საუკუნეზე მეტია, ფსიქოლოგები სწავლობენ მასწავლებლისა და მოსწავლის ურთიერთობას, ეძებენ გზებს, რომლებიც მასწავლებელს – მოსწავლისთვის ცოდნის გადაცემაში, ხოლო მოსწავლეს ამ ცოდნის ათვისებაში დაეხმარება. ამრიგად, განათლების სისტემის განვითარებაში ფსიქოლოგიას განსაკუთრებული როლის შესრულება შეუძლია.
სწორედ განათლების სისტემაში ფსიქოლოგის როლია თსუ-ის ასოცირებულ პროფესორთან, ფსიქოლოგ მანანა მელიქიშვილთან ჩვენი საუბრის თემა.
– უკანასკნელ ხანს საქართველოში აქტუალურ თემად იქცა განათლების ფსიქოლოგია. რას არის ეს და რა მნიშვნელობა აქვს სასკოლო განათლებისთვის?
– განათლების ფსიქოლოგია სწავლობს სწავლა-სწავლების პროცესის ფსიქოლოგიურ თავისებურებებს, იყენებს ფსიქოლოგიის კვლევის მეთოდებსადა თეორიებს, ცდილობს პედაგოგიური პროცესის გაუმჯობესებას. განათლების ფსიქოლოგები შეისწავლიან მოსწავლეთა აზროვნებას, მათ გრძნობებსა და მოტივაციას, ასევე – პედაგოგსა და მოსწავლეს შორის არსებულ ურთიერთობებს.
– რა მნიშვნელობა აქვს მასწავლებლისთვის ელემენტარული ფსიქოლოგიის ცოდნას?
– ფსიქოლოგიის ცოდნა მასწავლებელს იმისთვის სჭირდება, რომ დაეუფლოს სწავლების სხვადასხვა სტრატეგიას, კლასის მართვის ხერხებს, იცოდეს ბავშვების ასაკობრივი განვითარების თავისებურებები და შეეძლოს ინდივიდუალობის დანახვა.
სწავლებისუნარ–ჩვევებიადამიანს მემკვიდრეობითარგადაეცემა. ფსიქოლოგიასშეუძლია,ამუნარ–ჩვევებისგანვითარებაშიდაგვეხმაროს.
მოსწავლე სხვადასხვა ასაკში სხვადასხვა ფსიქოლოგიური თავისებურებით გამოირჩევა. ეს გამოიხატება არა მარტო მისი ქცევით, არამედ ცოდნის ათვისების სპეციფიკითაც… ცოდნაიმისშესახებ, როგორსწავლობენმოსწავლეები, როგორვითარდებიან, რაახდენსმათმოტივირებას, როგორფიქრობენდაიმახსოვრებენ, მასწავლებელს სწავლის პროცესის წარმართვას უადვილებს.
წინათ ქართული საგანმანათლებლო სისტემა ფაქტობრივი ცოდნის გადაცემაზე იყო აგებული. სადღეისოდ მიდგომა რადიკალურად შეიცვალა. მასწავლებელმა სწავლების ისეთი მეთოდები უნდა შესთავაზოს მოსწავლეს, რომ იგი თვითონვე გახდეს ცოდნის აღმომჩენი.
შვეიცარიელი ფსიქოლოგი ჟან პიაჟე, რომლის კვლევის ძირითადი სფერო ბავშვის აზროვნების განვითარებაა, ამტკიცებს, რომ ბავშვი უბრალოდ კი არ რეაგირებს გარემოზე, არამედ აქტიურად მოქმედებს და გარემოსთან შეგუების პროცესში იძენს ცოდნასა და უნარ-ჩვევებს. პიაჟეს თეორიის მიხედვით, აზროვნების განვითარების შესაბამისად ბავშვებს უნდა მივაწოდოთ რეალური სამყაროს აღქმის შესაბამისი საშუალებები; აზროვნების განვითარება ხდება ისეთი სავარჯიშოების ან სიტუაციების მეშვეობით, რომლებიც ხელს უწყობს სასწავლო პროცესში ბავშვების აქტიურ ჩართვას. სასწავლო მასალები და სავარჯიშოები უნდა შეესატყვისებოდეს ბავშვის აზროვნების განვითარების დონეს… ერთი სიტყვით, არსებობს არაერთი ფსიქოლოგიური თეორია, რომლებიც მასწავლებლებს მოსწავლეებთან ურთიერთობასა თუ სწავლებაში ეხმარება.
– როგორია კარგი მასწავლებლის ფსიქოლოგიური პორტრეტი?
– მასწავლებელსუნდა უყვარდეს ბავშვები და თავისი პროფესია; ჰქონდეს საგნის აკადემიური ცოდნა; ფლობდეს სწავლების სტრატეგიებს, საკლასო ოთახის მენეჯმენტის ძირითად პრინციპებს. ამასთან, უნდა ჰქონდეს ემპათიის (თანაგანცდის) უნარი, გრძნობდეს მოსწავლეთა საჭიროებებს. მასწავლებელსა და მოსწავლეს შორის დადებითი ურთიერთობა ძლიერ გავლენას ახდენს ბავშვის პიროვნების განვითარებასა და სასწავლო პროცესზე.
ყოველივე ამასთან ერთად, მასწავლებელს უნდა შეეძლოს საკუთარი პიროვნების შეცნობა და მართვა (მისწრაფებების, ძლიერი და სუსტი მხარეების გაცნობიერება). მერწმუნეთ, თუ მასწავლებელმა ეს შეძლო, იგი ადვილად ჩასწვდება თითოეული ბავშვის ხასიათსაც და წარმატებით შეძლებს მათთან ურთიერთობას.
მასწავლებელმა ბევრი დრო უნდა დაუთმოს მოსწავლის სოციალურ და ემოციურ განვითარებას. აუხსნას მას, რა არის პასუხისმგებლობა და სამართლიანობა, ხელი შეუწყოს მისი თვითშეფასების ამაღლებას, სწავლებისას გაითვალისწინოს თითოეული მოსწავლის უნარები და შესაძლებლობები.
– რამე განსაკუთრებული თვისება თუ აქვთ ქართველ პედაგოგებს?
– წინათ ქართველი მასწავლებელი ავტორიტარი გახლდათ, რის გამოც მოსწავლის როლი და მნიშვნელობა სწავლის პროცესში სრულიად იყო იგნორირებული. მოგვიანებით სწავლებისადმი ამგვარი მიდგომა უარყოფილ იქნა და გაჩნდა მასწავლებელი-მეგობარი – მასა და მოსწავლეს შორის ყოველგვარი ზღვარი წაიშალა. დღეს მასწავლებელი პარტნიორია; მართალია, მოსწავლესთან მას მეგობრული ურთიერთობა აქვს, მაგრამ სასწავლო პროცესს თავად მართავს, რაც ხაზს უსვამს მის ავტორიტეტს. მასწავლებელი-პარტნიორი არის ბავშვის შემეცნებითი აქტივობის კონსულტანტი, ორგანიზატორი და კოორდინატორი.
– დღეს ხშირად ლაპარაკობენ მასწავლებლის ავტორიტეტზე. რა არის საჭირო, რომ პედაგოგი მოსწავლისთვის ავტორიტეტი იყოს?
– პირველ რიგში, ის უნდა იყოს პროფესიონალი, კარგად იცოდეს თავისი საგანი და, ამასთან, ჰქონდეს ფართო ზოგადი განათლება, შეეძლოს კონსტრუქციული ურთიერთობა როგორც მოსწავლესთან, ისე მის მშობლებსა თუ გარშემო მყოფ საზოგადოებასთან. მასწავლებელმა უნდა შექმნას სწავლების ისეთი პირობები (მეთოდები, სწავლის ფორმები, შეფასების სისტემა), რომლებიც უკეთ წარმოაჩენს თითოეული მოსწავლის ინტელექტუალურ შესაძლებლობებს, აზროვნების ინდივიდუალირ სტილს, პრობლემების გადაჭრის უნარს.
ყოველივე ამასთან ერთად, აუცილებელია, სახელმწიფო აღიარებდეს და აფასებდეს პედაგოგის პროფესიას, რაც სათანადო ანაზღაურებითაც გამოიხატება. წინათ მასწავლებელობა პრესტიჟულად მიიჩნეოდა. დღეს მისდამი დამოკიდებულება შეიცვალა და მიმაჩნია, რომ აუცილებელია, პედაგოგთან ერთად მის ავტორიტეტზე საზოგადოებამ და სახელმწიფომაც იზრუნონ, რადგან მასწავლებელი ის ადამიანია, რომელიც მომავალ თაობას ზრდის, ამიტომ ავტორიტეტი მას ისე სჭირდება, როგორც არავის.
– მასწავლებლისთვის პრობლემად შეიძლება იქცეს მშობელიც…
– ასეც ხდება. არსებობენ მშობლები, რომლებიც ცდილობენ, აქტიურად იყონ ჩართულნი შვილების სწავლის პროცესში, თუმცა ხშირად მიკერძოებულნი არიან. ამ შემთხვევაში მასწავლებელს ვურჩევთ, არ დაკარგოს წონასწორობა, მოიხმოს ემპათია, გადავიდეს პასიური მსმენელის პოზიციაში, დააცადოს მშობელს ლაპარაკი, თუნდაც ჩხუბი, რათა მას ბრაზი გაუნელდეს და მხოლოდ ამის შემდეგ აუხსნას საქმის ვითარება. ამასთან, პედაგოგი ყოველთვის უნდა ცდილობდეს მშობლის თვალში ავტორიტეტის შენარჩუნებას.
– ცოტა ხნის წინ საქართველოს სკოლებს ჰყავდათ ფსიქოლოგები. მოგვიანებით ეს საშტატო ერთეული გაუქმდა. თქვენი აზრით, რამდენად მნიშვნელოვანია სკოლაში ფსიქოლოგის ყოფნა?
– ფსიქოლოგებმა, მათ შორის – მეც, რამდენიმე წელი ვიმუშავეთ სკოლებში და, ვფიქრობ, ბევრი რამ გავაკეთეთ როგორ მოსწავლეთა ურთიერთობის, ასევე მოსწავლის, პედაგოგისა და ადმინისტრაციის ურთიერთობის კუთხით. სკოლის ფსიქოლოგის შტატი რომ გაუქმდა, ამის მიზეზი ისიც გახლდათ, რომ ბევრ სკოლაში ფსიქოლოგებად არაპროფესიონალები დაინიშნენ. სხვათა შორის, ცოტა ხნის წინ იყო მცდელობა ამ საშტატო ერთეულის აღდგენისა. განათლების სამინისტროს დავალებით, სპეციალური გამოკვლევაც კი მოვამზადეთ. ჩემი აზრით, კარგი იქნება, სკოლებს ისევ ჰყავდეთ ფსიქოლოგები – დღევანდელი პედაგოგები ჯერ კიდევ არცთუ კარგად არიან გათვითცნობიერებულნი ამ კუთხით, რაც მრავალ პრობლემას უქმნით, ფსიქოლოგები კი მათ ამ სირთულეთა დაძლევაში დაეხმარებოდნენ.
– თქვენ განათლების ფსიქოლოგიის მიმართულებით მუშაობთ და კარგად იცით პედაგოგების დამოკიდებულება ამ დარგისადმი. როგორ ფიქრობთ, თავად მათ თუ აქვთ გაცნობიერებული ფსიქოლოგიის როლი სწავლის პროცესში?
– იყო დრო, როდესაც ქართველ მასწავლებლებს ფსიქოლოგიის ცოდნა ზედმეტად მიაჩნდათ, მაგრამ ვითარება თანდათან შეიცვალა. სასერტიფიკატო გამოცდებში უნარების ტესტების შეტანის შემდეგ პედაგოგებს გარკვეული ფსიქოლოგიური ცოდნა დაუგროვდათ, მაგრამ, ჩემი აზრით, ეს არ არის საკმარისი. ვფიქრობ, უმჯობესი იქნება, პედაგოგებს პერიოდულად ჩაუტარდეთ ტრეინინგი და გაიარონ ფსიქოლოგიის კურსი.
ესაუბრა თამარ კაციტაძე
