ზადიანი არგუმენტების შესახებ

საკუთარი მოსაზრებების არგუმენტირება საჭირო, მნიშვნელოვანი უნარია.

თუ გვსურს დამაჯერებლად, ნათლად, მკაფიოდ, არგუმენტირებულად გამოვხატოთ თვალსაზრისი, აუცილებლად უნდა მოვიშველიოთ არგუმენტები.

ზოგჯერ განზრახ ( როდესაც მსჯელობა დემაგოგიურია) ან უცოდინრობის გამო იყენებენ ე.წ. დეფექტიან (მცდარ, ზადიან) არგუმენტებს.

მცდარი, უმართებულო, დეფექტიანი მსჯელობა, ერთი შეხედვით, დამაჯერებლად „გამოიყურება“, თუმცა რეალურად ზედაპირული, არასარწმუნო და ზადიანია.

განვიხილოთ მცდარი არგუმენტირების ნიმუშები, რათა მათი ამოცნობა და გაბათილება შევძლოთ:

მცდარი მაგალითი, ანალოგია, ასოციაცია, პარალელი

პარალელის გავლება, ანალოგიის მოშველიება, ასოციაციურად მსგავსი სიტუაციის/ობიექტის დასახელება გავრცელებული პრაქტიკაა არგუმენტირებისას.

ორი ობიექტის/სიტუაციის რაიმე ტიპის მსგავსების წარმოჩენით ან ხაზგასმით გარკვეული დასკვნის გაკეთება არ არის საკმარისი, თუ ამ ორ მოცემულობას შორის განსხვავება უფრო მეტია, ვიდრე მსგავსება. სიტუაციის, კონტექსტის, საკითხის სიმწვავის გათვალისწინების გარეშე, მხოლოდ ზედაპირული მსგავსების მიხედვით გაკეთებული დასკვნა, როგორც არგუმენტი, არ გამოდგება.

მაგალითად, თუ ვამბობთ, რომ მოწევა მავნებელია და იწვევს ნაადრევ სიკვდილს, ხშირად შეიძლება მოვისმინოთ პასუხად, რომ „ჩემი ბაბუა 100 წლამდე ეწეოდა და ჯანმრთელი მოკვდა“. ამ შემთხვევაში ერთი კონკრეტული მაგალითის მოყვანა კონტრარგუმენტად არარელევანტურია და არ ამტკიცებს საპირისპიროს.

ან, სხვა მაგალითი – თუ ვინმეს ადანაშაულებენ კოლაბორაციონიზმში, მტერთან მაამებლურ დამოკიდებულებაში, ოპონენტმა შეიძლება მოიყვანოს მაგალითად იმ მოღვაწეების ბიოგრაფიები, ვინც შორეულ წარსულში იმავე ქვეყანაში ცხოვრობდა და საქმიანობდა და ვისი შემოქმედება/მოღვაწეობაც ყველასთვის ძვირფასია.

ამ შემთხვევაში კონტექსტის, საკითხის სიმწვავის გაუთვალისწინებლად ორი ბიოგრაფიის შედარება, ნიმუშად სხვა მოღვაწის წარმოჩენა მცდარია და კონტრარგუმენტად არ გამოდგება.

მცდარი დასკვნა

Non sequitur – “არ გამომდინარეობს“ – მსჯელობისას გარკვეული მოსაზრებების იმგვარად განზოგადება ან იმ დასკვნის გაკეთება, რომელიც არ/ვერ გამომდინარეობს წინაპირობიდან, მცდარი მიმართულებაა. ამ პრიმიტიულ მეთოდს კარგად იყენებდა, მაგალითად, საბჭოთა პროპაგანდა. ნათელი მაგალითია ლოზუნგი – „ვინც ჩვენთან არაა, ჩვენ წინააღმდეგაა“. ზოგადად, რადიკალური, ანგაჟირებული, ტენდენციური მხარეები ხშირად მიმართავენ არგუმენტირების ამ მეთოდს. „თუ აკრიტიკებ ხელისუფლების ინიციატივას, ე.ი. განვითარების წინააღმდეგი ხარ“, „იმდენი უცხოტომელი შემოვიდა ქვეყანაში, მალე გადავშენდებით“…

იმისთვის, რომ კონტრარგუმენტი დავახვედროთ და გავაბათილოთ მსგავსი მცდარი განზოგადებები, აუცილებელია, მოვთხოვოთ ოპონენტს მტკიცებულებები – რის საფუძველზე აკეთებს ის კონკრეტულ დასკვნას.

მცდარი განზოგადება

Fallacia fictae universalitatis – „ყველა კაცი ერთნაირია“, „ყველა ქალი ერთნაირია“ – ეს და ამ ტიპის განზოგადებები მცდარია, რადგან მთქმელი კონკრეტულ გამოცდილებას აზოგადებს და მცდარი დასკვნა გამოაქვს. ზოგადად, მსჯელობაში ყოველთვის საფრთხილოა სიტვების – „ყველა“და  „ყოველთვის“ – გამოყენება.

ტრადიციის ფეტიში

Argumentum ad antiquitatem – „უწინ ასე იყო და ახლაც ასე უნდა იყოს“, „ჩვენი წინაპრები ასე აკეთებდნენ“, „ოდითგანვე ასე მოგვდგამს“,“ჩვენი მამა-პაპები ასე იყვნენ, ჩვენც ასე უნდა ვიყოთ“, „ხალხური სიბრძნე არ ცდება“, „ჭეშმარიტია ის, რაც საუკუნეებითაა გამოცდილი“.

არგუმენტად და საკუთარი პოზიციის გასამყარელად ტრადიციაზე აპელირება არ არის სწორი. საუკუნეების განმავლობაში ბევრი რამ იცვლება. პროგრესი სხვადასხვა მიმართულებით (მეცნიერება, ტექნოლოგიები, მორალური ნორმები, კანონი…) შეუქცევადია და უწინდელი დროის იდეალიზება, რომანტიზება უსაფუძვლოა. უკან მაცქერალი ადამიანი თვალს ვერ უსწორებს აწმყოს და რეალური გამოწვევების წინაშე მდგარი წარსულისკენ, უკან მიიწევს. ის, რაც მართებული ( ჭეშმარიტი, კარგი, სწორი) იყო უწინ, პროგრესისა და სხვადასხვა სფეროში მიღწეული განვითარების დონის გათვალისწინებით, შესაძლოა, აღარ მიიჩნეოდეს ასეთად.

ერთადერთი მიზეზი

რაიმე მოცემულობის მიზეზად ერთადერთი ფაქტორის დასახელება და იმის მტკიცება, რომ შედეგი განპირობებულია ამ ერთადერთი ფაქტორით, უმეტესწილად, მცდარია, ამგვარი მსჯელობა კი დემაგოგიურია. მაგალითად, იმის მტკიცება, რომ მოზარდებში აგრესიის მატების ერთადერთი მიზეზი კომპიუტერული თამაშებია – მცდარი მსჯელობის ნიმუშია. დისკუსიისას ხშირად ვაწყდებით მოკამათეებს, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ დასახული პრობლემის ერთადერთი მიზეზი არის ის, რაც მათ მიაჩნიათ მიზეზად. „დამიჯერე, ასეა!“ ან „საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ეს ასეა და არა სხვაგვარად“. ყოველთვის საფრთხილოა მსგავსი განაცხადები და ოპონენტმა უნდა მოსთხოვოს მთქმელს უფრო საფუძვლიანი დასაბუთება, უფრო დამაჯრებელი არგუმენტები, ვიდრე დასახელებული ერთადერთი მიზეზია.

Reductio ad Hitlerum

არგუმენტის ნაცვლად ჰიტლერის ან ნაცისტურ-ფაშისტური იდეოლოგიის მაკომპრომიტირებელი ფაქტორების ხსენება მსჯელობას  მცდარი მიმართულებით წარმართავს. ამგვარი არგუმენტი მიიჩნევა პრიმიტიულ, დეფექტიან საბუთად. ჰიტლერი საყოველთაოდ აღიარებული ოდიოზური ფიგურაა. ყველაფერი, რაც მას უკავშირდება ან შეიძლება დაუკავშირდეს, მიიჩნევა ასევე მიუღებლად. ამ მარტივ მოცემულობაზე დაყრდნობით მსჯელობის დროს ზოგჯერ იშველიებენ გარკვეულ მონაცემებს, რათა შექმნან ნეგატიური განწყობა-დამოკიდებულება განსახილველი საკითხის მიმართ.

მაგალითად, N-ი ამტკიცებს, რომ X დებულება არის სწორი.

ჰიტლერი ასევე ეთანხმებოდა X დებულებას.

სწორედ ამიტომ X დებულება მიუღებელია და უნდა გაბათილდეს.

იგივე შეიძლება ითქვას მეთოდის შესახებ, როდესაც პოლიტიკური ჯგუფი ან პარტია დაუღალავად და განუწყვეტლივ ახსენებს ოპოზიციური პოლიტიკური ჯგუფის „ცოდვებსა“ და შეცდომებს. „მართალია, ახლა რთული სიტუაციაა, მაგრამ უარესი იყო N-ის მმართველობის დროს“. ამ შემთხვევაში პოზიციის ავტორს უნდა მოვთხოვოთ არსებული სიტუაციის, კონკრეტული მოცემულობის ფარგლებში მსჯელობა და არა „წარსულის ცოდვების“ მუდმივი შეხსენებით აწმყო რეალობის უმართებულოდ წარმოჩენა ან პრობლემების გადაფარვა.