ხუთშაბათი, მარტი 28, 2024
28 მარტი, ხუთშაბათი, 2024

ირმა რატიანი – ძალიან მინდა, სენსეის საქართველოშიც აფასებდნენ

“მასწავლებელმა მარტო საგანი კი არ უნდა ასწავლოს მოწაფეს, არამედ კარიც გაუღოს იმ ძირითადი ღირებულებებისკენ, რომელთა გარეშე ადამიანის სიცოცხლეს მნიშვნელობა ეკარგება. შესაძლოა, ახალგაზრდებს თავდაპირველად პროტესტის გრძნობა გაუჩნდეთ, მაგრამ გონიერი ადამიანი ადრე თუ გვიან მიხვდება, რომ მასწავლებელი მართალია. ასეთ მასწავლებელს უწოდებენ იაპონიაში სენსეის, და ძალიან მინდა, სენსეის საქართველოშიც აფასებდნენ”, – ამბობს შოთა რუსთაველის სახელობის ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტის დირექტორი, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი ირმა რატიანი.

20 წლია, ქალბატონი ირმა უნივერსიტეტში ლიტერატურათმცოდნეობას ასწავლის. არის 3 მონოგრაფიის, 4 სამეცნიერო ნაშრომის, 60-ზე მეტი გამოქვეყნებული სამეცნიერო სტატიის ავტორი. ფართო მკითხველი კი მას იცნობს “ასი უძველესი იაპონური ლექსის” თარგმანით, რომელიც სამჯერ გამოსცა გამომცემლობა “სიესტამ” და გამომცემლობა “საარის” მიერ 2000 წელს დასტამბული პუბლიცისტურ-ესეისტური კრებულით “იაპონური დღიურები”.

უმაღლესი სასწავლებლების სხვა პროფესორ-მასწავლებელთა მსგავსად, სასწავლო პროცესის ბოლო 20 წლის დინამიკაზე დაკვირვების შედეგად ირმა რატიანიც აღნიშნავს, რომ ყველაზე ცხადი სიმპტომი, სამწუხაროდ, სტუდენტთა ერუდიციის დონის შემცირებაა.

– მიუხედავად იმისა, რომ ჰუმანიტარული პროფილის სტუდენტებთან ვმუშაობ, მათი საერთო თუ ლიტერატურული განათლების დონე, რბილად რომ ვთქვათ, არ მაკმაყოფილებს. ამ პრობლემის მიზეზად ვერავითარ შემთხვევაში ვერ მივიჩნევ სტუდენტს; პრობლემის ძირი უფრო ღრმაა და განათლების სისტემის პრობლემებისკენ მიემართება. ახალი თაობა ძალიან ნიჭიერია, მოტივირებული და მიზანმიმართული და თუ მას აკლია განათლება, ეს არ არის მათი პირადი ნაკლოვანებების შედეგი – ეს სისტემის ნაკლოვანებათა შედეგია. უპირველეს ყოვლისა, ვგულისხმობ სასკოლო სახელმძღვანელოების საკითხის ერთგვარ მოუწესრიგებლობას, თავად სახელმძღვანელოების ხშირად არადამაკმაყოფილებელ დონეს და ბოლოს – სკოლის მასწავლებლების კვალიფიკაციას. ამას ემატება ისიც, რომ საქართველომ გამოიარა უმძიმესი 90-იანი წლები და 2000-იანების დასაწყისი, როცა მრავალი ოჯახი იბრძოდა ელემენტარული საარსებო მინიმუმისთვის – როგორ ეყიდათ პური, გადაეხადათ გადასახადები, გაეთბოთ სახლი. შვილებს კი მშობლების ყურადღება აკლდათ. ამ ბავშვებს არც შინ და არც გარეთ არ შეექმნათ პირობები ამ სირთულეების დასაძლევად. ვსვამ კითხვას: რამდენად გამართლებულია ჰუმანიტარულ ფაკულტეტზე ასეთი სტუდენტების ყოფნა? მათთან მუშაობისას ასეთი რამ მოვიფიქრე: სალექციო კურსის დასაწყისში ვაძლევ აუცილებლად წასაკითხი წიგნების სიას, რომელთა წაკითხვის შემდეგ მათთან მუშაობის საშუალება მეძლევა, რადგან ძნელია ესაუბრო სტუდენტს რენესანსზე, თუ მას ამ ეპოქისა არაფერი წაუკითხავს.

– ახალგაზრდების ერუდიციაზე უმაღლესი სასწავლებლების პედაგოგები ზრუნავთ, მაგრამ ვინ და რა ფორმით უნდა იზრუნოს პედაგოგებზე?
– მინდა დავადასტურო ჩემი დიდი პატივისცემა პედაგოგების მიმართ და ვთქვა, რომ აქ ვერ ვხედავ მხოლოდ მათ ბრალეულობას. მასწავლებლობა მუდმივად განვითარებადი პროფესიაა და ამ საქმეს, უპირველეს ყოვლისა, სჭირდება სერიოზული მხარდაჭერა სახელმწიფოსგან. ამ ადამიანთა საქმიანობის მატერიალური უზრუნველყოფა უნდა შეესაბამებოდეს მათ სოციალურ სტატუსს. მასწავლებლობა კი ძალიან სერიოზული სტატუსია. სახელმწიფო მხარდაჭერის ფორმაა, მიეცეთ მათ საშუალება, მუდმივად გადაამზადონ საკუთარი თავი და ამაში აუცილებლად უნდა მონაწილეობდეს პროფესიონალთა გუნდი – მათი, ვინც იცის მეცნიერებაში მომხდარი ცვლილებები, იცის, როგორ შეიცვალა მიდგომა სხვადასხვა საკითხისადმი, რა განვითარდა, რა შეფასდა ან გადაფასდა, მაგალითად, როგორია გალაკტიონის ამა თუ იმ ლექსის თანამედროვე ინტერპრეტაცია, როგორ ესმით რუსთაველი დღეს, ანდა როგორ კითხულობს თანამედროვე ლიტერატურათმცოდნეობა “ჯაყოს ხიზნებს”. თანამედროვე სასკოლო სწავლების მეთოდები ძალიან კარგია, მაგრამ თუ ამ მეთოდებით ძველი ინფორმაცია ასწავლე, რა აზრი აქვს ახალი მეთოდის არსებობას? როცა მასწავლებელი აუდიტორიაში ახალი ცოდნით, ახალი დასკვნებითა და განმარტებებით, ახალი ინტერპრეტაციით აღჭურვილი შედის, იგი იმსახურებს მოსწავლეთა ნდობას და აღწევს შედეგს. ეს შედეგი მნიშვნელოვანია ჩვენთვისაც, ვინც ამ ბავშვებს უნივერსიტეტში ველით.

მასწავლებელი ჩართული უნდა იყოს სამეცნიერო პროცესებში. ლიტერატურულის ინსტიტუტი ამ მიზნით რამდენიმე წელი მუშაობდა მასწავლებლებთან სპეციალური პროგრამით და კვლავაც იმუშავებს. პროგრამას “მეცნიერება სკოლებისათვის” ბევრი მსმენელი ჰყავდა, ხოლო იქ წაკითხული ლექციები ჩაიწერა და აიტვირთა ლიტერატურის ინსტიტუტისა და თსუ-ს ვებგვერდებზე. იანვრიდან ისევ ვიწყებთ ამ პროგრამას, რომელიც გაფართოვდა და მოერგო სიახლეებს. ლიტერატურის ინსტიტუტი ის ადგილია, სადაც მიმდინარეობს ქართული ლიტერატურის კვლევა, სადაც ვგრძნობთ ლიტერატურის მაჯისცემას. ეს ცვალებადი პროცესია და აუცილებელია მასზე როგორც სამეცნიერო წრეების, ისე პედაგოგთა რეაგირება.

ლიტერატურის ინსტიტუტს მჭიდრო ურთიერთობა აქვს 51-ე საჯარო სკოლასთან. ეს სკოლა გალაკტიონის სახელობისაა და ინსტიტუტში არსებული გალაკტიონოლოგიის კვლევის ცენტრი მათთვის იქცა იმ ორგანიზაციად, სადაც ბევრ საინტერესო და ახალ ამბავს იგებენ. პედაგოგებს მოჰყავთ მოსწავლეები, მართავენ პრეზენტაციებს. 17 ნოემბერს ერთობლივად გავმართეთ გალაკტიონის დღე. მარტში კიდევ იგეგმება საერთო ღონისძიება. ეს მნიშვნელოვანია სკოლისთვისაც და ჩვენთვისაც, ამით ვხვდებით, რა სჭირდებათ პედაგოგებს.

გარდა იმისა, რომ გვაქვს კურსები, ლიტერატურის ინსტიტუტის მიერ გამოცემული ყოველი წიგნი, უპირველეს ყოვლისა, პედაგოგებზეა გათვლილი. სტუდენტებსა და ლიტერატორებთან ერთად ამ გამოცემათა სამიზნე აუდიტორია პედაგოგებიც არიან. გამოცემების ნუსხა უკვე განთავსებულია ინსტიტუტის ვებგვერდზე, ხოლო წიგნები დაცულია ინსტიტუტის ბიბლიოთეკაში. რეალურად, ინსტიტუტმა ბოლო 6 წლის განმავლობაში საკუთარ თავზე აიღო ქართული ლიტერატურის გადაწერის მისია. გამოვიდა ძველ ქართული ლიტერატურის ე.წ. გზამკვლევის სერია, გამოვეცით “წმინდა ნინოს ცხოვრება და ქართლის მოქცევა” და “იაკობ ცურტაველის “შუშანიკის წამება და ადრექრისტიანული კულტურა”, რომელიც ეყრდნობა თანამედროვე კვლევებსა და შეხედულებებს და მოიცავს ყველა ასპექტს – კულტუროლოგიურ პარალელებს, სახისმეტყველებას, თარგმანებს, ახლავს სრული ბიბლიოგრაფიები და სრული ტექსტები. ამ სერიით უახლოეს ხანებში გამოვა “აბოს წამება”, “გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრება” და “მთაწმინდელთა ცხოვრება”. ასევე დაიწყო გამოცემათა სერია “ქართული მწერლობის პერიოდები და მიმართულებანი”. უკვე გამოვიდა ორი წიგნი: “ქართული რომანტიზმი” და “XVI-XVIII საუკუნის ქართული ლიტერატურა აღმოსავლურ-დასავლური პროცესების გზაშესაყარზე”. მესამე ტომი ქართული რეალიზმის შესახებ იქნება. ეს არ არის მხოლოდ ლიტერატურ-კულტუროლოგიური პროცესების კვლევა, – ყველაფერი, რაც თანამედროვე მკითხველისთვის მნიშვნელოვანია, განხილულია საერთაშორისო პროცესების ჭრილში.

ჩვენი გამოცემების მესამე სერია, რაც ასევე შესაძლოა პედაგოგებისთვის საინტერესო იყოს, ქართველ კლასიკოსთა სიუბილეო კრებულებია: ილია-170, აკაკი- 170, ვაჟა-150 , სულხან-საბა-350 და ოთარ ჩხეიძე და რევაზ ინანიშვილი-90. ეს კრებულები უნიკალურია იმით, რომ არც ერთი სტატია აქამდე არსად გამოქვეყნებულა და სრულიად ახალ კვლევებს წარმოადგენს. არ შეიძლება, მასწავლებელს ეს სიახლეები წაკითხული არ ჰქონდეს. სერია “ლექსთმცოდნეობა” კი მე-20 საუკუნის ქართულ პოეზიას ეძღვნება. გამოვეცით ანა კალანდაძე, ლადო ასათიანი, გიორგი ლეონიძე, მუხრან მაჭავარიანი, მზადდება ცისფერყანწელები. ეს გამოცემები ექსპერიმენტულია იმით, რომ შეიცავს მაგისტრანტებისა და დოქტორანტების – დამწყები ლიტერატურათმცოდნეების – წარმატებულ ნაშრომებსაც.

რაც მთავარია, ინსტიტუტი ამზადებს სახელმძღვანელოს “მე-20 საუკუნის ქართული მწერლობა”, რომელზეც ორი წელია ვმუშაობთ და ერთ წელიწადში დასრულდება. პრინციპულად მიმაჩნია, რომ ქართული ლიტერატურა დიდი მოვლენაა, რომელიც ჯგუფებად და ბლოკებად გამოცემას იმსახურებს.

ლიტერატურის ინსტიტუტის გალაკტიონოლოგიის განყოფილებაში ათი წელია მიმდინარეობს გალაკტიონის შემოქმედების კვლევა და უკვე მე-6 ტომი გამოიცა თემურ დოიაშვილის ხელმძღვანელობით. ამ კვლევებს გვერდს ვერ აუვლის ვერავინ, ვინც გალაკტიონზე რაიმეს დაწერას აპირებს.

თეორიული ლიტმცოდნეობის ბლოკში გვაქვს რამდენიმე გამოცემა, რომლებითაც სწავლობენ უნივერსიტეტის ჰუმანიტარული ფაკულტეტის სტუდენტები, თუმცა კი მიმაჩნია, რომ “ლიტმცოდნეობის შესავალი” და “ლიტერატურის თეორია. მე-20 საუკუნის სკოლები და კონცეფციები”, რომელსაც თან ახლავს ფასდაუდებელი ლექსიკონი, სადაც განმარტებულია ყველა ახალი მუშა ტერმინი, სამაგიდო წიგნები უნდა იყოს ყველასათვის, ვინც სწავლობს ანდა თვითონ ასწავლის ლიტერატურას. ამასთან ერთად, უკვე დაისტამბა “ქართული ლიტერატურის ქრესტომათიის” ორი ტომი – ჩაფიქრებულია 5 ტომად; მუშავდება ასევე “ლიტერატურის თეორია ანტიკური ეპოქიდან მე-20 საუკუნემდე”, რომელიც მზის სინათლეს 2013 წლის ბოლოს იხილავს. ამავე ბლოკში გამოვიდა რუსუდან ცანავას “მეტაფორა”, ირმა რატიანის “ჟანრის პოეტიკა” და “ფაბულა და სიუჟეტი”, თამარ ბარბაქაძის “ლირიკის ჟანრები”, მალე მზად იქნება “მე-20 საუკუნის ლიტერატურული მიმდინარეობები”.

ჩვენ ვაწვდით პედაგოგებს თანამედროვე კვლევებს ქართული ლიტერატურისა და ლიტერატურის თეორიის მიმართულებით და ვფიქრობთ, პირველი ნაბიჯი, რომელიც უნდა გადაიდგას, ის არის, რომ პედაგოგები მიეჩვიონ ამ წიგნებით მუშაობას. საკუთარ თავზე მუშაობა, პედაგოგიური გადამზადება და სახელმწიფოს მხარდაჭერა თუ იქნება, წარმატებაც არ დააყოვნებს. შედეგად მივიღებთ თანამედროვე ცოდნით აღჭურვილ პედაგოგებს და განათლების დამაკმაყოფილებელი დონის მქონე ახალ თაობას.

– თავად რა გზა გაიარეთ წარმატებამდე და რა შეგიძლიათ ურჩიოთ ახალგაზრდებს?

– ეს შეიძლება ითქვას მხოლოდ ერთი წინადადებით: მე ყოველთვის ვაკეთებ ჩემს საქმეს. მნიშვნელოვანია, ადამიანმა იცოდეს, რა უნდა. ამის მიხვედრა ძალიან ძნელია, მაგრამ სწორედ ამის ცოდნაა წარმატებისკენ გადადგმული პირველი ნაბიჯი. მას შემდეგ, რაც გაარკვევ, რა გინდა, უნდა აამოქმედო უნარები, დაიწყო შრომა. ჩემთვის ყოველგვარი საქმე შრომაა და თანაბრად ფასეულია, დღეში 4 საათს დავუთმობ ჩემს საქმეს თუ ნახევარს, მთავარია, რომ არ გავა დღე, ჩემს თავზე არ ვიმუშაო. მე ასე მწამს: მეცნიერი პროცესიდან თუ ამოვარდა, ხელახლა ჩართვა გაცილებით მეტად გაუჭირდება.

მთავარია, ახალგაზრდებმა იცოდნენ, რა უნდათ – თუ ექნებათ შრომის საოცრად საჭირო ჩვევა, ისინი აუცილებლად მიაღწევენ მიზანს. უშრომლად არაფერი გამოვა. და კიდევ: მთავარი, რაზაც უნდა გაიაროს ადამიანმა თავისი სურვილისკენ მიმავალ გზაზე, არის ზნეობა. როდესაც არისტოტელე რიტორის თვისებებს ჩამოთვლის, ამბობს, რომ მთავარია ერთი რამ – რიტორი იყოს ზნეობრივი. ჩემთვის მიუღებელია კომპრომისი საკუთარ თავთან, სიმართლესთან, ღირებულებებთან. მიზნის მისაღწევად ყველა საშუალება გამართლებული არასდროს მგონია. პირიქით, იქ, სადაც არ ხარ ღირსეული და ზნეობრივი, არც დამაჯერებელი ხარ და ძნელია, სხვა დაარწმუნო, რომ რასაც აკეთებ, რაიმედ ღირს.

მე უცებ არაფრისთვის მიმღწევია. წარმატება თანდათანობით მოდის. ისე არ ხდება, რომ დაიძინო და წარმატებულ მეცნიერად გაიღვიძო. ეს აკუმულირებული ცოდნაა; იზრდები, ფართოვდები… ნაყოფის მისაღებად დროა საჭირო და თუ ვინმეს საქმე სხვაგვარად ჰგონია, ან ცდება, ან თავს იტყუებს.

– ინსტიუტის ხელმძღვანელი ბრძანდებით. ეს მეცნიერულ შრომაში ხელს არ გიშლით?

– ძალიან მიშლის, რადგან არ მყოფნის ის, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია – დრო, და ამიტომ დროის სწორად გადანაწილება დამატებით საქმედ იქცევა. მე ღამით არ ვმუშაობ; ვდგები დილით ადრე, მოვდივარ ინსტიტუტში და ვიდრე თანამშრომლები მოვლენ, ის 1-2 საათი ჩემთვის ძალიან ნაყოფიერია. შაბათ-კვირას ინტენსიურად საკუთარ თავზე სამუშაოდ ვიყენებ. გარდა ამისა, მაქვს პრივილეგია, სამუშაო მივლინებით წავიდე ამა თუ იმ ქვეყანაში, სადაც ჩემი საქმე მხოლოდ და მხოლოდ მეცნიერული მუშაობაა. ასე ვიყავი იაპონიაში, ინგლისში, ბულგარეთში. ეს მხოლოდ მეცნიერებისთვის დათმობილი დროა, რასაც მე სამუშაო ოთახში გამოკეტვას ვეძახი. რა თქმა უნდა, მაქვს ზაფხულის შვებულების ერთი თვე, რომელსაც მთელი წელი ველოდები, რათა ჩემს მასალაზე ვიმუშაო. აგვისტოში უდიდესი სიამოვნებით დავწერე სტატია “მსხვერპლისა და მსხვერპლშეწირვის ანთროპოლოგიური თეორია ალექსანდრე ყაზბეგის პროზაზე დაყრდნობით”. საერთოდ, ნელა ვმუშაობ, ერთ მონოგრაფიას 8 წელი ვწერდი, მეორეს – 6 წელი. ამის გამო საკუთარ თავს ლოკოკინას ვეძახი.

– ფართო მკითხველი კი თქვენ იაპონური ლექსების მთარგმნელად გიცნობთ…

– იაპონიაში ყოფნისას ვთარგმნე 100 უძველესი ტანკა, რომლებიც სამჯერ დაიბეჭდა. იქვე შეიქმნა “იაპონური დღიურიც”, რომელიც შეიძლება სულ მალე განმეორებით გამოიცეს. მე ხუთი წელი ვცხოვრობდი იაპონიაში და ვმუშაობდი ოსაკის უნივერსიტეტის ლიტერატურის დეპარტამენტში. ის წლები ჩემთვის ყოველმხრივ პროდუქტიული იყო – როგორც მეცნიერული ზრდის, ისე ახალ კულტურასთან ზიარების თვალსაზრისითაც. დიდი სითბო გამომყვა იაპონიიდან, არ ვწყვეტ იქაურ კოლეგებთან ურთიერთობას, რამდენიმე სამეცნიერო ვიზიტით მერეც გახლდით ოსაკის უნივერსიტეტში. იქ ჩასულ მეცნიერებს იაპონელები უქმნიან სასათბურე პირობებს, სადაც მათ სხვა არაფერი ევალებათ, გარდა მუშაობისა, და ამას აკეთებენ საოცარი სტუმართმოყვარეობის ფონზე. იაპონური კულტურა განსაკუთრებული ფენომენია და თუ ჩემი თარგმანითა და წიგნით ქართველი მკითხველის მასთან დაახლოება შევძელი, თავს ბედნიერად ჩავთვლი. ეს არის ძალიან ღრმა და ფილოსოფიური კულტურა სამყაროსადმი განსაკუთრებული დამოკიდებულებით, რომელთან ზიარება გამდიდრებს. იაპონელისთვის სამყარო არის მოცემულობა, რომლის შეცვლისკენ კი არ მიისწრაფის, არამედ მასთან საკუთარი თავის ადაპტაციას ცდილობს.

– და ეს ფილოსოფია როგორ ეთავსება ტექნიკურ პროგრესს?

– მე იაპონიაში შევიტყვე, რომ იაპონელებს არასდროს არაფერი გამოუგონიათ, ისინი მხოლოდ აუმჯობესებენ, რაც მათ ფილოსოფიას თანხვდება… ძალიან მიყვარს კინო და თუ ოდესმე მთხოვეს, ერთი ფილმი ავირჩიო, ეს ოძუს “იაპონური ამბავი” იქნება.

– ვის მიიჩნევდით თქვენს მასწავლებლებად და რა მოგცეს მათ?

– ჩემს მასწავლებლად მიმაჩნია ბატონი თენგიზი კიკაჩეიშვილი. მეორე კურსიდან მისი ხელმძღვანელობით ვმუშაობ. ეს არის ადამიანი, რომელიც მუდამ დარჩება ჩემი უღრმესი პატივისცემის ობიექტად. ის განასახიერებს მასწავლებლის მოდელს, რომელიც მე სრულყოფილ მოდელად მიმაჩნია. კერძოდ, მასწავლებელმა მარტო საგანი კი არ უნდა ასწავლოს მოწაფეს, არამედ კარიც გაუღოს იმ ძირითადი ღირებულებებისკენ, რომელთა გარეშე ადამიანის სიცოცხლეს მნიშვნელობა ეკარგება. შესაძლოა, ახალგაზრდებს თავდაპირველად პროტესტის გრძნობა გაუჩნდეთ, მაგრამ გონიერი ადამიანი ადრე თუ გვიან მიხვდება, რომ მასწავლებელი მართალია. ასეთ მასწავლებელს უწოდებენ იაპონიაში სენსეის, და ძალიან მინდა, სენსეის საქართველოშიც აფასებდნენ.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი