სკოლა და მისი მართვა ციფრულ ეპოქაში – ცვალებადი პარადიგმები ცვალებად დროში

(სტატიათა ციკლი ამერიკელი ავტორის, სპიკერისა და განმანათლებლის ერიკ შენინგერის წიგნიდან „Digital Leadership“)

 (ნაწილი მეოთხე)

„დღევანდელი ბავშვები ციფრულ სამყაროში იბადებიან – მედიით გაჯერებულ, ქსელურად ურთიერთდაკავშირებულ, უსაზღვრო შესაძლებლობების სამყაროში“ .

Edutopia, 2012

მეცნიერების განვითარებამ და ტექნოლოგიებმა ბევრჯერ შეცვალა ჩვენი სამყარო და საზოგადოება. ბუნებისა და სამყაროს შესახებ ადამიანის ცოდნის გაფართოებამ, მსოფლიოს გარშემო მოგზაურობამ, ახალი კონტინენტების აღმოჩენამ, ვაჭრობის განვითარებამ და წყლისა ორთქლის ძალის გამოყენების დაუფლებამ ნელ-ნელა მოამზადა ნიადაგი პირველი სამრეწველო (ინდუსტრიული) რევოლუციისთვის, რომელიც დასავლეთ ევროპაში XVII-XVIII საუკუნეებში დაიწყო და რომელმაც წვრილი ხელოსნური შრომა უფრო ფართო მასშტაბის, ქარხნულ-ფაბრიკული შრომით (ე.წ. მანუფაქტურის შრომით) შეცვალა. სწორედ ამ პერიოდში გაჩნდა სავალდებულო სასკოლო განათლების სისტემები დასავლეთ ევროპაში.

საქარხნო წარმოებამ მეტ-ნაკლებად კვალიფიციური მუშახელის საჭიროება წარმოშვა. სოფლიდან ქალაქში ჩამოსულ ახალგაზრდა არისტოკრატებს (ე. წ. ჯენთრი), რომლებსაც, იმდროინდელი ინგლისური კანონებით, მემკვიდრეობა არ ეკუთვნოდათ (ყველაფერი უფროს ვაჟს რჩებოდა, – ლ.ა.) და რომლებიც ბედის საძიებლად მეტროპოლიაში ან იმდროინდელი ძლიერი ქვეყნების (ინგლისი, საფრანგეთი, ესპანეთი, ჰოლანდია) კოლონიებში მიდიოდნენ, სჭირდებოდათ მინიმალური ცოდნა, რომელიც მათ საშუალებას მისცემდა, დაეკავებინათ რომელიმე საზედამხედველო თანამდებობა სამშობლოში ან ოკეანის გაღმა, რომელიმე კოლონიურ ადმინისტრაციაში.

რაღაც დონის ცოდნა (წერა-კითხვა, არითმეტიკა) სჭირდებოდათ ახალგაზრდა გლეხებსაც, რომლებიც სიღარიბესა და შიმშილს ქალაქებში გაურბოდნენ და ძირითადად ახალგაჩენილი ევროპული კაპიტალისტური მანუფაქტურის მუშათა რიგებს ავსებდნენ ინგლისში, საფრანგეთსა თუ გერმანიაში.

მარტინ ლუთერის რეფორმამ და პროტესტანტიზმის აღზევებამ ახალგაზრდა პროტესტანტებისთვის სავალდებულო გახადა წერა-კითხვის ცოდნა – ყოველი პროტესტანტი ვალდებული იყო, თვითონ ეკითხა ლუთერის გერმანულენოვანი სახარება და სხვა რელიგიური ტექსტები.

განათლებამ, შრომის წესის შეცვლამ და შრომის უფრო ღრმა სპეციალიზაციამ დასაბამი მისცა პირველ მსოფლიო ინდუსტრიულ რევოლუციას, რომელმაც ფეოდალური სამყარო კაპიტალიზმის რელსებზე გადაიყვანა და კარი გაუღო XVII-XX საუკუნეების განმანათლებლობის, სამრეწველო სიახლეებისა და დიდი სამეცნიერო აღმოჩენების ეპოქას.

დღეს ადამიანთა საზოგადოება უკვე მეოთხე ინდუსტრიული რევოლუციის კარიბჭესთან დგას – ციფრული ტექნოლოგიები, ინფორმაციული ნაკადები ნელ-ნელა ჩვენი ცხოვრების ყველა სფეროში იჭრება და სრულიად ახალ მოთხოვნებს უყენებს XVIII საუკუნეში, პირველი ინდუსტრიული რევოლუციის შედეგად გაჩენილ სასკოლო სისტემას.

მეოთხე ინდუსტრიული რევოლუცია

ცვლილებები კი არ მოდის, არამედ უკვე ჩვენს ზღურბლთან დგას. მოგწონთ ცვლილებები? თუ კი, ჩვენს თავბრუდამხვევ სინამდვილეში ცხოვრება თქვენთვის ერთი სიამოვნება იქნება, ხოლო მათ, ვისაც ეს ცვლილებები არ ეპიტნავება, ვურჩევთ, კარგად მოემზადონ, რადგან ისღა დარჩენიათ, შეეგუონ უპრეცენდენტო ინოვაციებს, რომლებიც ტექნოლოგიური სიახლეების გეომეტრიული პროგრესიით ზრდის შედეგი გახლავთ. ვერავინ გაექცევა და დაემალება ამ რეალობას.

ჩვენს სამყაროში მიმდინარე რევოლუცია თუ ევოლუცია (გააჩნია შემფასებლის ხედვას და აღქმას) იმ ყველაფრის ტრანსფორმაციისკენ არის მიმართული, რაც აქამდე ვიცოდით. მოსწავლეებს უნდა დავეხმაროთ ამ ახალ სამყაროსთან ადაპტაციაში… თუმცა ალბათ უმჯობესია, ახალგაზრდები ამ სრულიად ახალ და სრულიად არაპროგნოზირებად საყაროსთან შესახვედრად მოვამზადოთ. კეთილი იყოს თქვენი მობრძანება მეოთხე ინდუსტრიული რევოლუციის ეპოქაში!

წიგნში „ტრანსფორმირებული სწავლება“ (Learning Transformed, Eric C. Sheninger, Thomas C. Murray, 2017), შევეცადეთ დაგვენახა იმ მოულოდნელ ცვლილებათა დეტალები, რომელთა მოწმეებიც ვართ დღეს ყველა და განგვეჭვრიტა მომავალი, რომელიც ჯერ არ დამდგარა. გთავაზობთ ამონარიდს ამ გამოცემიდან: „ტექნოლოგიური ცვლილებების დღევანდელი სიჩქარე განსაცვიფრებელია და ამ სიახლეებს, თავიანთი მასშტაბურობით, ისტორიული პრეცედენტი არ გააჩნია“.

შეიძლება ითქვას, რომ მომხმარებლები კარგად არიან გათვითცნობიერებულნი თანამედროვე საკომუნიკაციო და ციფრულ მოწყობილობებში, მაგრამ ხელოვნური ინტელექტის, რობოტების, ავტონომიური ავტომობილების, საგნების ინტერნეტის[1] (the internet of things – IoT), ნანოტექნოლოგიების თავისებურებები და კომპონენტები ჯერ კიდევ უცნობია ადამიანებისთვის. ეს სიახლეები ტექნოლოგიათა იმ გურუების სამყაროდ რჩება, რომლებიც თავისუფლად დაცურავენ ნულებისა (0) და ერთიანების (1) ოკეანეში[2].

ასეთი ტექნოლოგიების ურთიერთქმედება და განვითარება როგორც ფიზიკურ, ისე ვირტუალურ სამყაროებში ერთ დროს შეუძლებელს შესაძლებლად აქცევს. ჩვენ გვჯერა, რომ დღეს ახალი ინდუსტრიული რევოლუციის სათავესთან ვდგავართ და მომავალი სამყარო ნელ-ნელა, სიტემატურად შეცვლის ჩვენი ცხოვრების, შრომისა და ურთიერთობის წესებს. ეს ახალი ერა გავლენას მოახდენს სამყაროს ჩვენეულ აღქმაზე. მიუხედავად იმისა, რომ 2000-იანმა წლებმა მნიშვნელოვანი ცვლილებები შეიტანა ტექნოლოგიების გამოყენებასა და გარე სამყაროსთან ჩვენს კავშირში, მომავალი ტრანსფორმაციული ცვლილებები ისეთი იქნება, როგორიც ადამიანს აქამდე არასდროს გამოუცდია (Schwab, 2016).

მეოთხე ინდუსტრიული რევოლუცია, რომლის წინაშეც ვდგავართ როგორც საზოგადოება, ჯერ კიდევ ბავშვობის ასაკშია, მაგრამ მისი ზრდა გეომეტრიული პროგრესიით მიმდინარეობს. ტექნოლოგიების განვითარება ცვლილებებისკენ უბიძგებს ადამიანის საქმიანობის თითქმის ყველა სფეროს და ყველა ქვეყანას. ვეღარც ფიზიკური და ვეღარც პოლიტიკური საზღვრები უკვე ვეღარ ახდენს გავლენას ტექნოლოგიური ცვლილებებისა და მათი განვითარების სიჩქარეზე.

დღეს ჩვენ პირველ ნაბიჯებს ვდგამთ მეოთხე ინდუსტრიული რევოლუციის სამყაროში, რომელსაც საფუძველი ჩაუყარა ისეთი ტექნოლოგიების განვითარებამ, რომელთა მეშვეობით ფიზიკური, ბიოლოგიური და ციფრული ეკოსისტემები ერთმანეთთან ურთიერთქმედებს და ერთმანეთს ფარავს.

ამ ახალ ეპოქას ზოგჯერ Industry 4.0-ის სახელითაც მოიხსენიებენ. მისი შესაძლებლობებისთვის გაჩნდა შემდეგი განსაზღვრებაც: „საწარმოო სექტორის „გაციფრების“ მომდევნო ფაზა, რომლის მამოძრავებელია შემდეგი ცვლილებები:

• მონაცემთა მოცულობის (რაოდენობის), გამოთვლითი შესაძლებლობებისა და უერთიერთდაკავშირებულობის ხარისხის უპრეცედენტო ზრდა;
• ანალიტიკური ინფორმაციისა და ბიზნესინფორმაციის გადამუშავება-შენახვის შესაძლებლობების სწრაფი ზრდა (ცნება „ბიზნესინფორმაცია“ (BI – business intelligence systems) გულისხმობს იმ აპლიკაციებს, პრაქტიკას და ტექნოლოგიებს, რომლებიც აუცილებელია ბიზნესთან დაკავშირებული ინფორმაციის შეგროვების, ანალიზისა და პრეზენტაციისთვის, – ლ.ა.)
• გაჩენა „ადამიანი-მანქანა“ ურთიერთქმედების ახალი ფორმებისა, რომლებიც მოიცავს ე.წ. შეხებით ინტერფეისებსა (touch interfaces) და დამატებული რეალობის[3] (ე.წ. augmented-reality) სისტემებს;
• პროგრესი ისეთი ციფრული ინფორმაციის გადაცემა-შენახვა-გამოყენებაში, რომელიც ემსახურება რობოტექნიკას ან, ვთქვათ, სამგანზომილებიან (სივრცულ) ბეჭდვას, ე.წ. 3-D printing-ს (Baur & Wee, 2015).

ავტომატიზაციის ასეთი სისტემები იძლევა ფიზიკური სამყაროს უწყვეტი მონიტორინგის შესაძლებლობას, ფიზიკური საგნების ეკრნზე ვირტუალური რეპლიკაციის შესაძლებლობას, პროცესების შესახებ გადაწყვეტილებების მიღების შესაძლებლობას მათი მიმდინარეობისას და ა.შ.

მანქანებს არ შეუძლიათ ფიქრი, პრობლემის გადაჭრა, კრიტიკული გადაწყვეტილებების მიღება, თუმცა დიდი მონაცემების (Big Data, დიდი მოცულობის ინფორმაცია – კლიმატური, ჰიდროლოგიური, ატმოსფერული და სხვა) მიღება-გადამუშავებისთვის არსებული ალგორითმები შესაძლებლობას გვაძლევს, გავაანალიზოთ ასეთი მონაცემები, ორგანიზება გავუწიოთ ინფორმაციის უწყვეტ ნაკადს და შესაბამისი გადაწყვეტილებები მივიღოთ.

იმისთვის, რომ მოსწავლეები სწორად და ეფექტურად მოვამზადოთ მეოთხე ან თუნდაც მეხუთე ინდუსტრიული რევოლუციისთვის, აუცილებელია, შეიცვალოს განათლების როგორც კონცეფციის შინაარსი და მასშტაბი.

ის ცვლილებები, რომლებსაც დღეს ვხედავთ, ერთ რამეს გვასწავლის: სკოლებმა ბავშვები უნდა მოამზადონ ყველაფრისთვის და არა რამისთვის. რწმენა იმისა, რომ ახლანდელი ან მომავალი თაობები სწავლების ჩვეულებრივ გზას გაივლიან და სკოლას „წარმატებით დაამთავრებენ“, აღარ იმუშავებს. ის ფაქტი, რომ ამ წესმა ჩვენთვის „იმუშავა“, არაფრით არ ნიშნავს, რომ ის „იმუშავებს“ ან, საზოგადოდ, სასარგებლო იქნება ახალი თაობის მოსწავლეებისთვისაც.

მეოთხე ინდუსტრიულ რევოლუციის ეპოქაში შესვლა არ ნიშნავს ჩვენი საზოგადოების დასასრულს. ამ ცვლილებისთვის მზადების იდეა ნიშნავს ჩვენს პროაქტიურ (და არა რეაქტიულ) ქმედებას და იმის გაცნობიერებას, სად შეგვიძლია ვიპოვოთ საგანმანათლებლო სისტემების განვითარებისა და გაუმჯობესების შესაძლებლობები ჩვენს პლანეტაზე.

[1] The Internet of things (IoT) –  ახალი ტექნოლოგიური სისტემა, რომელიც აერთიანებს ურთიერთდაკავშირებულ კომპიუტერულ მოწყობილობებს: მექანიკურ და გამომთვლელ მანქანებს, საცხოვრებელი სახლის, სამზარეულოს, საძინებლის, გარაჟის, ავტომობილის ელექტრონულ დანადგარებს, რომლებიც ქსელის მეშვეობით ერთმანეთს უცვლიან მონაცემებს და ურთიერთობენ ერთმანეთთან „ადამიანი-მანქანა“ და „ადამიანი-ადამიანი“ ფორმატით ურთიერთქმედების გარეშე.

[2] აქ საუბარია ნუმერაციის ბინარულ (ორობით) სისტემაზე, რომელიც გამოიყენება ციფრული მონაცემების „0“-სა და „1“-იანის საშუალებით ჩასაწერად.

[3] augmented-reality  –  ახალი ციფრული სისტემები, რომლებსაც ადამიანის (სმარტფონის, კომპიუტერის მომხმარებლის) აღქმის  ველში შემოაქვს დამატებითი სენსორული ინფორმაცია მოცემული რეალობის უკეთ და უფრო სრულად აღსაქმელად. მაგალითად, დისპლეიზე მოცემული ახალი ან დამატებითი ციფრული ინფორმაცია – ადგილის კოორდინატები, სიმაღლე, ტემპერატურა, მანძილი რომელიმე ობიექტამდე, ანთროპოლოგიური ან სპორტული ინფორმაცია და სხვა.

თარგმნა და კომენტარები დაურთო ლევან ალფაიძემ