით.

სხვადასხვა მასიურად გადამდები დაავადებები ადრეც ბლომად იყო და ხალხის სიცოცხლეც ეწირებოდა.  მაშინდელი მკურნალობაც ზოგჯერ საეჭვო გახლდათ. ზოგიერთ ექიმ-ალქიმიკოსს ვითომ რაღაც გამოსდიოდა. მაგ. ჩანაწერებიდან ირკვევა, რომ პარაცელსმა ერთი პატარა ფრანგული ქალაქი ქოლერისგან  ჩვეულებრივი სუფრის მარილის მეშვეობით გადაარჩინა. ცოტა ბუნდოვანია, ეს რანაირად მოახერხა, მაგრამ არსებობდა ხალხი, ვისაც ჯეროდა.

არნოლდ ვილანოვი კი, რომელიც ინგლისის მეფის კარზე მუშაობდა, თვეში ორჯერ თავის სამშობლოში, პოლონეთში წერილებს გზავნიდა სხვადასხვა ექსპერიმენტების დაწვრილებითი აღწერით. პოლონეთში მოსწავლე ყავდა, რომელსაც ალქიმიას წერილებით ასწავლიდა… ანუ? არ იყო ეს დისტანციური სწავლება? რისი საშუალებაც ქონდათ, იმით გადასცემდნენ ცოდნას კილომეტრებზე.

ალქიმიკოსების უმრავლესობა მონარქების დაკვეთით მუშაობდა. ეს განსაკუთრებით შუა საუკუნეების ან ოდნავ ადრინდელ  ევროპას ეხება. მონარქები მათ კვლევებზე ფულს ხარჯავდნენ. ახლაც იგივე ხდება, მეცნიერები კვლევებს სხვადასხვა ფონდების დაკვეთით და დაფინანსებით ასრულებენ.

მთელი ამ განვლილი დროის მანძილზე ბევრი თაღლითი და გაიძვერაც დაწანწალებდა. მაგალითად, აგოსტინო ბრავო,  მეტსახელად „დიაბოლიკო” („Diabolico”). ამბობენ, წვის პროცესებს ისე იცნობდა, თვით ეშმაკებსაც შეშურდებოდათო. მას სალერმოელი ლორენცო გრანიტაც არ ჩამორჩებოდა. ამ ჯგუფს   ბოლონიელი ქირურგი ლეონარდო ფიორავანტიც მიემატათ. სამივე ფილიპე მეორის კარზე მუშაობდა. ევროპელი ალქიმიკოსები მეფეს ლეონარდო ფიორავანტის მეშვეობით უკავშირდებოდნენ. წყაროებში ნათქვამია, ყოველდღიურად უამრავი წერილი მოდიოდა და ზოგიერთს წაუკითხავად ყრიდნენო. დღესაც ხომ ასეა – წერილები ან ელექტრონული ფოსტით, ან სულაც სოციალური ქსელით მოდის და შეგიძლია, გაუხსნელადვე წაშალო.

სამივეს  ფიქრი ადამიანის სისხლს დასტრიალებდა: ეს არის მთავარი სითხე (ამას პარაცელსიც აღიარებდა) და სწორედ მისგან უნდა შეიქმნასო პანაცეა – ყველა დაავადების წამალი – ფილოსოფიური ქვა. სისხლის მოპოვების   იდეები, რბილად რომ ვთქვათ, ცუდი იყო და დეტალებზე აღარ დავწერ. მეფის კარზე მოხვედრიდან ხუთი წლის შემდეგ ისინი  გააძევეს და ეს ფილიპე მეორის სასარგებლოდ მეტყველებს – მართლა ჭკვიანი კაცი ყოფილა. მართალია, ფიორავანტის და მისი კოლეგების ამოსაცნობად ხუთი წელი დასჭირდა, მაგრამ ბოლოს მაინც მიუხვდა თაღლითობას და ესპანეთში პერსონა ნონ გრატებად გამოაცხადა.

ახლაც ასე არ არის? თანამედროვე თაღლითები უბრალოდ, თანამედროვე მეთოდებს იყენებენ და ეგაა.

მთელი ამ განვლილი დროის მანძილზე ბევრი სისხლისმღვრელიც და მანიაკიც ხომ დადიოდა?

ახლაც იგივე არ არის? გაიხედავ და ვიღაც არაკაცმა მორიგი კარგი ადამიანი სიცოცხლეს გამოასალმაო, ახალ ამბებში მოგვახარებენ ხოლმე.

ერთი ეგ არის, რომ ადრე ქიმიური ექსპერტიზა ნაკლებად იყო, ან საერთოდ არ იყო განვითარებული. ახლა არის და გამოძიებაც თითქოს უფრო იმედიანად უნდა მიმდინარეობდეს.

1901 წელს ჯოზეფ კასტლმა, რომელიც კენტუკის უნივერსიტეტში მუშაობდა ერთი უბრალო, იაფი და სანდო მეთოდი შეიმუშავა, რომელიც სისხლის ანალიზს უკავშირდებოდა. სხვა სასამართლო ექსპერტმა, გვარად მეიერმა მეთოდში ოდნავ ცვლილებები შეიტანა და დღეს ის კასტლ-მეიერის ტესტით არის ცნობილი.  ეს ტესტი დღემდე გამოიყენება.

თუმცა, 1888 წელს, ანუ ტესტის ოფიციალურად დანერგვამდე გაცილებით ადრე, არტურ კონან დოილი „ალისფერ კვალში“ წერდა:

„ხელზე ხელი მოუთმენლად მტაცა და თავისი სამუშაო მაგიდისკენ წამათრია. მოდი ავიღოთ ცოტაოდენი ახალი სისხლი, ოდნავ ნაღვლიანად თქვა და თითში გრძელი მახათივით ნემსი გაირჭო. თითს ხელი მოუჭირა და მიღებული სისხლის წვეთი ქიმიური პიპეტით შეაგროვა. ხედავთ? ახლა ამ წვეთს ერთ ლიტრ წყალში გავხსნი. მიღებულ ნარევს სუფთა წყლად აღიქვამთ, არა? არადა, დარწმუნებული ვარ, რომ თვისებითი რეაქცია გამოგვივა. ამ საუბარში ჭურჭელში რამდენიმე თეთრი კრისტალი ჩააგდო, შემდეგ გამჭირვალე სითხის რამდენიმე წვეთიც დაამატა. სითხე მაშინვე წითელი ხისთვის დამახასიათებელი ფერით შეიფერა, ქილის ფსკერზე კი ყავისფერი ნალექი გამოჩნდა“.

ნოველა 1888 წელს გამოქვეყნდა და იმით არის მნიშვნელოვანი, რომ შერლოქ ჰოლმსი პირველად სწორედ აქ გამოჩნდა. ჟურნალში  პირველი გამოცემის ილუსტრატორი დევიდ ფრისტონი იყო. წიგნი კი თავად არტურის მამამ დაასურათა.

მოთხრობა იმითაც საინტერესოა, რომ ავტორი ქიმიურ ექსპერტიზაზე სერიოზული ტონით საუბრობს.

თუმცა, კონან დოილთან მთლად ის ტესტი არ არის აღწერილი, რის ჩატარებასაც ამ წერილით გთავაზობთ ქიმიის გაკვეთილზე ან კლუბურ მეცადინეობაზე.

კასტლ-მეიერის ტესტი წარმოადგენს ტესტს ჰემოგლობინზე.  სწრაფი და იაფია. საჭიროებს სისხლის ნიმუშს და ეთანოლს, ასევე წყალბადის პეროქსიდს და ფენოლფტალეინს (C₂₀H₁₄O₄). ეს ტესტი იმითაც კარგია, რომ სისხლის ძველ, გამხმარ  ნიმუშებზეც მუშაობს. ანუ, ავლენს დანაშაულის ადგილიდან აღებულ რამე მასაში სისხლი არის თუ არა.

ეთანოლი მოქმედებს, როგორც გამხსნელი, ოღონდ რეაქციაში არ მონაწილეობს. რეაქციას აკატალიზებს ფერმენტი პეროქსიდაზა, რომელიც ადამიანის ან ცხოველის სისხლის ჰემოგლობინის კომპონენტს ახლავს თან. რეაქციის დროს, უფერო ფენოლფტალეინი ვარდისფერი ხდება. ერთი მოლეკულა პეროქსიდაზა აკატალიზებს წამში ასი ათასი მოლეკულა პეროქსიდის გარდაქმნას. ასე, რომ  ტესტისთვის სისხლის ერთი წვეთი მართლაც  საკმარისია.

ამ სტატიით ექსპერიმენტების სერიას ვიწყებ და პირველი სწორედ კასტლ-მეიერის ტესტი იქნება.

მაშ ასე…

1.აიღეთ ჩხირზე დახვეული ბამბის ტამპონი, დაასველეთ გამოხდილ წყალში და შეეხეთ სისხლის ნიმუშს ან გამხმარ სისხლს. რაღაც მცირე ნაწილი მაინც, რომ გადავიდეს ბამბაზე.

2. ბამბის ჩხირით აღებულ ნიმუშზე დააწვეთეთ ორი წვეთი ეთანოლი. ანუ, ბამბის ტამპონი უნდა მხოლოდ დაინამოს და ძალიან არ  დასველდეს. სპირტი რეაქციაში არ მონაწილეობს, მაგრამ ნიმუშს ასუფთავებს და ავლენს ჰემოგლობინის არსებობას ნიმუშში.
3. დააცადეთ ეთანოლს მოქმედება ორი წუთი, შემდეგ კი ნიმუშს დააწვეთეთ ორი წვეთი კასტლ-მეიერის ხსნარი. ამ ეტაპზე ნიმუში უფერო უნდა დარჩეს, თუ ვარდისფრად შეიფერება, ნიშნავს, რომ ფენოლფტალეინის ხსნარი ძველია ან დაბინძურებული.

4.რამდენიმე წამის შემდეგ ნიმუშს დააწვეთეთ ერთი-ორი წვეთი წყალბადის პეროქსიდი. ნიმუში მომენტალურად წითლად უნდა შეიღებოს, რაც სისხლის არსებობას დაადასტურებს.

5. გაიმეორეთ იგივე ეტაპები, ოღონდ ნიმუშად რაიმე ნივთიერება აიღეთ, რაც სისხლს გავს, ოღონდ სისხლი არ არის. ნიმუში პეროქსიდის გავლენით შესაძლოა ოდნავ ფერმკრთალ ვარდისფრად შეიფეროს, ოღონდ გაცილებით მეტი დრო დასჭირდება.

აუცილებელია:

1. სათვალე, ხელთათმანი, ნიღაბი;
2. პიპეტი (სამი ცალი); 3. ახალი სისხლი ან გამხმარი სისხლის ნიმუში; 4. რაიმე ჟანგი (დაჟანგული ნივთიდან აფხიკეთ), რომელიც საკონტროლო ცდაში გამოგადგებათ; 5. ბამბის ტამპონები ჩხირებზე; 6. გამოხდილი წყალი; 7.ეთანოლი, 70%; 8. კასტლ-მეიერის ხსნარი; 9. წყალბადის პეროქსიდი, 3%;

რა რითი შევცვალოთ:

1. ტესტის ჩატარება შეიძლება ადამიანის ან ცხოველის სისხლზე. ამიტომ ყასაბთან შეგიძლიათ ახალი ხორცის ნიმუში აიღოთ, წყალში ჩაალბოთ, რომ სისხლი გამოვიდეს და ნიმუშად ის წყალი გამოიყენოთ.
2. ბამბის ტამპონის ნაცვლად შეიძლება ფილტრის ქაღალდი აიღოთ.

როგორ მოვამზადოთ  კასტლ-მეიერის ხსნარი?

გახსენით 0.1გ ფენოლფტალეინი 25%-იან 10მლ ნატრიუმის ტუტის წყალხსნარში და დაამატეთ 0.1გ  თუთიის ნაქლიბი. ხსნარი ნელა მიიყვანეთ დუღილამდე და თუ საჭიროა დუღილის პროცესში დაამატეთ ოდნავ წყალი. ადუღეთ, სანამ ვარდისფერი ხსნარი უფერო არ გახდება ან სულ ოდნავ ყვითელი შეფერილობა არ გამოჩნდება. გააცივეთ და განაზავეთ 100 მლ-მდე 70% იანი ეთანოლით.  შეინახეთ მუქ ჭურჭელში, მოარიდეთ შუქს.

ყველა გამოყენებული რეაქტივი ფაქტიურად უსაფრთხოა. სპირტი და ფენოლფტალეინის ხსნარი აალებადია, ამიტომ  ცეცხლის ალს მოარიდეთ. წყალბადის პეროქსიდი მჟანგავია და კანის და ლორწოვანის გაღიზიანება შეუძლია. თუ ტანსაცმელზე მოგხვდებათ ქსოვილს ამოათეთრებს, ამიტომ გეცვათ ხალათი, ატარეთ დამცავი სათვალე და ხელთათმანი.

თუ  დაუკვირდები, ამ ქვეყნად ფაქტიურად არაფერი შეცვლილა. ერთი და იგივე ამბები მეორდება, ოღონდ  სხვადასხვანაირად.

ერთი ეგ არის, ადრე თითქოს ადამიანებს ერთმანეთის მეტი სიყვარული და თანაგრძნობა ჰქონდათ. ახლა კი ეს გრძნობები თითქოს უხილავმა ფუნჯმა წაშალა, მათ ნაცვლად კი გულგრილობა და სიცივე  გაავრცელა.

სხვა დანარჩენი კი კვლავ ძველებურადაა, დედამიწა ტრიალებს და ერთი წლით ვბერდებით.