ანიმაციური ფილმი სრულიად საქართველოს ბავშვების ხმებითა და ნახატებით
„შემეცნების პროცესი ბევრად უფრო ეფექტური ხდება, როცა ბავშვებს მათსავე ენაზე ველაპარაკებით”, – ამბობს რეჟისორი ნოდარ ბეგიაშვილი, რომელიც უკვე ორი ათეული წელია, ბავშვების ნახატების გაცოცხლებით ანიმაციურ ფილმებს ქმნის. დაახლოებით ათი წლის წინ კი გადაწყვიტა, „გაცოცხლებული ნახატებით”, ანუ თამაშით, მათთვის „ვეფხისტყაოსანი” ესწავლებინა. მის მიერ დაარსებულ სტუდია „ტელევეზირს” მთელ საქართველოში ასეულობით ბავშვის ნახატი და ხმა აქვს შეგროვებული და პროცესი კვლავაც გრძელდება. ნოდარ ბეგიაშვილს გადაწყვეტილი აქვს, ბავშვთა ნახატებით შემნას ანიმაციური ფილმი „ვეფხისტყაოსანი”, რომელიც ბავშვების მიერვე იქნება გახმოვანებული. თუმცა წინ კიდევ რამდენიმე წლის შრომაა.
„სასკოლო ასაკის მოზარდებისთვის ნაწარმოების ძველი, არქაული ენა, ასევე გმირების, ერთი შეხედვით, წინააღმდეგობრივი ხასიათები, თავბრუდამხვევი პერიპეტიები ისეთ დიდ ბარიერებს ქმნის, რომ პოემის აღქმა ერთი შეხებით თითქმის შეუძლებელია, თუმცა ჩვენ მიერ მიგნებულიხერხი – ბავშვებთან ურთიერთობა `გაცოცხლებულინახატებით~, მათივე ენით, საშუალებას გვაძლევს, შემეცნებითი პროცესი უფრო სახალისო გავხადოთ”, – გვიზიარებს გამოცდილებას რეჟისორი.
– როგორია „ვეფხისტყაოსანზე” მუშაობის პროცესი?
– დღეს პროექტს ამგვარი ფორმა აქვს: კვირა დღეს ჩვენთან მოდიან 5-დან 14 წლამდე ასაკის ბავშვები, ვირჩევთ პოემიდან რომელიმე ამბავს, ვკითხულობთ, ვხსნით, ვმსჯელობთ და ვიწყებთ მის დასურათებას. და ხდება ისე, რომ „ჯდა მტირალი წყლისა პირსა” ოთხი სიტყვა კი აღარ არის, არამედ მთელი სამყარო. ამ პროცესში ერთია სტროფების ზეპირად სწავლა, მეორე – დასურათება, ხოლო როცა ამ სტრიქონებს უკვე ხმამაღლა ამბობენ, ეს სიტყვების რახარუხი კი აღარ არის, უკვე გაცნობიერებული ცოდნაა. სკოლაში ბავშვებისთვის ყველაზე საძულველი ფორმაა ტექსტის ზეპირად ჩაბარება, რაც, ამავე დროს, არაეფექტურია – სწავლობ არა იმისთვის, რომ შენთვის გქონდეს, არამედ იმისთვის, რომ თავიდან მოიშორო. ხატვის პროცესში კი ბავშვები იწყებენ „ვეფხისტყაოსანზე” ფიქრს. პოემის შესწავლის კიდევ ერთი ხერხია მისი ინსცენირება – ნიქოზში დავდგით 40-წუთიანი სპექტაკლი. და როცა თამაშობენ, ბავშვები ხვდებიან, რომ არაფერი ამ პოემაში უცხო არ არის.
ეს პროექტი იმიტომ დავიწყე, რომ ფილმის გაკეთება მინდოდა, მაგრამ სწავლების პროცესი ისეთი საინტერესო აღმოჩნდა, რომ მინდა, დიდხანს გაგრძელდეს. 3000-მდე ნახატი მაქვს და 800-ზე მეტი ბავშვი მყავს ჩაწერილი, მაგრამ მინდა, 2-3 წელი კიდევ ვიარო საქართველოში და ხმები და ნახატები მოვაგროვო. კულტურის სამინისტრო დაგვპირდა, რომ დაგვეხმარება, რეგიონებში ექსპედიციები მოვაწყოთ. მერე კი ეს ყველაფერი ფილმად აიკინძება. ბუნებრივია ფილმში ყველა ნამუშევარი ვერ მოხვდება, ამიტომ ვაკეთებთ ვებსაიტს, სადაც დაიდება ყველა ნახატი და ხმა, ხოლო მომხმარებელს შეეძლება, ამოირჩიოს ნახატები და სტროფების მიხედვით თვითონ დაალაგოს.
– თუ იცნობენ თქვენთან მოსვლამდე ბავშვები ამ პოემას?
– თბილისში „ვეფხისტყაოსანი” ზეპირად ძალიან ცოტამ იცის. მეგონა, რეგიონებში უფრო ეცოდინებოდათ, მაგრამ მთლად ასეც არ არის. იდეალური შემთხვევაა, როცა ადგილზე გვხვდება პედაგოგი, რომელსაც უყვარს ეს პოემა და მოსწავლეებს მის შესახებ ესაუბრება. ასეთი იყო, მაგალითად, ყაზბეგში მათემატიკის მასწავლებელი ნაზი ჩოლოყაშვილი, ხევსურეთში – შუქია არაბული. 23 წლის გოგო ასწავლის ბარისახოში. როცა 2-3 სტროფი უკვე იციან, სულ სხვა სიღრმეებზე ვიწყებთ მუშაობას.
თბილისის 43-ე სკოლის მასწავლებელი ნანო ნოზაიძე პირველი კლასიდან ასწავლიდა თავის მოსწავლეებს ამ ტექსტს, დღესაც მთელი კლასი მოდის ხოლმე ჩემთან სახატავად. ასეთივე სიტუაცია დაგვხვდა სკოლა „IB-მთიებში” – ბავშვებმა ავთანდილის ანდერძი იცოდნენ ზეპირად. ხდება ისეც, რომ ჩვენ ჩავდივართ და პირველად ჩვენგან იგებენ ამ პოემის შესახებ. მაშინ ყველაფრის თავიდან ახსნა გვიწევს.
სწავლების პროცესში ჩვენ პრივილეგია გვაქვს, რადგან ბავშვებს ვეუბნებით, რომ გვსურს, მათი ნახატებით გავაკეთოთ ფილმი, შესაბამისად, მოტივაცია უჩნდებათ და სწავლობენ, მაგრამ ჩემთვის მთავარი არ არის მხოლოდ ფილმის გაკეთება – მინდა, ბავშვებს გავუღვიძო ინტერესი „ვეფხისტყაოსნის” სამყაროსადმი. სვანეთში რომ ვიმუშავეთ, ბავშვებმა სამ-სამი სტროფი ისწავლეს.შემთხვევით მეორედ მომიწია ჩასვლა და გავოცდი: უკვე თავები იცოდნენ.
ადამიანები იმას ვირჩევთ, რაც ნაცნობია, მარტივი, გასაგები. თუკი „ვეფხისტყაოსანს” შევხედავთ როგორც მე-12 საუკუნეში შეთხზულ რთულ ტექსტს, მასთან მიახლოება დაგვაფრთხობს. როცა ბავშვებს სიტყვებს ვუხსნით, მათ მეტყველებაში ახალი ფერები ჩნდება, ლექსიკა მდიდრდება. პირველ და მეორე დღეს გაკვირვებულები გვიცქერიან, შეიძლება, ვერც გაიგონ. მესამე დღეს ნავსი ტყდება და მერე უკვე თვითონ მელაპარაკებიან რუსთველის ენით, აფორიზმებით. სწავლის პროცესში, ასევე, მივმართავთ კალიგრაფიასაც. როცა ასურათებ ან წერ, უფრო მეტად შენი ხდება ეს ნაწარმოები, პირდაპირ შენში გადმოდის, შენში იღვრება.
ჩემთან საუკეთესოები მოდიან. აღფრთოვანებული ვარ ამ თაობით. „თუ თავი შენი შენ გახლავს, ღარიბად არ იხსენები” – ეს ნაწარმოები სწორედ ამის რწმენას გაძლევს. ევროპული კანონები ვერ გვიშველის, თუ ჩვენ თვითონ არ გავიზარდეთ… და რომ ვიზრდებით, ამასაც ვგრძნობ.
– „ვეფხისტყაოსანი” თამამი არჩევანია, როდესაც საქმე ბავშვებს ეხება. რატომ აირჩიეთ ეს პოემა და არა რომელიმე ზღაპარი?
– მივხვდი, რომ გაცოცხლებული ნახატებით ყველაფერზე შეიძლება ესაუბრო ბავშვებს, ამიტომ იმაზე საუბარი ჯობია, რაც მნიშვნელოვანია, „ვეფხისტყაოსანზე” მნიშვნელოვანს კი რას ვიპოვიდი!
როცა ეს ხმამაღლა ვთქვი, გარშემო მყოფთა პირველი რეაქცია ორაზროვნი იყო. პირველი აქცია ახალგორში გავმართეთ 2003 წელს – მეუფე ისაიამ გვთხოვა, ბავშვთა სახლისთვის რამე გაგვეკეთებინა. როდესაც მივედით, 70 აღსაზრდელი დაგვხვდა. ვიკითხე, აბა, „ვეფხისტყაოსანი” ვინ იცით-მეთქი. მაშინ პირველად ჩავწერეთ ბავშვების ხმები. მასალა რომ გადავათვალიერე, იმდენად საინტერესო აღმოჩნდა, გადავწყვიტეთ, საქართველოს რეგიონებში მოგვეწყო ექსპედიციები და ბავშვთა ნახატებთან ერთად მათი ხმებიც შეგვეგროვებინა. მოვიარეთ ჯავახეთი, კახეთი, სვანეთი, მთიულეთი, თან ვაჩვენებდით ჩვენს ფილმებს, ვუხსნიდით, რა შეიძლებოდა გაგვეკეთებინა მათი ნახატებით. მერე ეკრანზე ვაჩვენებდით ერთ სტროფს და ვაჯიბრებდით, ვინ უფრო სწრაფად დაისწავლიდა. ეს პოემა იმითაა უნიკალური, რომ ყველა, თავისი ასაკის შესაბამისად, იღებს მისგან იმას, რისი აღქმაც შეუძლია. გარდა ამისა, იგი იძლევა პასუხს ყველა შეკითხვაზე, რაც ადამიანს პიროვნებად ჩამოყალიბებისთვის სჭირდება. ვფიქრობ, რუსთაველის სამყაროს გაცნობა 5 წლის ასაკიდან დროულია.
– „ვეფხისტყაოსნის” სწავლების მიმართ სკოლასა თუ საზოგადოებაში სხვადასხვაგვარი დამოკიდებულება არსებობს…
– მეკითხებიან, რატომ უნდა ვისწავლოთ ზეპირად. ახსნისას ასეთ მაგალითს ვიშველიებ ხოლმე: როდესაც გოგონას უკეთია სამკაული, ხედავთ, როგორი მშვენიერია ის, როგორ ბრწყინავს… ხოლო როცა ლექსი იცის ადამიანმა, შიგნიდანაა შემკული, შიგნიდან ანათებს.
„ვეფხისტყაოსანი”, ერთგვარად, ჩვენი ქვეყნის კონსტიტუციაა; მოიცავს უზარმაზარ საკრალურ ცოდნას, რასაც ქართველები ატარებდნენ გულით, ხოლო როცა ზეპირად სწავლობ ნაწარმოებს, მთელი ეს ცოდნა შენში გადმოდის, ხოლო იმის შეგნება, რომ რაღაც იცის, ხდის ადამიანს პიროვნებად.
ინდოეთში ვედების ჩაწერა სირცხვილად მიიჩნეოდა. პირველ საუკუნემდე არ ჩაუწერიათ. ცოდნის გარეთ გამოტანა მის გაუფასურებას ნიშნავდა, ამიტომ ძველმა ხალხმა ზეპირად იცოდა უზარმაზარი პოემები. ადამიანი ფასობდა იმით, რა იცოდა და არა იმით, რა ჰქონდა. მამაჩემი მიყვებოდა, რომ სოფლებში, სადაც მღვდელბი ასწავლიდნენ წერა-კითხვას, ვინაიდან წიგნები ცოტა იყო, ერთხელ აჩვენებდნენ ტექსტს და ზეპირად უნდა დაესწავლათ. რა უცნაურიც არ უნდა მოგეჩვენოთ, ეს შესაძლებელი იყო. ადამიანს შეუძლია წაკითხული ტექსტის მთლიანად დამახსოვრება, უბრალოდ, თანამედროვე ადამიანებმა გონება გავაზარმაცეთ. გონების ფლობა, მისი სრულყოფა, ისევე შესაძლებელია, როგორც სხეულის განვითარება ვარჯიშით. აზროვნების საშუალებით მაღლდება ადამიანი გარე სამყაროზე.
– სკოლასა და ოჯახს შორის გამუდმებით მიმდინარეობს კამათი ბავშვის აღზრდაში მთავარი როლის შესახებ. თქვენ რა დასკვნის გამოტანა შეგიძლიათ მოსწავლეების მაგალითზე?
– ყველაფერი მაინც ოჯახიდან მოდის. ბავშვი პირდაპირი ანარეკლია იმ შეხედულებების, ურთიერთობებისა და ფასეულობების, რაც ოჯახში ტრიალებს. სკოლაში ეს ყველაფერი წარმოჩნდება. თუ მასწავლებელი ძლიერი პიროვნებაა, რაღაც ცვლილებებს ისიც მოახდენს, მაგრამ სკოლა მაინც ასპარეზია, პიროვნება ოჯახში ყალიბდება. სკოლა ვერ უშველის, თუ ფასეულობებს ოჯახში არ ჩაეყარა საფუძველი. ამიტომ სკოლამ მშობლებს უნდა აუხსნას, რომ შვილის აღზრდა მათი პასუხისმგებლობაც არის, უპირველესად, მათი „ტვირთია”. ის, რომ მშობელი დაკავებულია და ბავშვისთვის აღარ სცალია, ტყუილი მიზეზია – ერთი წუთიც კი კმარა ბავშვისთვის მიმართულების მისაცემად – როგორ შეხედავ, რას გაუზიარებ, როგორ აჩვენებ შენს დამოკიდებულებას სამყაროს მიმართ, რად აღიარებ თვითონ მას. მე მინდა, ჩემი შვილი იყოს დამოუკიდებელი, თვითონ იყოს, თვითონ აირჩიოს, მე მხოლოდ ვაჩვენებ. სწავლის პროცესი, გარდა იმისა, რომ დაგროვილი ცოდნის გადაცემას გულისხმობს, საკუთარი თავის პოვნასაც ნიშნავს, საკუთარ შესაძლებლობებში დარწმუნებას, რომ პიროვნებას შეუძლია რაღაცის გაკეთება, შემეცნება.
– როგორ „გაცოცხლდნენ” პირველად ბავშვების ნახატები?
– საბავშვო გადაცემა „ტელევეზირი” პირველად 1994 წლის7 იანვარს გამოჩნდა „პირველი არხის” ეკრანზე. ეს ის დრო იყო, როცა ქვეყანაში უშუქობის, უფულობის პერიოდი იდგა და ჯიხურებში გამოჩენილ „სნიკერსებს” ბავშვები შორიდან შეჰყურებდნენ. ერთხელ ხილიანის ქუჩაზე ყური მოვკარი მათ ლაპარაკს, როგორ უხსნიდნენ ერთმანეთს ამ შოკოლადის გემოს. იმ დღეს, სახლში მოსულს, ჩემმა 4 წლის შვილმა დამახვედრა ნახატი – ტელევიზორის ჩარჩოში მოქცეული ბიჭის პორტრეტი. ნახატი ჩემს მეგობარს წავუღე, რომელიც სარეკლამო სააგენტო „ტვ-პლუსში” მუშაობდა და კომპიუტერი ჰქონდა – იქნებ ტუჩები აუმოძრაო-მეთქი. და აი, ტელევიზიის ეთერით სასაცილო კაცუნამ თავი „ტელევეზირად” გამოაცხადა და ბავშვებს სთხოვა მისთვის ნახატები გამოეგზავნათ, თან დაჰპირდა, გაგიცოცხლდებიანო… მოდიოდნენ მშობლები და მოჰქონდათ ნახატები. ძალიან პოპულარული გახდა ეს გადაცემა. თვითონ ნახატი გვეუბნებოდა, რა შეიძლებოდა გამოსულიყო მისგან. პირველი ანიმაციური ფილმიც მაშინ გავაკეთეთ – „ანდრო და დარო”, რომელიც და-ძმას შორის დიალოგს ასახავდა და მხოლოდ ერთი ნახატით გაკეთდა. საბავშვო გადაცემა „ტელევეზირმა” ოსტანკინოს საერთაშორისო ტელეფესტივალზე „ტელიკ-94″ მიიღო მთავარი პრიზი და პრიზი „ახალი ჟანრის წარმატებული ძიებისათვის”. პროექტით დაინტერესდნენ რუსული ტელეარხები, ჩამოვიტანეთ შეკვეთები, მაგრამ მაშინ ჩვენმა ტელევიზიამ ეს უზარმაზარი შეკვეთა ჩააგდო. ჩვენ ენთუზიაზმზე გავაკეთეთ 12 გადაცემა, მერე კი პირველი არხი დავტოვე. შემდეგ, 1998 წელს, გარემოს დაცვის სამინისტრომ შემოგვთავაზა, „ტელევეზირის” ხერხით გადაგვეღო ფილმი ოზონის შრეზე. ნახატების გაცოცხლება საუკეთესო ხერხია ბავშვებისთვის ინფორმაციის გადასაცემად. გავაკეთეთ 15-წუთიანი ანიმაციური ფილმი „უზარმაზარი ცა”, რომელმაც პარიზში, RIENA International Environmental Film Festival-ზე, მიიღო პრიზი „საუკეთესო ანიმაციური ფილმისათვის”, ხოლო ლონდონში ნაჩვენები იყო მსოფლიოს 50 ქვეყნის გარემოს დაცვისა და ჯანმრთელობის დაცვის მინისტრთა კონგრესზე. ამას მოჰყვა ფილმი „შემოდგომის ავტობუსი”. ორივე ეს ფილმი შეტანილია TACIS-ის ვიდეოთეკაში.
2001 წელს კი გაკეთდა ფილმი „პონტო – შავი, შავი ზღვა”, სადაც არა მხოლოდ ნახატები, ტექსტის ნახევარზე მეტიც ბავშვების დაწერილია და გახმოვანებითაც მათ გაახმოვანეს. ფილმმა უამრავი საფესტივალო ჯილდო დაიმსახურა დასავლეთ და აღმოსავლეთ ევროპასა და აზიაში.
მიზეზი, რამაც ამ ფილმების წარმატება გამოიწვია, ის უშუალობა, გულწრფელობა, სილაღე და თავისუფლებაა, რაც ბავშვთა ნახატებიდან გამოსჭვივის. ბავშვები ხომ გაცილებით გულწრფელნი არიან, ვიდრე დიდები. და მგონია, უფროსებმა კი არ უნდა ვასწავლოთ მათ, ჩვენ უნდა ვისწავლოთ მათგან გარე სამყაროსადმი დამოკიდებულება. მე პროფესიონალი ანიმატორი არ გახლავართ, დრამის რეჟისორი ვარ, ნახატების გაცოცხლება ჩემთვის მაყურებელთან, ბავშვებთან ურთიერთობის საშუალებაა, თან ისეთი ურთიერთობის, სადაც მაყურებელი არის არა პასიური, არამედ შემოქმედებითიპროცესის თანამონაწილეა.
საზღვარგარეთ ამ მოძრაობას ათასჯერ მეტი რეზონანსი აქვს. 2001 წელს თუმანიშვილის თეატრში გავმართეთ აქცია „გაცოცხლებული ნახატები”. ეს ერთდღიანი აქცია იყო იუნისეფის მხარდაჭერით,. მოდიოდნენ ბავშვები, იქვე ხატავდნენ, ჩვენც იქვე ვაცოცხლებდით მათ ნახატებს, ეკრანზე ვუშვებდით და ავტორები თვითონვე ახმოვანებდნენ. ეს აქცია ნახეს გერმანელებმა და მიგვიწვიეს ჰამბურგში, საბავშვო ფესტივალზე, სადაც ეს საბავშვო-შემოქმდებითი აქცია 5 დღეს გაგრძელდა.
– ამჟამად რა ეტაპზეა „ვეფხისტყაოსანი”?
– ყველაფერი კვლავ ენთუზიაზმით კეთდება, ჩემთან ერთდ მუშაობენ სტუდენტები, რომლებიც ჯავახეთის ექსპედიციაში გავიცანით. სურვილი გვაქვს, მოვიაროთ საინგილოს სკოლები, ტაო-კლარჯეთი და ფერეიდანი და იქაური პატარა ქართველების ნახატები და ხმებიც ჩამოვიტანოთ. ფერეიდანში პირველად 2004 წელს ვიყავი, შევხვდი იქაურ ბავშვებს. მათ „ვეფხისტყაოსანი” არ იცოდნენ, მე კი მაშინ დრო არ მქონდა, რომ ამეხსნა, მესწავლებინა… მათ თავიანთი ნახატები გამომატანეს, რომლებიც გავაცოცხლეთ და შემდეგ ბავშვთა ნახატების გალერეაში გამოფენაზე წარმოვადგინეთ. ფერეიდნიდან 30 კაცი ჩამოვიდა ამ გამოფენაზე და ბავშვებიც ჩამოიყვანეს. ირანში, ფესტივალზე ყოფნისას თეირანის საბავშვო ფილმების სტუდიის პრეზიდენტმა კარემია სარემიმ შემომთავაზა, დარჩი ჩვენთან და გააკეთე ფილმი ბავშვების ნახატებითო. კონოცენტრს წარვუდგინეთ პროექტი ქართულ-ირანული ფილმისა, რომელიც აგებული იქნებოდა ფერეიდნელი ბავშვების ნახატებსა და იქ შემორჩენილ ქართულ ფოლკლორზე. მაგალითად, ლექსი „წიმა, წიმა მოიდა” საქართველოში აღარ არსებობს, მაგრამ ფერეიდანში ახსოვთ. ეს, დაახლოებით, „მოდი, ვნახოთ ვენახის” ტიპის ლექსია. პროექტმა დაფინანსება ვერ მიიღო და ეს ხიდიც ჩაინგრა… მაგრამ კიდევ მინდა ფერეიდანში ჩასვლა, მსურს, ამჯერად „ვეფხისტყაოსანი” ჩავუტანო, ვასწავლო და დავახატვინო. თუ წარმოვიდგენთ იმასაც, რომ საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში მცხოვრები ბავშვები პოემის სტრიქონებს სხვადასხვა კილოკავზე კითხულობენ, ვფიქრობ, ფილმი მართლაც ძალიან ლამაზი და მრავალფეროვანი გამოვა – „გვაქვს უთვალავის ფერითა…”
P.S. ჩვენ კი ამ ყველაფერს დავამატებდით, რომ სტუდია „ტელევეზირის” სახელოსნოში მისვლა, „ვეფხისტყაოსნის” თემაზე ილუსტრაციების შექმნა და დასწავლილი სტროფების ჩაწერა შეუძლია 5-დან 13 წლამდე ასაკის ყველა ბავშვს, ვისაც კი შოთა რუსთაველის სახელი გაუგია და ვისაც ხატვა უყვარს. სტუდიის მისამართია: ლეონიძის ქ. 18, მე-2 სადარბაზო, მე-5 სართული, კარზე აბრაა – „გაცოცხლებული ნახატები”. ტელეფონი: 299 02 63; მობ.: 577 466 108)ხოლო სტუდია „ტელევეზირში” გაცოცხლებული ნახატები შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ ბმულზე :https://www.televeziri.org.ge
ინფორმაცია პროექტის შესახებ – „ჩვენ ვკითხულობთ, ვსწავლობთ, ვასურათებთ „ვეფხისტყაოსანს” (შემოქმედებითი აქციები – ექსპედიციები, საქართველოს კუთხეებში) – შეგიძლიათ ნახოთ ბმულზე
ასევე, შეგიძლიათ ნახოთ ბავშვების ნახატებით შექმნილი ფილმი „პონტო – შავი, შავი ზღვა”შემდეგ ბმულზე
