სამშაბათი, მარტი 19, 2024
19 მარტი, სამშაბათი, 2024

ილუზორულის გამოსახვა რომანტიკოსთა ტექსტებში და მათი სწავლება სინთეზის მეთოდის გამოყენებით

მსოფლიო ლიტერატურის ძირითად მიმდინარეობებს შორის რომანტიზმი გამოირჩევა, როგორც დამამკვიდრებელი უმნიშვნელოვანესი კულტურული ტენდენციებისა, რომლებზეც დაშენდა რეალისტური და მოდერნისტული მწერლობის ესთეტიკაც. ამ მიმდინარეობას ახასიათებს მკვეთრად ორიგინალური, თვითმყოფადი ხელწერა. ყოველთვის, როცა რომანტიკული მწერლობის ნიმუშებს ვასწავლით, ბავშვებს ვეუბნებით, რომ ამ სტილის ადეპტი ავტორებისთვის დამახასიათებელია ორი სინამდვილის გამოსახვა, რეალურისა და ირეალურის კონტრასტის ჩვენება, ილუზორული სამყაროს შექმნა და ორი რეალობის ფონზე ლირიკული/ეპიკური გმირის ხასიათის ძერწვა. სასკოლო პროგრამით ჩვენ ვასწავლით სამი დიდი რომანტიკოსი პოეტის შემოქმედებას. ალექსანდრე ჭავჭავაძე, გრიგოლ ორბელიანი და ნიკოლოზ ბარათაშვილი მსოფლიო რომანტიკული სკოლის ღირსეული მიმდევრები არიან, მათი შემოქმედება თავისუფალია პროვინციული მსოფლაღქმისგან და ეხმიანება მსოფლიო მწერლობის ეპოქალურ კონტექსტებს.

როცა მეთერთმეტე კლასში ვსწავლობთ გრიგოლ ორბელიანის ლექსს „თამარ მეფის სახე ბეთანიის ეკლესიაში“ და ნიკოლოზ ბარათაშვილის „ვპოვე ტაძარი“, განსაკუთრებით მძაფრად აღიქმება, ეგრეთ წოდებული, „რომანტიკული ილუზიის“ მხატვრულად გამოსახვისა და მის სიღრმეებში წვდომის პრობლემა. მოსწავლეები სვამენ უამრავ კითხვას იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ უნდა წაიკითხონ ამ ტექსტების მთავარი სათქმელი და როგორ შექმნან თხზულებები მათ გასაანალიზებლად. მოგეხსენებათ, ნებისმიერი ახალი თემის გააზრების პროცესში უმნიშვნელოვანესი ეტაპია სინთეზირება. როცა ვპოულობთ პარალელურ ტექსტებს, ვახდენთ მათი საერთო და განმასხვავებელი ნიშნების მარკირებას, ვმსჯელობთ ამ მახასიათებლებზე. ეს ხელს უწყობს ტექსტის ღრმად გააზრებას, მოსწავლეთა ანალიტიკური უნარების განვითარებას.

უპირველესად ვსაუბრობთ ქართული რომანტიზმის, როგორც მსოფლიო რომანტიკული მწერლობის წიაღში დაბადებული ფენომენის რაობაზე, მის ძირითად მოტივებზე. აღვნიშნავთ, რომ ქართული რომანტიზმი ფრანგული და რუსული რომანტიკული სკოლების გავლენით კი იშვა, მაგრამ მასში არაფერი ყოფილა ეპიგონური, ეს არის აბსოლუტურად ორიგინალური მწერლობა. ვსაუბრობთ იმაზე, რომ ქართული რომანტიზმი ევროპულისგან რამდენიმე ათეული წლის დაგვიანებით, მეცხრამეტე საუკუნის დასაწყისში, სწორედ ქართულ სინამდვილეში არსებულმა ახალმა რეალობამ შვა, რომ ის ეხმიანება ეროვნულ სინამდვილეს და იმ ეპოქის ქართველის განცდებს საოცარი გულწრფელობით გამოხატავს. ასევე ნიშანდობლივია აღნიშვნა იმისა, რომ მსოფლიო რომანტიკოსთა შემოქმედება ჟანრულად მრავალფეროვანია, პროზა და პოეზია თანაბრად აქტუალურია, ხოლო ქართველმა რომანტიკოსებმა მოირგეს პოეტური/ლირიკული მსოფლაღქმის ნიშა და რატომღაც უარი თქვეს პროზაზე. თუმცა თუკი ერთმანეთს შევადარებთ რომანტიკული მწერლობის პროზაულ და პოეტურ ნიმუშებს, სინთეზირების ბილიკებზე ესეც ძალიან ეფექტური იქნება. ამიტომ ლიტერატურული პარალელებისთვის ვირჩევთ ედგარ ალან პოს ორ მოთხრობას – „უილიამ უილსონი“ და „კლდოვანი მთების ამბავი“. სასურველია კლასს გავაცნოთ მსოფლიო რომანტიკული სკოლის გამოჩენილ ავტორთა ვინაობა და ზოგადად მიმოვიხილოთ მათი შემოქმედება. დარწმუნებული ვარ, კლასში უთუოდ აღმოჩნდებიან კითხვის მოყვარული მოსწავლეები, რომელთათვისაც უცხო არ იქნება რომანტიზმის კლასიკოსთა ნაწარმოებები. გოეთე, ბაირონი, შილერი, სკოტი, ჰიუგო, დიუმა, მერიმე, პუშკინი, ლერმონტოვი.  ეს ავტორები ქართველ მკითხველებში ყოველთვის პოპულარული იყო, არსებობს მათი ნაწარმოებების თარგმნის საუკეთესო ტრადიციები.

რა ძირითადი აქცენტები უნდა შესთავაზოს მასწავლებელმა კლასს, როცა რომანტიკულ მწერლობაში ილუზორული სამყაროს გამოსახვის ტრადიციაზე მოგვიწევს საუბარი.

  • რა ასაზრდოებს ილუზორულის/ირეალურის გამოგონებას რომანტიკოსთა შემოქმედებაში?
  • რეალობიდან გაქცევა – ეპოქის კონტექსტი, პირადი ტრაგედიები, კონფლიქტი რეალობასთან;
  • კონტრასტის ხერხი, როგორც მოვლენის არსის საუკეთესო გამოხატვა;
  • მსოფლმხედველობრივი და სენტიმენტალური ძიებანი;
  • რა მახასიათებლები აქვს რომანტიკულ ილუზიას?

მსოფლიო რომანტიზმის მიმოხილვისთვის გთავაზობთ ჩემი და ჩემი მოსწავლეების მიერ მომზადებულ სლაიდშოუს, რომელიც რომანტიზმით დაინტერესებულ მკითხველს პირველ ეტაპზე თვალს აუხელს და ინტერესს აღუძრავს.

აუცილებელია ყურადღების გამახვილება იმაზე, რომ რომანტიკულმა პოეზიამ დაამკვიდრა გამძაფრებული ლირიზმის, ემოციური ტექსტების საუკეთესო ტენდენციები. ლექსის ემოციამ და ევფონიამ წინა პლანზე გადმოინაცვლა და ამის საუკეთესო ნიმუშებად ქართველი რომანტიკოსების ლექსებთან ერთად შეგვიძლია მოვიშველიოთ ამერიკული რომანტიკული სკოლის მამამთავრის, ედგარ ალან პოს შემოქმედება. ლექსის რიტმულობის საუკეთესო მაგალითებად შეგვიძლია მოვისმინოთ ბარათაშვილის „მერანი“ და ედგარ ალან პოს „ყორანი“. ჩემს მოსწავლეებში დიდი მოწონება დაიმსახურა „ყორნის“ აუდიოჩანაწერმა ინგლისურ ენაზე, რომელსაც ლეგენდარული ინგლისელი მსახიობი კრისტოფერ ლი კითხულობს. გთავაზობთ ამ აუდიოჩანაწერის ბმულს: https://www.youtube.com/watch?v=BefliMlEzZ8

ილუსტრირების მოყვარულ მოსწავლეებში ინსპირაციის გასაღვივებლად კარგი რესურსია ამ ლექსის აუდიოჩანაწერი თანდართული ანიმაციით: https://www.youtube.com/watch?v=GLbe4JwE6-0

ამგვარი ანიმაციებისა თუ ილუსტრაციების მომზადება უსათუოდ დააინტერესებთ ბავშვებს და შეგვიძლია დავგეგმოთ მათი პრეზენტაცია შემაჯამებელ გაკვეთილზე.

მსოფლიო რომანტიზმის მიმოხილვის ეტაპზე ასევე სასარგებლო რესურსი იყო გენიალური ინგლისელი პოეტის, ჯონ კიტსის ცხოვრებისადმი მიძღვნილი მელოდრამა „კაშკაშა ვარსკვლავი“, რომელიც 2009 წელს გადაიღო რეჟისორმა ჯეინ კემპიონმა. (ფილმი შეგიძლიათ ნახოთ ბმულზე: https://movie.ge/movie/Mjk5NjM ). ბენ ვიშოუსა და ები კორნიშის მიერ შესრულებული ჯონ კიტსისა და მისი შეყვარებულის, ფანი ბრაუნის, სახეები გულგრილს არავის დატოვებს. ეს ფილმი დაეხმარებათ მოსწავლეებს, რომ გაიაზრონ ზოგადად მეცხრამეტე საუკუნის პირველი ნახევრის ადამიანის სულიერება, გემოვნება, იმ სამყაროს სურნელი და ფერი. ჯონ კიტსი თავისი ფსიქოტიპით ძალიან ენათესავება ნიკოლოზ ბარათაშვილს. სამწუხაროა, რომ ქართულმა კინემატოგრაფმა არ თუ ვერ შექმნა ასეთი მწერლების ბიოგრაფიული კინოქმნილებები.

„გაიცანით მისტერ ჯონ კიტსი… ის იმ წელს დაიბადა (1795), როცა კრწანისის ომში დამარცხებული მეფე ერეკლე საქართველოს ბედს დასტიროდა და ტახტს თავისი ხელით უმზადებდა რუსებს… და გარდაიცვალა მაშინ, როცა ჩვენი ყველაზე დიდი რომანტიკოსი მხოლოდ 4 წლის იყო… ტატო და ჯონი… რომ შეხვედროდნენ… რამდენი რამ აერთიანებთ… ჭლექმა წაართვა სამყაროს ეს გენია, როგორც ჩვენი ვაჟა, როგორც ლადო“, – ამ სიტყვებით დავიწყე გაკვეთილი, როცა „კაშკაშა ვარსკვლავის“ ერთობლივი კინოჩვენება მოვაწყვეთ ჩვენს ვირტუალურ კლასში. ჩემი შიში, რომ მელოდრამისთვის დამახასიათებელი ნელი ტემპი და მოჭარბებული ემოციურობა მოსაწყენი იქნებოდა თანამედროვე ბავშვებისთვის, ამაო აღმოჩნდა. ფილმმა უდიდესი ინტერესი და შთაგონება აღძრა ბავშვებში.

ასევე რომანტიზმის მიმოხილვის ეტაპისთვის გამოვიყენეთ ედგარ ალან პოს უკვდავი ესეი „კომპოზიციის ფილოსოფია“. შეგვიძლია პოს ეს წერილი მულტილინგვური კომპეტენციის განვითარებისთვის გამოვიყენოთ, დავგეგმოთ ინტეგრირებული გაკვეთილი ინგლისური ენის მასწავლებელთან ერთად და ესეის გავეცნოთ ორიგინალში. ინტერნეტში არ იძებნება ამ ესეის ქართული თარგმანი, თუმცა არსებობს გამომცემლობა „ინტელექტის“ მიერ 2013 წელს გამოცემული საინტერესო კრებული „ედგარ ალან პოს „ყორანი“ – ერთი შედევრის 21 ქართული თარგმანი“, რომელშიც, გარდა ამ თარგმანებისა, რაც თავისთავად უზომოდ დამაინტრიგებელია, შესულია პაატა და როსტომ ჩხეიძეების მიერ თარგმნილი ედგარ პოს დასახელებული ესეი (The Philosophy of composition). ქართულ-ინგლისური ინტეგრირებული გაკვეთილის რესურსად გირჩევთ გამოიყენოთ ავტორიტეტული საიტის მიერ მომზადებული სანდო ვერსია: https://www.poetryfoundation.org/articles/69390/the-philosophy-of-composition

ზემოთ დასახელებული პარალელური ტექსტები: გრ. ორბელიანის „თამარ მეფის სახე ბეთანიის ეკლესიაში“, ნ. ბარათაშვილის „ვპოვე ტაძარი“ და ედგარ პოს ორი მოთხრობა („უილიამ უილსონი“ და „კლდოვანი მთების ამბავი“) ილუზორული სამყაროს გამოხატვის რომანტიკული სკოლისთვის დამახასიათებელი ხელწერის თვალსაჩინო ნიმუშებია. ჩვენი მიზანია, მოვნიშნოთ ის ძირითადი შტრიხები, რომელთა მეშვეობითაც ავტორები ამ სამყაროს ქმნიან. გრ. ორბელიანის ლექსში ლირიკული გმირის ილუზია ისტორიულ წარსულთან, თამარ მეფის სახესთან, წარსულისა და აწმყოს დამაკავშირებელ ხიდებთან, ქვეყნის ხსნის იმედთან, ქრისტიანულ ტაძართან არის დაკავშირებული. ბარათაშვილის ლექსის ილუზია უდაბნოში წარმოსახულ ქრისტიანულ ტაძარს უკავშირდება. ის სულიერი სავანე და ნავთსაყუდელია ლირიკული გმირისთვის. მასთან დაკავშირებულია ესთეტიკური ტკბობა, სიმშვიდე, იმედი, სულის ხსნა, თუმცა დაუნდობელი რეალობა ამ ილუზიას ფატრავს და ორი სამყაროს კონტრასტის ფონზე სასოწარკვეთილი ლირიკული გმირის მძაფრი განცდები დაუვიწყარ ემოციურ ზემოქმედებას ახდენს მკითხველზე.

ედგარ პოს მოთხრობა „უილიამ უილსონი“ მისტიკური და ავტობიოგრაფიულია. მთავარი გმირის დაბადების თარიღიც კი ემთხვევა ავტორისას და აქ გადმოცემულია ცოდვილი გმირის მისტიკური ილუზია, რაც დაკავშირებულია სინდისის ქენჯნასთან, სულიერ გაორებასთან. საკუთარი ალტერ ეგო დევნის გმირს და ამარცხებს მის ცოდვილ ბუნებას. რაც შეეხება „კლდოვანი მთების ამბავს“, აქაც პო საყვარელ თემას აცოცხლებს. მისტიკური სინამდვილე, შეუცნობლის შეცნობის წყურვილი ავტორისა და გმირისაგან ცხადად საგრძნობია. აქ პო მთხრობელის როლს ირგებს და პერსონაჟად გვევლინება, დამაინტრიგებლად გვიყვება ბედისწერით შეკავშირებული ორი გმირის – ოგასტეს ბედლოუს და ექიმ ტემპლტონის მიერ განცდილ მისტიკურ ისტორიას. თუ პირველ მოთხრობაში პო მორალისტურ აქცენტებს წამოსწევს, ადამიანური ყოფის რაობაზე, ცოდვაზე, დაცემაზე, სინანულზე, მიტევებასა და სასჯელზე საუბრობს, ბედლოუს ამბავში ის ცდილობს, გააცოცხლოს ამოუცნობი სინამდვილე, რომლის ჩხრეკაც უაღრესად საინტერესოა. თავად ავტორი, როგორც ცნობილია, ძალიან იყო გატაცებული მისტიკური სინამდვილის ფილოსოფიური ძიებებით, რაც მკითხველსაც ითრევს ამგვარ განსჯებში. ამ თემებზე კლასთან მუშაობის დროს უსათუოდ დაიბადება პოს, კიტსისა და ბარათაშვილის ბიოგრაფიული ნარატივების გაცნობის იდეაც. ყოველი მწერლის ბიოგრაფია ალბათ საინტერესოა მკითხველისთვის, თუმცა ედგარ პო გამონაკლისია, როგორც ყველაზე უცნაური ბიოგრაფიის ადამიანი. წარმოუდგენელია, რომ ამ თემებით ვერ დავაინტერესოთ კლასი. ერთ-ერთ გაკვეთილს დავუთმობდი პოს, კიტსისა და ბარათაშვილის ბიოგრაფიების პრეზენტაციას, დისკუსიას ამ სამი უაღრესად საინტერესო, ახალგაზრდული მღელვარე სულისკვეთებისა და ტრაგიკული ავტორის ცხოვრებაზე. მათი ნატურის გაცნობა, ფიქრი მათ ფაქიზ სულიერ სამყაროზე ხელს შეუწყობს მსოფლიო რომანტიკული სკოლით დაინტერესებასა და ჩაღრმავებას, აღძრავს კრეატიულ იმპულსებს შემოქმედებითი ინტელექტით დაჯილდოებული მოსწავლეებისთვის.

როცა ჩავწვდებით დასახელებული ავტორების ტექსტებში ილუზორული სამყაროს გამოსახვის აქცენტებს, შეგვიძლია ვიმსჯელოთ მათ მხატვრულ მარკერებზე, რაც მნიშვნელოვნად განავითარებს მხატვრული ტექსტის ანალიზისა და სინთეზის მაღალ სააზროვნო უნარებს. რომანტიკული მწერლობა უკიდეგანოდ მდიდარ სამყაროს გვთავაზობს საამისოდ.

 

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი