მოვლენათა მოდელირება – დისტანციური გაკვეთილის ერთი სცენარი

იმღერე და ღამის აღარ შეგეშინდებაო, ბავშვობაში მასწავლა მამაჩემმა.  თავიდან ცოტა ძნელი ამოცანა ჩანდა, მაგრამ მესამე ცდაზე უკვე კარგად გამომივიდა. უფრო მეტიც, შიშთან ბრძოლის ეს გზა თუ მოდელი, სიბნელის გარდა, სხვა შემთხვევებზეც გადავიტანე და ნამდვილად მეხმარებოდა თუ მათავისუფლებდა. კორონობა რომ დაიწყო, მაშინაც გამახსენდა მამაჩემის ეს მეთოდი, მაგრამ უკვე კარგა ხანია ვიცი, რომ სიმღერა არაა საჭირო, ისედაც აღარ მეშინია, მით უფრო, თუ წესებს ვიცავ და ინსტრუქციებს მივყვები.

იმ დღეებში მამაჩემის შეგონებასავით ალბერტ კამიუს „შავი ჭირი“ მახსენდებოდა. წიგნი, რომელიც თავის დროზე, ძალდატანებით წავიკითხე და მაშინ არც კი მომფიქრებია, მასში აღწერილი დავიდარაბა ფაშიზმსა თუ სხვა რეჟიმებზე გადამეტანა. კოვიდ-19-ის გავრცელებიდან მალევე New York Times-ში გამოჩნდა ამერიკელი ფილოსოფოსის, ალეინ დე ბოტონის  საგულისხმო სტატია – „კამიუ კორონავირუსის შესახებ[1],  რომელმაც ამ ტექსტთან ხელახლა არაერთხელ დამაბრუნა. ახლა ერთ პასაჟზს გავუსვამ ხაზს: წიგნის დასასრულს ექიმ რიეს ყურში სიხარულის ყიჟინა ჩაესმის, რადგან ერთი წლის თავზე ქალაქმა დიდ უბედურებაზე გაიმარჯვა. ეჭვგარეშეა, ალბერტ კამიუ ნებას დაგვრთავდა, მისი წიგნის ეს სათაური განგვეზოგადებინა მოვლენად, რომელსაც სხვადასხვა დროს სხვადასხვა ფორმა აქვს და სახელიც განსხვავებული ჰქვია.  აკი იგი ექიმს კვლავაც შეახსენებს, რომ ამ სიხარულს საფრთხე ელის, რადგან შავი ჭირი არასდროს კვდება. იგი აუცილებლად მოდელირდება[2]. არავინ იცის, როგორ და რა სახით. ამის ამოკითხვა მკითხველმა ტექსტის ღრმა უჯრედებიდან თავად უნდა შეძლოს და ამ ჭირს ბიოლოგიური კოვიდ-19, ებოლა ან სხვა რამ დაარქვას.
ქართული ნახატი ფილმი „ჭირი“ თუ არ უნახავთ, თქვენს ბავშვებსაც აუცილებლად აჩვენეთ და მასში მოდელირებული ამბები ალბერტ კამიუს „შავ ჭირსა“  და ალიენ დე ბოტონის ზემოთ ხსენებულ წერილს შეძლებისდაგვარად დაუკავშირეთ/ დააკავშირებინეთ.

„ისევე, როგორც ყველა არ სეირნობს აუცილებლობის გამო, ასევე ყველა არ წუხს სხვების მიმართ თავისი უპირატესობის ჩვენების გამო: ზოგი – იმიტომ, რომ ეშინია, ზოგი – იმიტომ, რომ მართლა ადარდებს ეპიდემიის გავრცელება. სეირნობის მოტივებივით ბევრია წუხილის მოტივებიც. თუმცა უმრავლესობას, აქეთაც და იქითაც ერთი მიზეზი აქვს“ [3]. თუ  ბავშვებსაც დავაფიქრებთ, რა შეიძლება იყოს ეს მოტივები და მათი გამომწვევი  ერთადერთი მიზეზი, იქნებ გვიპასუხონ, რომ შიშია. მაშინ კი სჯობია, მასზე ბევრი ვისაუბროთ, Microsoft Teams-ის დაფაზე, ფურცელსა თუ გონებაში ბევრი თვალსაზრისი ჩამოვწეროთ, უცნაურიც და საცნაურიც, ნაფიქრიცა და საფიქრიც. მოკლედ, ყველა მხრიდან განვიხილოთ, ვთქვათ, რომ ჩვენი ფარული მმართველია, მაკონტროლებელი ძალაა, პირველი თუ ფლობის გრძნობაა, ის მეორეა და დაკარგვას უკავშირდება. გავიხსენოთ შიშთან დაკავშირებული ჩვენი გამოცდილებები, გზები, რომლებითაც მშობლები თუ სხვა ახლომყოფი ადამიანები მისგან თავდაცვას გვასწავლიდნენ. მოკლედ, ვისაუბროთ ჩვენს შიშებზე გულწრფელად და ხმამაღლა. ისეთი მაგალითების გახსენებაც შეიძლება,  როგორ სძლია არაქნოფობიით (ობობების შიში) შეპყრობილმა 24 წლის ამერიკელმა ადამ ლიმ საკუთარ შიშს, როცა მასთან საბრძოლველად გინესის რეკორდის დამყარების სურვილი გამოიყენა და საჰაერო ბუშტებით მსოფლიოში ყველაზე დიდი ობობა შექმნა. კარგი იქნება, თუ სხვა ადამიანებსაც/პერსონაჟებსაც გავიხსენებთ, ვინც შიშის გრძნობას როგორღაც სძლიეს.

ახლა კიდევ ერთი ამონარიდი განვიხილოთ ვაჟას პუბლიცისტური წერილიდან „ფიქრები (ქოლერის გამო)“ და ცოტა ვაჟას შიშზეც ვისაუბროთ:

„აბა, გადავავლოთ ჩვენს მხარეს თვალი, აბა, კარგად დავუკვირდეთ ჩვენს გარემოებას, ჩვენს წამხდარს საქმეს, თუ მართლა უარესის ხოლერით არ ვიყოთ ავად. ამ ხოლერას ვერ უპოვნეთ ვერსაიდამ წამალი, იმაზედ არც სისუფთავე სჭრის, არც დეზინფექცია. აბა, ხოლერა, ნამდვილი ხოლერა ეს გახლავსთ. ეს ისეთი ხოლერაა, რომ განა 2 ათასში ათასს მოჰკლავს და ათასი გადაჰრჩება?! არა, ყველას იმსხვერპლებს, მთელს ერს მუსრს გაავლებს…

დღეს ერთი ხოლერა მიიპარება, თითქმის გაიპარა კიდეც; გვრჩება მხოლოდ მეორე ჯურის ხოლერა და ახლა იმას ვებრძოლოთ, იმის წამალიც მოვძებნოთ, იმაზედაც ვიფიქროთ: გაზეთებმაც დროა, პირველს თავი დაანებონ და მეორეს მიაპყრონ თვალი, იმ ჩუმად მძრომელს, რომელიც სისხლს არ აჩენს, მაგრამ მკვდრებს კი ამრავლებს. ეგები ესეც მოვიშოროთ თავიდან… აქაც საჭიროა ყაყანი და იგივე ყაყანი; მასთან ერთად ხელებისა და ტვინის ფათურიც, თორემ მარტო ცარიელს ყაყანში არაფერი მოიხვეტება, როგორც კალიისგან განადგურებულს მიწაზე“.

დავსვათ შეკითხვები:

• ქოლერა რომ კოვიდ -19-ზე გადმოგვეტანა, ექნებოდა თუ არა დღეს ვაჟას იგივე სათქმელი ჩვენთვის?
• რას დაარქმევდით მას, რაზეც „არც სისუფთავე ჭრის და არც წამალი“ და, ამავდროულად, „მკვდრებს კი ამრავლებს“?
• როგორ დაეხმარებოდით ვაჟას, დაეძლია „მეორე ჯურის ხოლერა“?

სხვა შიშების სანახავად ქართული ენის ნაციონალურ კორპუსს ვეწვიოთ.  „შიშს“ აქ აღწერილი ტექსტების 272 გვერდი და თითოეულ მათგანზე 31 სიტყვა-სტატია იმოწმებს. ბევრმა უკვე იცის, რომ ავტორთა და ტექსტის სახელწოდებების ნახვაც იქვე, სიტყვა „შიშზე“ დაწკაპებითაა შესაძლებელი.  და ეს, რაც მხოლოდ ქართული ლიტერატურული ტექსტებიდანაა.  აქვეა ბმულიც: https://gnc.gov.ge/gnc/concordance.

აქ თითოეული ამონარიდის წაკითხვა გაგვახსენებს ტექსტებს, რომლებშიც სხვადასხვაგვარადაა მოდელირებული შიშის ფენომენი და ყველა შემთხვევა უაღრესად საინტერესოა, რომ აღარაფერი ვთქვათ მარგარეტ ეტვუდის „ადამისს ტრილოგიის“, დენ ბრაუნის “ინფერნოს“[4], ლუის ველშის „ჭირის ტრილოგიის“, ედგარ ალან პოს „წითელის სიკვდილის ნიღბის“, დანიელ დეფოს „ჭირის ჟურნალის“, ბოკაჩოს „დეკამერონისა“ და სხვა ტექსტების შესახებ, რომელთა შიშები BNC[5]-ში ჩაუხედავადაც  შეიძლება გაგვახსენდეს.

ეს ტექსტები რომ ერთ ფრაზად დავწუროთ, ვფიქრობ, ასე იჟღერებდა: არსებობა ბედნიერებაა, თუ მისი რაობა კარგად გვესმის. ხოლო თუ ერიხ ფრომი სადმე მაინც ჩაგეკითხებათ, ფლობა თუ არსებობაო,  მგონი, ღირს, მასავით უპირატესობა მეორე კონცეპტს  მივანიჭოთ, რადგან ეს შიშის კარგვის და ბედნიერების მოპოვების ერთადერთი საიმედო გზაა.

[1] წერილის ნახვა შესაძლებელია აქ:

https://www.nytimes.com/2020/03/19/opinion/sunday/coronavirus-camus-plague.html

[2]

[3] ბარაკ კოენი, პანდემიის ფსიქოლოგია, გვ. 224., თბილისი, ნიუ-იორკი, 2014.

[4] რაც იტალიურად ‘ჯოჯოხეთს’ ნიშნავს

[5] ბრიტანეთის/ ინგლისური ენის ნაციონალური კორპუსი