მოსწავლეთა სწავლის სტილის გათვალისწინება გაკვეთილების დაგეგმვისას

ყველა ჭკვიანია, მაგრამ თუ თევზს განვსჯით იმის მიხედვით, შეუძლია თუ არა ხეზე ასვლა, დავიჯერებთ, რომ ის ბრიყვია.

ალბერტ აინშტაინი.

თუ თვალს გადავავლებთ განათლების სფეროში მიმდინარე ცვლილებებს, ეროვნულ სასწავლო გეგმას -ეროვნულ დონეზე, სასკოლო სასწავლო გეგმას – სასკოლო დონეზე და გაკვეთილის გეგმას – საგაკვეთილო პროცესის დაგეგმვის დონეზე, დავრწმუნდებით: მუდამ აქტუალური იყო სასწავლო პროცესის იმგვარად დაგეგმვა, რომ მოსწავლეს მიეღო მისი პიროვნული ზრდა-განვითარებისთვის საჭირო ცოდნა, რომელიც, იმავდროულად, გრძელვადიან მიზანზე იქნებოდა ორიენტირებული.

ეს შესანიშნავად ვიცით პედაგოგებმა. მიუხედავად ამისა, საჯარო სკოლებში თავს იჩენს სწავლის მოტივაციასთან დაკავშირებული პრობლემები. ყველა, ვინც თავი საგანმანათლებლო სფეროს მიუძღვნა, ვალდებულია, ხელსაყრელი პირობები შეუქმნას აღსაზრდელს.

საგაკვეთილო პროცესის დაგეგმვისას ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტორია სწავლის სტილის დადგენა.

როგორი შეიძლება იყოს სწავლის სტილი და როგორ შეგვიძლია მოსწავლეთა დაინტერესება მისი გათვალისწინებით?

ყველაზე გამოცდილი და თავდაჯერებული განმანათლებლებიც კი ხშირად უსვამენ საკუთარ თავს შემდეგ კითხვებს:

* მისმენენ თუ არა მოსწავლეები?

* როგორ მოვახერხო, რომ მოსწავლეები აქტიურად ჩაერთონ საგაკვეთილო პროცესში? რამდენად სწორია გზა, რომელიც მიზნამდე მისაღწევად ავირჩიე?

* როგორ გავზარდო მოსწავლეთა ინტერესი?

ყველა მოსწავლეს სწავლის სხვადასხვა სტილი აქვს. შეუძლებელიც კია, ერთი და იგივე სასწავლო გეგმა მოერგოს ერთი და იმავე კლასის მოსწავლეთა უმეტესობას. თუ ერთ მოსწავლეს უფრო მეტი თვალსაჩინოება სჭირდება მასალის უკეთ აღსაქმელად, მეორეს ვერბალური კომუნიკაცია ურჩევნია.

ცნება „სწავლის სტილი“ გულისხმობს, ვის როგორ ურჩევნია ან უადვილდება სწავლა. განათლების სპეციალისტებმა ამ საკითხზე გასული საუკუნის 70-იანი წლებიდან გაამახვილეს ყურადღება, თუმცა ის დღესაც აქტუალურია. მრავალი კვლევის შედეგები ცხადყოფს, რომ მასწავლებელმა უნდა შეისწავლოს მოსწავლეთა სწავლის სტილი და მაქსიმალურად მოარგოს მას სწავლების მეთოდები. რაც უფრო მრავალფეროვანია სწავლებისა და სწავლის სტრატეგიები, მით უფრო ადვილად ერთვებიან მოსწავლეები სასწავლო პროცესში. ცალკეული მოსწავლეები შესაძლოა სწავლის რამდენიმე სტილს იყენებდნენ. ამ დროს მულტიმოდალობაზე საუბრობენ.

ტერმინ „მულტიმოდალობას“ იყენებენ იმ ადამიანების მიმართ, რომლებიც სწავლის ერთზე მეტ სტილს ანიჭებენ უპირატესობას.

არსებობს სწავლის ტიპების კლასიფიკაციის რამდენიმე მოდელი. ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული კლასიფიკაციის მიხედვით, შესაძლებელია სწავლის ოთხი ძირითადი ტიპის გამოყოფა. ესენია: ტაქტილური (შეხებითი), კინესთეტიკური (მოძრაობითი), მხედველობითი და სმენითი. ამ კლასიფიკაციის ძირითადი პრინციპია ის შეგრძნებითი მოდალობა, რომელსაც ადამიანი ანიჭებს უპირატესობას ინფორმაციის გადამუშავებისას.

სმენითი ტიპის ადამიანები უკეთ სწავლობენ მოსმენით, კინესთეტიკური ტიპისა – ურთიერთქმედებით და კეთებით, მხედველობითი ტიპისა – ვიზუალური ხატებით, სხეულის ენით, ხოლო ტაქტილური ტიპისა -ჩანაწერების კეთებით.

სწავლობს თუ არა ბავშვი უკეთ იმ შემთხვევაში, როდესაც მას ცოდნა რომლიმე კონკრეტული სტიმულის საშუალებით მიეწოდება?

სწავლის სტილი კოგნიტიური და ქცევითი სქემაა, რომელიც მეორდება სხვადასხვა დავალებაზე მუშაობისას სხვადასხვა დროში. ის თითოეული ინდივიდის აღქმის სხვადასხვაგვარობას ეფუძნება. ამ განსხვავებულობის უფრო თვალსაჩინოდ წარმოსადგენად შეგვიძლია გამოვიყენოთ სიტყვითი ასოციაციების სავარჯიშო. მაგალითად, უპირველეს ყოვლისა, რა მოგდით თავში სიტყვა „სკამის“ გაგონებისას? უბრალოდ დასაჯდომი საშუალება, საზოგადოდ, ავეჯი თუ, მაგალითად, რომელიმე კონკრეტული სკამი?

განსხვავებული ინტერპრეტაციის ეს მარტივი მაგალითი ნათელს ხდის, რატომ ესმით ადამიანებს კომპლექსური სიტუაციები სხვადასხვანაირად. ჩვენს სიტუაციას თუ მივუსადაგებთ – რატომ „ესმით“ ბავშვებს მასწავლებლის სხვადასხვა მითითება. სწავლის სტილი გარკვეულწილად აყალიბებს სწავლისადმი ჩვენს დამოკიდებულებას და გვაჩვენებს ჩვენთვის „საუკეთესო“ გზებს დავალებისთვის თავის გასართმევად. აქვე უნდა ითქვას, რომ ნებისმიერი სტილი თავისთავად ნეიტრალურია – წარმატება-წარუმატებლობა იმაზეა დამოკიდებული, როგორ გამოიყენებს მოსწავლე საკუთარ უნარებს.

თანამედროვე თეორიები

1960-იანი წლებიდან აქტიურად  ტარდება სწავლასა და ინდივიდუალიზმთან დაკავშირებული კვლევები და ნელ-ნელა მკვიდრდება ტერმინი „სწავლის სტილი“. შეიქმნა რამდენიმე მნიშვნელოვანი თეორიაც, თუმცა უნდა ითქვას, რომ მათ კრიტიკოსებიც მრავლად ჰყავთ, მრავალი მკვლევრის აზრით კი, მათ ჭეშმარიტება-მცდარობაზე საუბარი ძნელია, სანამ შესაბამისი მეთოდოლოგიის გამოყენებით კვლევები არ ჩატარდება. კატერინ მაიერსმა და იზაბელ ბრიგსმა გამოიყენეს შვეიცარიელი ფსიქოლოგის კარლ იუნგის თეორია ფსიქოლოგიური ტიპების შესახებ და შეიმუშავეს სპეციალური ინსტრუმენტი – მაიერს-ბრიგსის ტიპის ინდიკატორი.

იუნგის თეორია ეხება ორ ურთიერთსაპირისპირო ფსიქიკურ ფუნქციას, რომლებიც ჩართულია ინფორმაციის მიღების პროცესში: 1. შეგრძნებით აღქმას – ინფორმაციის მიღებას ხუთი გრძნობის საშუალებით და 2. ინტუიციურ აღქმას – სენსორული ინფორმაციის მიღმა კავშირების დანახვას და დასკვნების გამოტანას. იგივე თეორია აღწერს ორ სხვა ურთიერთსაპირისპირო ფსიქიკურ ფუნქციასაც, რომლებიც ინფორმაციის შეფასებისა და გადაწყვეტილების მიღების პროცესშია ჩართული: 1. გონებრივ მსჯელობას- ინფორმაციის ობიექტური და ლოგიკური კრიტერიუმების საშუალებით შეფასებას და 2. გრძნობით მსჯელობას- ინფორმაციის შეფასებას სუბიექტური მნიშვნელობის საფუძველზე. რიტა და კენეტ დანებმა საკლასო ოთახში მოსწავლეთა ქცევაზე ხანგრძლივი დაკვირვების შედეგად აღწერეს მოსწავლეთა გარემო, ემოციური, სოციოლოგიური, ფიზიკური და ფსიქოლოგიური საჭიროებების სხვადასხვა მოდელი. მაგალითად, გარემო საჭიროებების ერთ-ერთი კომპონენტია ხმაურის მიმართ მგრძნობელობა: ზოგიერთ ბავშვს დავალების შესრულება მხოლოდ სიჩუმეში შეუძლია, ზოგს კი ხმაური საერთოდ არ აწუხებს. სოციოლოგიური საჭიროებების ერთ-ერთი კომპონენტია ჯგუფური და ინდივიდუალური მუშაობა – ზოგ ბავშვს დავალებაზე მარტო მუშაობა ეადვილება, ზოგს კი, პირიქით, თანატოლებთან ერთად. ფიზიკური საჭიროებების ერთ-ერთი კომპონენტია აღქმის ძლიერი მხარეები: ბავშვები განსხვავდებიან იმის მიხედვით, თუ რა ფორმით (ვიზუალური, აუდიო-, ტაქტილური თუ კინესთეტიკური) მიღებულ ინფორმაციას უკეთ იმახსოვრებენ და იყენებენ. აღნიშნული მოდელი ავტორებმა იმისთვის შეიმუშავეს, რომ მასწავლებლებს შესძლებოდათ სწავლის საჭიროებების შეფასება და შესაბამისი გარემოს უზრუნველყოფა.

ენტონი გრეგორი განასხვავებს და აღწერს აღქმისა და გააზრების სხვადასხვა სტილს. ის გამოყოფს აღქმის კონკრეტულ და აბსტრაქტულ ხარისხს, ინფორმაციის ორგანიზების თანმიმდევრულ და არათანმიმდევრულ სტილს. გრეგორის თანახმად, თითოეულ ინდივიდს აქვს როგორც კონკრეტული, ისე აბსტრაქტული აღქმის უნარი და, ამასთან ერთად, ინფორმაციის თანმიმდევრულად ან არათანმიმდევრულად ორგანიზების სტილი, თუმცა უფრო მეტი წარმატებით მხოლოდ ერთ მათგანს იყენებს.

უოლტერ ბარბიმ და რეიმონდ სვასინგმა შექმნეს მოდელი, რომელიც კონცენტრირებულია სწავლის აუდიტორულ, ვიზუალურ და კინესთეტიკურ მოდალობაზე და მასწავლებლებს მოდელის პრაქტიკაში დანერგვის პრინციპებს სთავაზობს. მეცნიერთა აზრით, უსამართლობაა, როცა ბავშვებს, სწავლის მიუხედავად, უხდებათ თავიანთი სწავლის სტილის (მოდალობის) სუსტ მხარეებთან შეჯახება, მაშინ როდესაც ძლიერი მხარეები შესაძლოა იგნორირებული იყოს. აღნიშნული თეორიის მიხედვით, ადრეულ ასაკში ერთ-ერთი მოდალობა დომინირებს. მოწიფული ასაკის ადამიანს საჭიროების შემთხვევაში შეუძლია სხვა მოდალობების გაძლიერება, თუმცა სტრესულ სიტუაციებში ზრდასრულებიც დომინანტურ მოდალობას უბრუნდებიან.

ვიზუალური მოდალობა

ადამიანები, რომლებიც უკეთ იგებენ და იმახსოვრებენ ვიზუალური ფორმით მიწოდებულ ინფორმაციას, ხშირად საუბრის დროს ხატოვნად წარმოიდგენენ ნათქვამს, კითხვის დროს მონიშნავენ ტექსტს და ა. შ. მათ სწავლაში ეხმარება თვალსაჩინოებები და სურათები, ცხრილები, გრაფიკები და ა.შ.

აუდიტორული მოდალობა

ადამიანი, რომლის ძირითადი მოდალობა აუდიტორულია, ფიქრის დროს ხშირად ხმამაღლა გამოთქვამს მოსაზრებას. საკუთარი აზრების მოსმენით ის უკეთ იმახსოვრებს; ესწრაფვის დაზუთხვას და გამეორებას და, როგორც წესი, დავალების შესრულებისას მოითხოვს სიჩუმეს, რადგან ხმაური ხელს უშლის დავალებაზე კონცენტრირებაში.

კინესთეტიკური მოდალობა

ბარბი და სვასინგი კინესთეტიკურ მოდალობას განმარტავენ როგორც მსხვილი და ნატიფი მოტორიკისა და შეხების გრძნობის აქტიურ გამოყენებას სწავლის პროცესში. კინესთეტიკური მოდალობის მქონე მოსწავლეებისთვის განსაკუთრებულ სირთულეს წარმოადგენს გაკვეთილზე დიდხანს უმოძრაოდ ჯდომა. ისინი გაცილებით მეტს სწავლობენ, როდესაც მშვიდად არიან, რადგან ყურადღებას არ უფანტავთ ადგომისა და მოძრაობის სურვილი.

ტაქტილური მოდალობა

განმარტებულია როგორც შეხების შეგრძნება. მსგავსი მოდალობის მქონე მოსწავლეები უკეთ სწავლობენ წერით, ხატვით. ახალ მასალას იოლად ითვისებენ, როცა მასთან შეხება უწევთ. ასეთ მოსწავლეებს მასწავლებლის მოსმენისას ჩანაწერების გაკეთება უნდა ვურჩიოთ.

შერეული მოდალობები

დომინანტური მოდალობა ის არის, რომლის საშუალებითაც მოსწავლე ყველაზე ეფექტურად ამუშავებს ინფორმაციას. დომინანტური მოდალობა მკაფიოდ ჩანს ადრეულ ასაკში, თუმცა ზრდასრულებთან მისი გამოცალკევება უკვე ჭირს. შერეული მოდალობები (ანუ ერთდროულად ორი ან სამი ძლიერი მოდალობა) გვხვდება მაშინ, როდესაც მოსწავლეს თითოეული მოდალობის გავარჯიშების თანაბარი შესაძლებლობა აქვს (მაგ., მოსასმენი აქტივობები, თვალსაჩინოებები, საკუთარი ხელით ჩატარებული ექსპერიმენტები და ა.შ.)

ქარელის მუნიციპალიტეტის სოფელ ურბნისის საჯარო სკოლის მოსწავლეებს ჩავუტარე გამოკითხვა ღიადაბოლოებიანი ტესტების საშუალებით და დავადგინე თითოეული მათგანის სწავლის სტილი. როცა პედაგოგს აქვს ინფორმაცია თითოეული მოსწავლის სწავლის სტილის შესახებ და მასზე დაყრდნობით არჩევს საკლასო აქტივობებს, მოსწავლეები უფრო უკეთ ერთვებიან სასწავლო პროცესში და მათი მოტივაციაც იზრდება. რამდენიმე თვის შემდეგ იგივე მოსწავლეებს ჩავუტარე მეორადი ანკეტირება, პირველადი შედეგების ვალიდურობის დასადგენად. მეორადი შედეგების ანალიზის შედეგად მონაცემები შეიცვალა. ამრიგად, შეიძლება დავასკვნათ, რომ ასაკის მატებასთან ერთად სწავლის სტილი ზოგჯერ იცვლება.

მოსწავლეთა პირველადი ანკეტირების შედეგები

შერეული* ნიშნავს რომ მოსწავლეს სწავლის ოთხი სტილი აქვს.

პირველადი ანკეტირების შედეგად დავადგინე, რომ მოსწავლეთა 35% სწავლის შერეულ სტილს იყენებს, 52%-თან შეინიშნება სწავლის სამი სტილი, 2 სტილი აქვს 7%-ს, ხოლო მხოლოდ მოსმენით მოსწავლეთა 6% სწავლობს.

მინდა, კიდევ ერთხელ აღვნიშნო, რომ ძნელია სწავლის სტილის დადგენა, ვინაიდან ის ასაკის მატებასთან ერთად იცვლება, თუმცა მოცემულ ეტაპზე მისი გათვალისწინება დიდად უწყობს ხელს საგაკვეთილო პროცესში მოსწავლეთა ჩართვას.

მოსწავლეთა შედეგების, მათი სწავლის სტილის გათვალისწინებით შევადგინე შემდეგი სახის საკლასო აქტივობები, რომლებიც შეიძლება გამოიყენონ პედაგოგებმა საგაკვეთილო პროცესში:

* მოუსმინე ტექსტს და წინადადებებში, გამოტოვებულ ადგილას, ჩასვი მოცემული სიტყვები (ამ ტიპის დავალება შესაფერისია როგორც მოსმენის, ისე შერეული სწავლის სტილის მქონე მოსწავლისთვის);

* წაიკითხე ტექსტი, მონიშნე შენთვის მნიშვნელოვანი ადგილები, გააკეთე ჩანაწერები, შეადარე დედანს, წაიკითხე შეკითხვა და უპასუხე ტექსტში მოძიებული ინფორმაციით (ასეთი დავალება შესაფერისია იმ მოსწავლეებისთვის, რომლებიც სწავლობენ ვიზუალური აღქმით.)

* წაკითხვამდე დააკვირდი ფოტოებს, სათაურს, ქვესათაურს.

* დაალაგე მოცემული სიტყვები ისე, რომ მიიღო გამართული წინადადებები/დააჯგუფე სიტყვები ან ფრაზები. მსგავსი დავალება მისაღებია მოსწავლისთვის, რომელიც სწავლობს კეთებით სწავლობს.

* დააკვირდი მოცემულ სურათს, მოიფიქრე, რა სათაური შეეფერება, დაასათაურე და წარუდგინე კლასს ნააზრევი (ეს აქტივობა შეეფერება მოსწავლეს, რომელიც გამოირჩევა 2 ან მეტი სწავლის სტილით).

• ისწავლე მეგობართან/ჯგუფთან ერთად, განიხილე თემა, მოუსმინე მეგობარს/თანაჯგუფელს (სწავლობს მოსმენით);
• დასამახსოვრებელი ინფორმაცია რამდენჯერმე გაიმეორე ხმამაღლა (მოსმენით სწავლა).
• იმუშავე წყნარ და მშვიდ გარემოში. მუშაობისას უსმინე წყნარ მუსიკას (სწავლობს დანახვით).
• იმუშავე დამოუკიდებლად (უმეტესობა მოსწავლეებისა, რომლებიც გამოირჩევიან ვიზუალური სწავლის სტილით, დამოუკიდებლად მუშაობას ამჯობინებენ).
• სწავლისას ხშირად შეისვენე. იმუშავე 20-30 წთ, დაისვენე 5 წუთი (სწავლობს კეთებით).
• საკუთარ თავთან მოყოლისას იარე ნელა (სწავლობს კეთებით).

მოსწავლეთა სწავლის სტილის გაგება და გაკვეთილების დაგეგმვისას გათვალისწინება საგრძნობლად ზრდის საგაკვეთილო პროცესში მოსწავლეთა ჩართვას. იმედი მაქვს, ჩემ მიერ გაწეული შრომა გამოადგებათ სხვა პედაგოგებისაც, – მათ ეცოდინებათ, რამდენად მნიშვნელოვანია მოსწავლეთა სწავლის სტილის ცოდნა და მისი გათვალისწინება გაკვეთილების დაგეგმვისას.

გამოყენებული ლიტერატურა

1.ტყემალაძე რ., დალაქიშვილი ნ., თოფაძე ქ., პაჭკორია თ., ბუწაშვილი თ., თბილისი, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ცენტრი, 2008წ. სწავლება და შეფასება, დამხმარე სახელმძღვანელო, მოტივაცია და მოტივაციის ამაღლების საშუალებები, გვ.3-8

2.https://www.scholastic.com/parents/resources/article/parent-child/quiz-whats-your-childs-learning-style

4.https://mastsavlebeli.ge/?p=1400

5.https://vark-learn.com/

6.https://mastsavlebeli.ge/?p=2503

7.https://news.edu.aris.ge/index.php?newsid=6163

8.https://msdillard.wordpress.com/2013/01/05/the-four-modalities-of-learning/

9.https://www.researchgate.net/profile/Andrija_Kozina2/post/Is_there_any_validated_questionnaire_to_me