სამშაბათი, მარტი 19, 2024
19 მარტი, სამშაბათი, 2024

ტექსტოგრაფიული რესურსების როლი ფუნქციური წიგნიერების განვითარებაში

სასწავლო პროცესში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ციფრული ფორმატის დიდაქტიკური მასალები – შესასწავლი მასალის ტექსტოგრაფიული რესურსები. ელექტრონული სწავლების თანამედროვე ეტაპზე ისინი ადვილად გამოსაყენებელია, რადგან მარტივად აღიქმებიან ეკრანზე. ამ რესურსებს თითქმის არაფერი განასხვავებს წიგნის ბეჭდური გვერდებისაგან, უბრალოდ, გარკვეულ შემთხვევაში უფრო მოსახერხებელია (მაგალითად, როდესაც ტექსტში გვხვდება რაიმე უცხო ტერმინი, ცნება, გაცილებით ადვილია დამატებითი ველის გახსნა და შესაბამისი  ახსნა-განმარტების ჩასმა, მონიშვნა, ვიდრე წიგნის სხვა ფურცელზე განმარტების მოძებნა).

შესასწავლი ობიექტები, ანუ ტექსტოგრაფიული რესურსები  მრავალფეროვანია:  ტექსტური ინფორმაციის შემცველი ცხრილები, ილუსტრაციები, ნახატები, დიაგრამები, ვიდეო-ანიმაციური რესურსები, ანუ ყველაფერი, რაც გამოსადეგია სმენითი და მხედველობითი აღქმისათვის.  ამიტომაა, რომ ტექსტოგრაფიული რესურსები ხელს უწყობს  ფუნქციური წიგნიერების განვითარებასაც (ინფორმაციის დამოუკიდებლად მოპოვების, გაანალიზების, ინფორმაციის ეფექტურად გამოყენების, თვითრეალიზაციისა და სხვ. უნარების განვითარებას), რაც, თავის მხრივ, მოსწავლეს საშუალებას აძლევს, მიღებული ცოდნა და გამოცდილება საჭირო დროს და საჭირო მიმართულებით გამოიყენოს.

 

რამდენადაც ფუნქციური წიგნიერების საფუძველი წერა-კითხვის ცოდნაა,  სააზროვნო უნარები კი კონკრეტული კომპეტენციის ინსტრუმენტებია, რომლებიც წერა-კითხვის ცოდნის ხარისხზეა დამოკიდებული, ამიტომ ფუნქციური წიგნიერების განვითარებისთვის ტექსტოგრაფიულ რესურსებზე მუშაობა (მისი ნებისმიერი ფორმის შემთხვევაში)   გულისხმობს საინფორმაციო მასალებთან (ლექსებს, მოთხრობები, საისტორიო წყაროები, მოგონებები, მემუარები, მითები და ა.შ.) კომუნიკაციის ძირითადი მოთხოვნების დაცვას, როგორიცაა:

 

  • ანალიტიკური კითხვა და კრიტიკული შეფასება;
  • ქრონოლოგიური და განმაზოგადებელი ცხრილების შედგენა;
  • ტექსტის ძირითად იდეის პოვნა და შესაბამისი მინიშნებების პოვნა;
  • ლოგიკური სქემების შედგენა;
  • ციფრული ინფორმაციის გარდაქმნა გრაფიკულ სტატისტიკურ ცხრილად და დიაგრამად;
  • ტექსტის ატრიბუცია და მარკირება;
  • მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების მოძიება და დადგენა;
  • „მსხვილი და წვრილი შეკითხვების“ გამოყენება;
  • ჯგუფური მუშაობა;
  • მინი-პროექტები;
  • კითხვის სხვადასხვა სტრატეგიების გამოყენება და ა.შ.

 

სხვადასხვა სასწავლო დისციპლინიდან აღებული ცოდნა და უნარები წიგნიერების საფუძველს წარმოქმნიან, რომლებიც დავალებების სახით მიეწოდება მოსწავლეს  (ორგანიზების ფორმა – პრობლემური სიტუაციები). ეს რთული და ხანგრძლივი პროცესია, მაგრამ მასწავლებელს შეუძლია ტექსტოგრაფიული რესურსების აქტიური გამოყენებით მიაღწიოს სხვადასხვა ფორმის წიგნიერების განვითარებას ერთი სასწავლო დისციპლინის ფარგლებშიც.

მოვიყვანოთ მაგალითები საზოგადოებრივი მეცნიერებების სწავლების ბლოკიდან  (საბაზო საფეხურის  საგნობრივი სტანდარტების მიხედვით):

 

 

ტიპური ამოცანა მოსალოდნელი შედეგი სასწავლო კომპლექსური დავალება (პირობა)
კითხვითი წიგნიერება
 

– სახელმძღვანელოში წარმოდგენილ ტექსტებში იპოვეთ მსხვილი ფეოდალური მიწათმფლობელობის დამდასტურებელი დადებითი (+) და უარყოფითი (-) მხარეები.

 

სავარაუდო პასუხები:

1. მიწათმოქმედებისა და მესაქონლეობის კიდევ უფრო განვითარება და სხვ.

2. მიტოვებული მიწების დამუშავება;

3. სავაჭრო ურთიერთობების გააქტიურება ქალაქსა და სოფელს შორის, ახალი გზებისა და ხიდების მშენებლობა, ახალი არხების გაყვანა და ძველის მოწესრიგება და ა.შ.

 

 

– აფასებს მეტ-ნკალებად მნიშვნელოვან მოვლენას; გამოყოფს:

ა) მსხვილი ფეოდალური მიწათმფლობელობის დამახასიათებელ ძირითად, არსებით ნიშნებს;

ბ) ეკონომიკური და სოციალური ხასიათის მახასიათებლებს;

გ) იმ პერიოდისთვის დამახასიათებელ ღირებულებებს;

დ) აფასებს მოვლენებს ადგილობრივი თუ გლობალური მნიშვნელობის კუთხით.

 

ევროპაში ჩამოყალიბდა სიტუაცია, როდესაც მიწების დიდი ნაწილი გადავიდა მსხვილი მიწათმფლობელების ხელში. ახსენი, როგორ მოხდა ეს?

 

 

– გაეცანით სახელმძღვანელოში წარმოდგენილ ისტორიული ხასიათის ტექსტებს ადრეული შუა საუკუნეების ევროპაში ფეოდალური ურთიერთობების ჩამოყალიბების შესახებ და უპასუხეთ შეკითხვებს:

 

1. რა არის მოცემული ტექსტების მთავარი აზრი?

2. მოძებნეთ ტექსტებში ქვემოთ მოცემული მტკიცებულებების დამადასტურებელი მინიშნებები:  „მონებს აღარ გამოიყენებოდნენ სოფლის მეურნეობაში“; „მონების შრომა აღარ იყო ეფექტური“… „რომში მონების ნაწილმა იცოდა წერა-კითხვა და ანგარიში“

3. და ა.შ.

 

მოსწავლე მოიძიებს და იკვლევს ისტორიული ხასიათის ტექსტებს;

– აღწერს მოსახლეობის სხვადასხვა სოციალური ჯგუფის ცხოვრების წესს;

– მსჯელობისას იყენებს ეპოქის მახასიათებელ ნიშნებს,

– გამოყოფს მიმდინარე პროცესებს, მნიშვნელოვან მოვლენებს;

– ძირითადად ორიენტირებულია ტექსტის შინაარსზე და გაიაზრებს მის მთლიან კონტექსტს;

– პოულობს ტექსტში საჭირო ინფორმაციას.

ძველი რომაელი მწერალი ლუციუს იუნიუს კოლუმელა რომში სოფლის მეურნეობის განვითარების შესახებ წერდა: „მონებს ზიანი მოჰქონდათ სასოფლო მიწებისათვის: ცუდად ამუშავებდნენ მიწას, ცუდად მწყემსავდნენ ფარებს და ჯოგებს, ცუდად ხნავდნენ და ცუდად თესავდნენ, არ ზრუნავდნენ, რომ ხორბლის მოსავალი უკეთესი ყოფილიყო, მეტიც, ყველაზე მეტს იპარავნენ თვითონ, არასწორად უთითებდნენ მოსავლის რაოდენობას და ა.შ.“.

–          ახსენი, რატომ და როგორ ხდებოდა ეს?

 

 

 

გლობალური წიგნიერება
განსაზღვრეთ, წარმოდგენილი ინფორმაციიდან  ყველაზე მეტად  რომელი გამოდგება ამა თუ იმ პარტიის შედეგების მხარდასაჭერად, თუ ცნობილია, რომ არჩევნები უახლოეს პერიოდში ჩატარდება.

 

მოიყვანეთ ორი არგუმენტი თქვენი მოსაზრების მხარდასაჭერად.

 

დაასაბუთეთ, რომ მეტ-ნაკლებად ზუსტი პასუხების მიღება შესაძლებელია იმ ვითარებაში, როდესაც:

ა) ახლოა არჩევნების დღე;

ბ) გამოკითხვა ჩატარდება მაქსიმალურად მასშტაბურად;

გ) თუ გამოკითხულებს აქვთ ხმის უფლება.

 

 

 

 

– აგებს ლოგიკურ მტკიცებულებებს, მათ შორის მიზეზ-შედეგობრივ კავშირებს;

– შეუძლია ზეპირი და წერილობითი მეტყველება; იყენებს მონოლოგებს, კონტექსტურ ცოდნას, აფასებს ქმედების სისწორეს, შეაქვს შესაბამისი კორექტივები.

 

 მოსახლეობაში სამმა საინფორმაციო სააგანტომ ჩაატარა სოციოლოგიური გამოკითხვა, რომლის მიზანს წარმოადგენდა ერთ-ერთი პარტიის შესაძლო შედეგების განსაზღვრა მოსალოდნელ საპარლამენტო არჩევნებში. გამოკითხვის შედეგები წარმოდგენილია ქვემოთ:

საინფორმაციო სააგენტო 1:

მოცემულ პარტიას მხარს უჭერს გამოკითხულთა 25% (შემთხვევით შერჩეული 1000 ამომრჩეველიდან);

 

საინფორმაციო სააგენტო 2: პარტიას მხარი დაუჭირა გამოკითხულთა 20%-მა (შემთხვევით შერჩეული 2500 ამომრჩეველიდან);

 

საინფორმაციო სააგენტო 3: პარტიას მხარი დაუჭირა გამოკითხულთა 33%-მა (შემთხვევით შერჩეული 1500 ამომრჩეველიდან, რომლებმაც თავად დარეკეს სააგენტოში და მოისურვეს გამოკითხვაში მონაწილეობის მიღება).

–          რამ განაპირობა ამგვარი შედეგები?

 

გამოიყენეთ სახელმძღვანელოში წარმოდგენილი ინფორმაცია (მაგალითად, სამართლებრივი განხილვის შესახებ) და უპასუხეთ შეკითხვებს:

 

1 – რა არის ტექსტის მიზანი?

2 – გამოხატეთ თქვენი შეხედულება, რის საფუძველზე უნდა გამოუტანონ განაჩენი დანაშაულის ჩამდენს;

3 – როგორია თქვენი სოციალური გამოცდილება ამ ეტაპზე?

 

 

აგებს ლოგიკურ მტკიცებულებებს, მათ შორის იყენებს მიზეზ-შედეგობრივ კავშირებს;

 

– გადაწყვეტს სასწავლო-შემოქმედებით და სასწავლო-პრაქტიკულ დავალებებს, რომლებიც ითხოვს ტექსტის საფუძვლიან და კრიტიკულ შესწავლას.

 

 

სამართლებრივი განხილვის მაგალითი:

„..მე ვთვლი, რომ სიკვდილით დასჯა არ უნდა არსებობდეს, რადგან კიდევ ერთი ადამიანის დასჯა სიტუაციას ვერ გამოასწორებს. ამიტომ ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენცია უარყოფს მსგავს დამოკიდებულებას სასჯელის მიმართ.

ამავე დროს სულ უნდა გვახსოვდეს, რომ მოსამართლეებიც ადამიანები არიან და ისინიც შეიძლება შეცდნენ სასჯელის გამოტანისას. უმჯობესია, დამნაშავე მოვათავსოთ იზოლირებულად და დავავალოთ რაიმე საზოგადოებრივად სასარგებლო საქმის კეთება. მსხვერპლის ოჯახიც ამ საზოგადოების წევრები არიან. პირდაპირ თუ არაპირდაპირ დამნაშავე შრომობს მათ სასიკეთოდაც.

მაგრამ თუ დამნაშავეებს უბრალოდ ციხეში ჩავსვამთ, აღმოჩნდება, რომ კეთილსინდისიერი გადასახადების გადამხდელები და, დიდი ალბათობით, მათ შორისაა მსხვერპლის ოჯახის წევრებიც, იგივე დამნაშავის შესანახად ხარჯებს გაიღებენ მომდევნო 10, 20 და ა.შ. წლების განმავლობაში.

 

– როგორი უნდა იყოს სასჯელი? რა პრინციპით უნდა მოხდეს სასჯელის შეფარდება?

 

 

ფინანსური წიგნიერება
 

გამოიანგარიშეთ, დაახლოებით რა რაოდენობის თანხა შეიტანა  კლიენტმა ახალ ანგარიშზე?

 

– გადაწყვეტს სასწავლო-შემეცნებითი ხასიათის და სასწავლო-პრაქტიკული ხასიათის დავალებას;

– გამოყოფს ელემენტებს, თუ რა პრაქტიკული ელემენტებისგან შედგება საბანკო სისტემა;

– პოულობს, გაიაზრებს ფინანსური უსაფრთხოებისათვის საჭირო ინფორმაციას.

კლიენტს აქვს ანგარიში ბანკში, რომელზეც ერიცხება ყოველწლიური 5% დანამატი. მას შემდეგ, რაც ბანკმა ახალი რეგულაციები შემოიღო, მან გამოიტანა თანხის ნაწილი და გადაიტანა სხვა ანგარიშზე, სადაც წლიურად ემატებოდა 8%, ძველ ანგარიშზე დარჩენილ ნაწილს 9%. შედეგად შემოსავალი 100 ლარზე მეტით გაიზარდა წინანდელ პერიოდთან შედარებით.

როგორ?

 

 

 

დაადგინეთ: რას მივიღებთ მეურნეობის ამგვარი წარმართვის შემთხვევაში? იარსებებს თუ არა (ან როგორ?) ოჯახი ამ თანხებით;

 

(პასუხი: იმისათვის, რომ გავიგოთ, რას მივიღებთ ამგვარად განაწილებული ბიუჯეტის შედეგად, ჯერ კარგად უნდა დავთვალოთ ოჯახის ხარჯები და  შევადაროთ შემოსავალს.. ამგვარ პირობებში, დიდი ალბათობით, ოჯახს მოუწევს კრედიტის ან ვალის აღება, რადგან საკვებში და სხვა სახის მომსახურებისათვის თანხები ვერ ეყოფა.. შესაძლოა, დროთა განმავლობაში დეფიციტი გაიზარდოს კიდეც).

 

 

ავლენს თეორიულ ცოდნას (ფინანსურ წიგნიერებას), რომელსაც აქტიურად გამოიყენებს ყოველდღიურ ცხოვრებაში;

– ადარებს, ვისი და რისი ხარჯები უფრო მნიშვნელოვანია და მის მიხედვით ახდენს პრიორიტეტების გადანაწილებას და ხარჯების რეგულირებას;

-ადგენს ოჯახის ბიუჯეტს.

 

ოჯახის ფინანსური შემოსავალი შეადგენს 1500 ლარს; ყველაზე აუცილებელი გასავალი (კომუნალური გადასახადები) შეადგენს 300 ლარს თვეში, ამას ემატება 200 ლარი ტრანსპორტის ხარჯი; 400 ლარი ბავშვების სასწავლო ხარჯებისთვის, დანარჩენი საკვებისა და სხვა მომსახურებისათვის.

როგორია ამ ოჯახის ხვალინდელი დღე?

 

მათემატიკური წიგნიერება
განსაზღვრეთ, რა შეიძლება გავიგოთ საქართველოს გაერთიანების შესახებ?

 

(სავარაუდო პასუხი: თავდაპირველად არსებობდა 2 უდიდესი გაერთიანება – აღმოსავლურ ქართული და დასავლურ-ქართული; თითოეულს თავისი ცენტრი ჰქონდა, შემდეგ, დროთა განმავლობაში, მოხდა მათი გაერთიანება 1 სახელმწიფოდ, თუმცა, ჟამითი-ჟამად მისი დაშლაც ხდებოდა, ხან – 3 ნაწილად, ხან – 4 ნაწილად და უფრო მეტადაც.

– ამოიცნობს პრობლემას, რომელიც წარმოიქმნება მის გარშემო და რომელიც გადაიჭრება მათემატიკის მოშველიებით;

– მიღებულ შედეგებს შეადარებს თანამედროვე პირობებს და გააკეთებს დასკვნებს;

– დააფიქსირებს, ჩაიწერს შედეგებს და დროდადრო, ვითარების კვალობაზე, შეადარებს სხვადასხვა საუკუნისა და სხვადასხვა ქვეყნის ვითარებას.

 

თემა: „საქართველოს გაერთიანება შუა საუკუნეებში“

 

როგორ წარიმართა ეს პროცესი?

 

დაფაზე (ეკრანზე) მივუთითოთ ციფრები: 2-1-3-4-…

 

გამოთვლა:

1.                  XIV საუკუნის II ნახევარში ევროპას შავი ჭირის ტალღამ გადაუარა, რამაც მოსახლეობის ნახევარი იმსხვერპლა. შემცირდა დამოკიდებულ გლეხთა რაოდენობაც. ფეოდალებმა ერთმანეთის გლეხების „გადაბირება“ დაიწყეს. შრომის ბაზარზე გლეხის ფასი გაიზარდა. გლეხებს ძალით კი აღარ მიერეკებოდნენ სამუშაოზე ფეოდალის მამულში, არამედ საკუთარი სურვილითაც გულისხმიერად მუშაობდნენ, რადგან ახლა იმაზე მეტად ხედავდნენ საკუთარი შრომის შედეგს, ვიდრე უწინ. მომდევნო 4 საუკუნის განმავლობაში გლეხთა მდგომარეობა კვლავ დამძიმდა, თუმცა მანუფაქტურების გაჩენამ მათი მდგომარეობა თანდათან შეცვალა – ორთქლით ძრავების გამოყენებამ შრომა კიდევ უფრო რენტაბელური გახადა.

– დაახლოებით რამდენი წელი დაჭირდა გლეხის სოციალური და ეკონომიკური მდგომარეობის შეცვლას, თუ გლეხთა ფეოდალური დამოკიდებულება ინგლისში XVI საუკუნის ბოლოდან თითქმის აღარ არსებობდა?

– რა შემოსავალი დარჩებოდა ორთქლის ძრავაზე მომუშავე ლონდონის მანუფაქტურის მუშას XVIII საუკუნის ბოლო მეოთხედში, თუ ჯამაგირის 25%-ს ბინის ქირაზე ხარჯავდა, ხოლო ყოველდღიურ ხარჯებს შემოსავლების თითქმის მესამედი სჭირდებოდა?

– პრობლემის ფორმულირებას ახდენს მათემატიკის ენაზე;

– წყვეტს პრობლემებს, რისთვისაც იყენებს მათემატიკურ ფაქტებსა და მეთოდებს;

– ამოიცნობს პრობლემებს, რომლებიც წარმოიშობიან რეალურ სინამდვილეში და შეიძლება გადაიჭრან მათემატიკის გამოყენებით.

 

აღწერეთ სურათი. ორთქლის ძრავით დაინტერესება ძალიან გაიზარდა გვიან შუა საუკუნეების ევროპაში და განსაკუთრებით ინგლისში.

რატომ და როგორ?

სამეცნიერო წიგნიერება (საბუნებიმეტყველო მეცნიერებები)
„ადამიანის ევოლუციის“ სქემაზე დაყრდნობით შესაძლოა პასუხი გაეცეს შემდეგ შეკითხვებს:

1.       რა არის მოცემული მასალის ძირითადი იდეა?

2.       თანამედროვე ადამიანს ჰყავდა ორი „უშუალო წინაპარი“. დაასახელეთ ისინი.

 

 

– მოჰყავს მტკიცებულებები, იყენებს ფაქტებს;

– გადაწყვეტილების მიღებისას ეყრდნობა საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებიდან მიღებულ ცოდნას;

– განაზოგადებს მიღებულ ცოდნას და აკეთებს დასკვნებს.

 

ადამიანის ევოლუციის სქემა

 

1. დრიოპითეკი

2. ავსტრალოპითეკი

3. პითეკანტროპი (სინანთროპი)

4. ნეანდერტალელი

5. კრომანიონელი

6. თანამედროვე ადამიანი

 

 

– ხსნის შემდეგ ფაქტებს:

ცვლილებები დაკავშირებულია პირველყოფილი ადამიანის განსახლებასთან უძველეს პერიოდში; ასევე ადამიანის ანთროპოგენეზის ეტაპებთან (ბიოლოგიური, მატერიალური, სოციალური ნიშნების თანხვედრაზე); მოჰყავს არგუმენტი სამეცნიერო ჰიპოთეზის ფარგლებში, გამოჰყოფს „მხარდამჭერ“ და „უარყოფის“ პოზიციებს.

 

– სავარაუდო არგუმენტი: XXI საუკუნის მთავარი გამოწვევა ცხოვრების ინფორმატიზაციაა. ადამიანის ყოველდღიური საქმიანობა დაკავშირებულია ტელეკომუნიციებთან, საინფორმაციო -კომპიუტერულ ქსელთან; ბიოტექნოლოგიის, რობოტექნიკის, გენური ინჟინერიის და გამოთვლითი ტექნიკის სხვა სიახლეები შემეცნების ფორმების ცვლილებებისკენ გვიბიძგებენ. იცვლება ადამიანის ფიზიოლოგიაც და, შესაბამისად, ფსიქოლოგიაც.

 

ახდენს ცოდნის კონსტრუირებას მტკიცებულებებისა და ანალიზური ოპერაციების საფუძველზე;

– ადარებს, ირჩევს, აფასებს, განსაზღვრავს საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებიდან მიღებულ ცოდნას და პრაქტიკულად იყენებს ცხოვრებისეულ სიტუაციებში.

 

ჩარლზ დარვინი თავის კვლევებში ყურადღებას ამახვილებდა საინტერესო ფაქტზე: უძველესი ეპოქის ქვის ისრის ბოლოები, რომელიც სხვადასხვა ადგილებიდან იყო აღებული, თითქმის იმეორებდა ერთმანეთს. მეცნიერებმა მოცემულ ფაქტებზე დაყრდნობით მნიშვნელოვანი დასკვნები გააკეთეს.

ამგვარი გაგებით, თანამედროვე სამეცნიერო-ტექნიკური მიღწევებიც მიუთითებს იმაზე, რომ ჩვენ ადამიანის ახალი ევოლუციის კარიბჭესთან ვდგავართ.

 როგორ?

 

 

ტექსტოგრაფიული რესურსებით მუშაობა ხელს უწყობს სხვადახვა ფორმით ინფორმაციის დალაგებას და ტექსტების უკეთესად გაგება-გააზრებას, ვითარდება ფუნქციური წიგნიერებაც და საფეხურის დასრულების შემდეგ მოსწავლის შედეგებიც გაცილებით ეფექტურია.

 

 

 

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი