„ჩვენ გვაქვს სამოქმედო ჩარჩო – 2030 წლის მდგრადი განვითარების დღის წესრიგი და პარიზის შეთანხმება კლიმატის ცვლილების შესახებ. ჩვენ უნდა შევუსრულოთ დაპირებები ხალხსა და პლანეტას“, – გაეროს გენერალური მდივანი ანტინიო გუტერესი.
რა არის პარიზის ხელშეკრულება? პარიზის ხელშეკრულება არის გაეროს ჩარჩო-კონვენცია კლიმატის ცვლილების შესახებ, რომელიც ითვალისწინებს ზომებს 2020 წლიდან ატმოსფეროში ნახშირორჟანგის ემისიის შემცირების მიზნით. შეთანხმება მომზადდა პარიზის კლიმატის კონფერენციის დროს კიოტოს პროტოკოლის ჩანაცვლების მიზნით და მიღწეული იქნა კონსენსუსის საფუძველზე 2015 წლის 12 დეკემბერს. იგი გაფორმდა 2016 წლის 22 აპრილს. კონფერენციის მასპინძელმა, ლორან ფაბიუსმა, საფრანგეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა, თქვა, რომ ეს „ამბიციური და დაბალანსებული” გეგმა იყო „ისტორიული გარდამტეხი მომენტი”, როგორ უნდა შევანელოთ გლობალური დათბობა.
ეს სტრატეგია მოიცავს ენერგეტიკისა და კლიმატის პოლიტიკას, ე.წ. 20/20/20 მიზნებით, კერძოდ: ნახშირორჟანგი (CO2) ემისიების შემცირებას 20%-ით, განახლებადი ენერგიის საბაზრო წილის 20%-მდე გაზრდით და 20%-ით ენერგოეფექტურობის ზრდა.
პარიზის გარიგება არის მსოფლიოში პირველი ყოვლისმომცველი შეთანხმება, რადგან ამ დრომდე არსებობდა გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო-კონვენცია, კიოტოს ოქმი, მაგრამ იგი მსგავსად სხვა საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა, იყო მხოლოდ განვითარებული ქვეყნებისთვის. პარიზის შეთანხმება პირველია, როცა გლობალურ ძალისხმევას განვითარებადი ქვეყნებიც შეუერთდნენ.
კლიმატის ცვლილების შესახებ გაეროს ჩარჩო-კონვენციის პარიზის შეთანხმება
პარიზის ხელშეკრულებით თითოეულმა ქვეყანამ უნდა განსაზღვროს დაგეგმოს და რეგულარულად წარადგინოს ანგარიში იმ წვლილის შესახებ, რომელსაც იგი იღებს გლობალური კლიმატცვლილების შემცირებაში.
მონაწილე ქვეყნები საერთო მიზნის მიღწევისთვის თავიანთ წვლილს ინდივიდუალურად განსაზღრავენ.
კიოტოს პროტოკოლი ცდილობს, დააწესოს რეგულაციები, რომლებიც გარემოს დაბინძურებას შეამცირებს. ამასთანავე ეს არის მცდელობა, როგორც კერძო, ისე საჯარო მოქალაქეების თავისუფლების კომპრომისზე გატანის. ერთი მხრივ, ეს კომპანიების მიმართ უფრო მეტი რეგულაციის დაწესებასა და მოგების შემცირებას გულისხმობს, რადგან მათ შედარებით ძვირი რეგულაციების შესრულება მოუწევთ ალტერნატიული წარმოებისთვის. თავის მხრივ კი, ეს ემისიების შემცირების მცდელობაა, რაც სწრაფ ცვლილებებს გამოიწვევს გარემოსდაცვის მხრივ.
ნახშირორჟანგის კონცენტრაცია ყოველწლიურად იზრდება. მკვლევართა აზრით, პრობლემის მოსაგვარებლად ემისიები 50%-ით მაინც უნდა შემცირდეს. ამას კი დიდი ალბათობით ადამიანთა ქცევის ცვლილებაც სჭირდება.
მიუხედავად იმისა, რომ COVID-19-ის გამო ადამიანები ძირითადად სახლებში იმყოფებიან, ატმოსფეროში ნახშირორჟანგის დონე ისევ იზრდება. 60 წლის განმავლობაში პირველად, 3 მაისს CO2-ის ყოველდღიურმა დონემ ყველაზე მაღალ ნიშნულს მიაღწია.
კლიმატის ცვლილების საკვანძო კითხვა ისაა, თუ რა გავლენა აქვს კორონავირუსის პანდემიას CO2-ის მთლიან რაოდენობაზე ატმოსფეროში, გლობალური ტემპერატურის მატების მთავარ მიზეზზე.
კვლევებმა აჩვენა, რომ CO2-ის ყოველწლიური საშუალო კონცენტრაცია წლის განმავლობაში მაინც გაიზრდება, მიუხედავად იმისა, რომ ემისიები მცირდება. ჩვენ გამოვიანგარიშეთ, რომ წლის განმავლობაში CO2-ის დონე 2.48-ით გაიზრდება. ეს ზრდა 0.32‰-ით ნაკლები (თუ მეტი?) იქნებოდა, რომ არა კორონავირუსის პანდემია.
ეს იმას ნიშნავს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ გლობალური ემისიები უფრო მცირეა, ის მაინც გაგრძელდება ოღონდ შედარებით ნელი ტემპით.
ამის ანალოგიად შეგვიძლია აბაზანის წყლით ავსება მოვიყვანოთ. თუ ონკანი CO2-ის ემისიას ასახიერებს, ხოლო აბაზანაში წყალი – CO2-ის კონცენტრაციას, ონკანის ოდნავ დროებით დაკეტვის შემთხვევაში, წყალი მაინც ჩაედინება აბაზანაში და შესაბამისად, წყლის დონეც მატულობს. კლიმატური ცვლილების შესანელებლად, ონკანის მთლიანად და საბოლოოდ დაკეტვაა საჭირო.
CO2-ის პროგნოზი კეთდება მაუნა ლოას ობსერვატორიაში, ჰავაიში, სადაც მონიტორინგი 1958 წლიდან მიმდინარეობს. CO2 სტაბილურად იზრდება ყოველწლიურად 1959 წლის ყოველწლიური საშუალო 316‰-დან 2019 წლის მონაცემებით 411‰, ადამიანის მიერ გამოწვეული ემისიის ზრდის პარალელურად.
მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანის ემისია გრძელვადიანად ახდენს CO2-ის კონცენტრაციას, სიჩქარე წლიდან წლამდე იცვლება, რაც გავლენას ახდენს იმაზე, თუ რა რაოდენობის CO2 მიიღება მიწის მცენარეებითა და ოკეანეებით.
მაგალითად, ნახშირორჟანგის ყველაზე დიდი ყოველწლიური ზრდა დაფიქსირდა 2015-2016 წლებს შორის, რაც 3.39‰-ით გამოიხატებოდა და რაც ელ-ნინიოს მოქმედებით იყო გამოწვეული, ტროპიკების დათბობითა და დაშრობით. ამან გამოიწვია ის, რომ ტროპიკულმა ეკოსისტემამ იმაზე ნაკლები ნახშირორჟანგი მიიღო, ვიდრე ჩვეულებრივ. იმ დროს, როდესაც ხმელეთი და ოკეანე ნახშირორჟანგის 50%-ს შთანთქავს, 2015-16 წლებში ეს რიცხვი მხოლოდ 30%-ს შეადგენდა.
მომდევნო წლებში CO2-ის შედარებით მცირე ზრდიდან გამომდინარე, (რომ არა პანდემია) მოსალოდნელი იყო, რომ 2020 წელს CO2-ის კონცენტრაციის ზრდა დიდი იქნებოდა ტროპიკულ ეკოსისტემაზე კლიმატის ამგვარი გავლენის გამო. წინა წლის ემისიების გათვალისწინებით ეს რიცხვი 2.80‰ იქნებოდა.
ადამიანის ემისიებში მცირე წლიური რყევები არ იწვევს ატმოსფეროში CO2-ის წარმოქმნის დიდ ცვლილებას – ბუნებრივი მიზეზებით გამოწვეულთან შედარებით. თუმცა უჩვეულოდ დიდი ცვლილებების გამო, რომელიც წელსაა ნაწინასწარმეტყველევი, იბადება კითხვა: თუ CO2 უფრო ნელა წარმოიქმნება, რამდენად შესამჩნევია ეს? ცვლის თუ არა ეს ჩვენს პროგნოზს CO2-ის კონცენტრაციის შესახებ მომდევნო თვეების განმავლობაში?
პანდემიის გარეშე, CO2-ის საერთო რაოდენობა ატმოსფეროში გაიზრდებოდა 0.68%-ით, 2019 წლის მონაცემებთან შედარებით. თუმცა პანდემიის გამო, ზრდა 0.6%-ითაა მოსალოდნელი.
მაუნა ლოას გაზომვებმა აჩვენა, რომ CO2 აგრძელებს ზრდას. აპრილის მონაცემებმა ახალი რეკორდი დაამყარა ყოველთვიურ გამოთვლებში 416.3‰-ით, რაც ყველაზე მაღალი კონცენტრაციაა უკანასკნელი ორ მილიონი წლის განმავლობაში.
CO2 მაუნა ლოას მიხედვით, მაქსიმალურ მაჩვენებელს მიაღწევს მაისში 417.1‰-ით (პლიუს მინუს 0.6) და შემდეგ დაიკლებს მომავალი ოთხი თვის განმავლობაში ჩრდილოეთის ეკოსისტემის გამწვანებასთან და ნახშირორჟანგის ატმოსფეროდან შთანთქმასთან ერთად. მაქსიმუმი დაფიქსირება სექტემბერში, როდესაც CO2-ის კონცენტრაცია კვლავ აიწევს ჩრდილოეთი ეკოსისტემისგან ნახშიროჟანგის ატმოსფეროში გამოყოფის პარალელურად შემოდგომასა და ზამთარში.
ახალი პროგნოზით CO2-ის საშუალო რაოდენობა მაისში 0.4‰ მცირე იქნება, ვიდრე კოვიდ- 19-ის ემისიის ცვლილების გავლენის გარეშე იქნებოდა. თუ გლობალური ემისიები 8%-ით დაიკლებს წლის განმავლობაში, ყოველწლიური თვიური მინიმუმი დაფიქსირდება სექტემბერში და იქნება 410.6‰.
ეს გამოსახულია ქვემოთ მოცემულ ცხრილში, რომელიც გვიჩვენებს ატმოსფერული CO2-ის თვიურ და წლიურ კონეცენტრაციას 2018 წლიდან მოყოლებული. ცხრილი გვიჩვენებს CO2-ის სეზონურ ციკლს (წვრილი შავი ხაზი), ასევე თავდაპირველ (წითელ) და ახალ (ლურჯ) პროგნოზს 2020 წლისთვის.
CO2 კონცენტრაცია Mauna Loa-ში, რაც გვიჩვენებს როგორც წლიურ, ასევე ყოველთვიურ მნიშვნელობებს, რომელიც ასახავს გლობალური CO2-ის ემისიის შესაძლო 8%-ით შემცირების გავლენას კონცენტრაციების სავარაუდო ზრდაზე.
მნიშვნელოვანია იმისი ცოდნა, რომ მაისის შემდეგ CO2-ის კონცეტრაციის კლება არ იქნება Covid-19-ის ეკონომიკური ზემოქმედების გამო, ეს უბრალოდ იქნება ბიოსფეროს ნორმალური სეზონური ციკლი.
სექტემბრის შემდეგ CO2, როგორც ჩვეულებრივ, გაიზრდება, თუმცა არ მიაღწევს ისეთ მაღალ ნიშნულს როგორსაც Covid-19-ის არარსებობის შემთხვევაში მიაღწევდა. ამ სცენარით, CO2-ის კონცენტრაცია დეკემბრისთვის დაახლოებით 0.4 პრომილით ნაკლები იქნება, ვიდრე Covid-19 ის გარეშე.
მიუხედავად იმისა, რომ ზემოხსენებული სცენარი ანელებს CO2-ის ზრდას, ჩვენ არ ველით, რომ ამან შეიძლება გავლენა იქონიოს კლიმატზე.
ემისიების შემცირების მინიმალური გავლენა CO2-ის პროგნოზზე აჩვენებს, რომ CO2-ის ემისია და CO2 კონცენტრაცია არ არის ერთი და იგივე. ემისიები არის CO2-ის ოდენობა, რომელიც ატმოსფეროში გადადის ადამიანის საქმიანობით, მათ შორის წიაღისეული საწვავის წვით და სხვა. კონცენტრაცია ნიშნავს ატმოსფეროში მის რაოდენობას.
ემისიების შემცირება არ ამცირებს კონცენტრაციებს, ეს მხოლოდ ანელებს ზრდის ტემპს. იმისათვის, რომ ატმოსფეროში CO2 შემცირდეს ადამიანის მიერ გამოწვეული ემისია მოკლევადიან პერიოდში უნდა შემცირდეს დაახლოებით 50%-ით. ემისიების შემცირება გრძელვადიან პერიოდში კიდევ უფრო დიდი უნდა იყოს.
მიუხედავად იმისა, რომ CO2-ის ზრდა ოდნავ ნელი იქნება, ვიდრე ადრე მოსალოდნელი იყო, გლობალური დათბობის არსებითად შენელებისთვის საკმარისი არ იქნება.
გასათვალისწინებელია ასევე ის ფაქტი, რომ ნახშირორჟანგი ატმოსფეროში საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში რჩება.
პანდემიის პერიოდში რამდენიმე ურთიერთგამომრიცხავი ინფორმაცია გავრცელდა ატმოსფეროში ნახშირორჟანგის შემცირების შესახებ.
Carbon Brief არის დიდი ბრიტანეთში დაფუძნებული ვებგვერდი, რომელიც მოიცავს კლიმატის მეცნიერების, კლიმატის პოლიტიკისა და ენერგეტიკის პოლიტიკის უახლეს საკითხებს.
სტატიაში შემოგთავაზეთ ამ ვებგვერდზე გამოქვეყნებული ანალიზი: რა გავლენას მოახდენს კორონავირუსის პანდემია ატმოსფერულ CO2?.
