ლიტერატურის კრიტიკოსი, პროფესორი ლევან ბრეგაძე ერთ-ერთ ინტერვიუში ამბობს: “ვწერ უმთავრესად ლიტერატურაზე და მისი მეშვეობით (გაშუალებულად) – ცხოვრებაზეც, ადამიანზეც (ანუ: თუკი რომანისტის, პოეტის შემოქმედების საგანი უშუალოდ ცხოვრებაა, მე, როგორც კრიტიკოსი, ცხოვრებას მათიტექსტების მეშვეობით შევისწავლი, უფრო ზუსტად, მათი ტექსტებისა დაპირადი გამოცდილების ურთიერთშეჯერებით); ვწერ ლიტერატორებისა და ლიტერატურის მოყვარულთათვის და ჩემთვისაც, რა თქმა უნდა – წერის პროცესი არის მცდელობა იმ გრძნობებში სიცხადის შეტანისა, მხატვრული ტექსტების კითხვის დროსრომ გეუფლება; ვცდილობ ჩავწვდე მკითხველზე მხატვრული ტექსტის ზემოქმედების საიდუმლოებებს. ეს ერთობ მიმზიდველი საქმიანობაა – დეტექტივის მუშაობას მოგვაგონებს”.
დღეს ბატონი ლევანი mastsavlebeli.ge-s სტუმარია და მასწავლებლებს განათლებაზე ესაუბრება.
. ყველა ქვეყანაში განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება მშობლიური ენისა და ლიტერატურის შესწავლას, თუმცა ბოლო დროს საქართველოში განსხვავებული ტენდენცია შეიმჩნევა– მშობლებიც და მოსწავლეებიც უფრო მეტ დროს უთმობენ უცხო ენებს. ამიტომ ხშირად ამბობენ, რომ ახალი თაობის დიდ ნაწილს მშობლიურ ენაზე გამართულად წერა–კითხვაც აღარ შეუძლია. აღარაფერს ვამბობთ აზრისსრულყოფილად ჩამოყალიბების თაობაზე… რას კარგავს ადამიანი, რომელმაცკარგად არ იცის მშობლიური ენა და რატომ არის მნიშვნელოვანი ამ საგნისადმი საგანგებო ყურადღების დათმობა?
–ადამიანი, რომელიც კარგადვერ ფლობს მშობლიურ ენას,
კარგად არ იცნობს მშობლიურ ლიტერატურას, საკუთარ იდენტობას კარგავს, ხოლო იძენს თუ
არა ამის სანაცვლოდ სხვა იდენტობას, ეს კიდევ საკითხავია – დიდია საფრთხე, ასეთი
ადამიანი არასრულყოფილ არსებად დარჩეს.
. ეპოქის ცვლასთან ერთად იცვლება სწავლების მეთოდები. რა უნდა იწავლებოდეს ქართული ლიტერატურიდან დღეს სკოლებში, და მთავარი – როგორ უნდა ასწავლიდნენ?
–ღრმად ვარ დარწმუნებული, რომ საჯარო სკოლებში
სწავლების ერთნაირი სტანდარტი უნდა იყოს, რაც ერთნაირი სახელმძღვანელოებისა და პროგრამების
არსებობას გულისხმობს. ისეთი ხანგრძლივი ისტორიის მქონე და ისეთი მდიდარი
ლიტერატურის სასწავლო პროგრამის შედგენა, როგორიც ქართული ლიტერატურაა, უძნელესი
საქმეა – ყველაფერს ხომ ვერ მოიცავ! სწავლებას ორი მიზანი უნდა ჰქონდეს: პირველი –
სკოლადამთავრებულს ჯეროვანი წარმოდგენა ჰქონდეს მშობლიური ლიტერატურის მნიშვნელოვან
ფაქტებსა და მოვლენებზე და მეორე – თვითონაც შეეძლოს ლიტერატურული საქმიანობა – თხზულების
(ან, როგორც ახლა ამბობენ, ესეის) დაწერა.
.მასწავლებლების მტკიცებით, მოსწავლეთა გარკვეულ ნაწილს სწავლა აღარ აინტერესებს. თუმცა პედაგოგების მიმართ პრეტენზიები აქვთ მოსწავლეებსაც. რა თვისებები უნდა ჰქონდეს მასწავლებელს, მოსწავლის პატივისცემა რომ დაიმსახუროს (ხშირად საგნის სიყვარულს მასწავლებლისადმი დამოკიდებულებაც განსაზღვრავს) და, საერთოდ, რას ურჩევდით პედაგოგებს?
–
სწავლა დიდ ძალისხმევას მოითხოვს, ადამიანი კი ინერტულობისკენ (სიზარმაცისკენ)
არის ბუნებით მიდრეკილი. ამ ინერციის დაძლევა მხოლოდ ძლიერი მოტივაციების
მეშვეობით არის შესაძლებელი. მოტივაციები უნდა გაუღვივოს მასწავლებელმა მოსწავლეს.
მოსწავლემ უნდა დაიჯეროს, რომ სწავლა–განათლებას
მოაქვს მატერიალური კეთილდღეობა და სულიერი კმაყოფილება. მაგრამ ეს რომ დაიჯეროს,
უნდა ხედავდეს ცხოვრებაში ამის მაგალითებს. საამისო მაგალითები კი ჩემს
ბავშვობაშიც სანთლით იყო საძებარი და ახლაც ასეა. პროტექციონიზმის არნახული დონე
მაშინაც ნიჰილისტურ დამოკიდებულებას ბადებდა სწავლა–განათლების მიმართ და დღესაც ნიჰილისტურ დამოკიდებულებას
ბადებს. ჩვენი უბედურების თავიდათავი ადრეც ეს იყო და ამჟამადაც ეს არის.
.ბატონო ლევან, უკვე ყველა აღიარებს, რომ ახალი თაობა ერთობ დაშორდა წიგნს. თქვენი აზრით, სადამდე მიგვიყვანსეს პრობლემა და სად უნდა ვეძებოთ მისი სათავე? რაშეიძლება გაკეთდეს მის დასაძლევად?
–
ჰო, დაშორდა. ერთადერთი რამ შემიძლია ვთქვა: ვინც წიგნთან მეგობრობას გააგრძელებს
(სულერთია, ტრადიციული წიგნი იქნება ეს თუ ელექტრონული), კოლოსალურ უპირატესობას
მოიპოვებს მის წინაშე, ვინც მწყრალად არის წიგნთან. ადამიანის სულიერი ფორმირების
გზაზე წიგნს ვერც კინოფილმი ცვლის, ვერც მუსიკა, ვერც სხვა რამ. სათავე კი
წიგნისგან დაშორებისა ის არის, რომ ადამიანს სმენისა და მზერის პროცესი უფრო
მოსწონს, ვიდრე კითხვისა, ვინაიდან კითხვა სმენასა და მზერაზე ბევრად მეტ
ძალისხმევას მოითხოვს. სამაგიეროდ საუკეთესოდ ავითარებს წარმოსახვის უნარს და
გონებრივ შესაძლებლობებს.
.დღეს საქართველოში ბევრი კარგი მწერალია და ბევრი კარგი წიგნი ითარგმნება. რის წაკითხვას ურჩევდით მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს? საზოგადოდ, თქვენი აზრით, როგორ უნდა მიაწოდოს მშობელმა, მასწავლებელმა მოსწავლეს კლასგარეშე საკითხავი ლიტერატურა?
–
მოსწავლეს კლასგარეშე საკითხავი უნდა მიეწოდოს მისი ბუნებისა და ინტერესების
გათვალისწინებით. მეტად სასარგებლოა მსოფლიო სახელის მქონე გამოჩენილ ადამიანებზე
კარგად დაწერილი ბიოგრაფიული რომანების კითხვა. ავსტრიელი მწერალი შტეფან ცვაიგი
იყო ამ ჟანრის დიდი ოსტატი. მისი ბიოგრაფიული რომანები ლევ ტოლსტოიზე, სტენდალზე,
ბალზაკზე, მაგელანზე, ჟოზეფ ფუშეზე ქართულადაც არის თარგმნილი. ასეთ წიგნებს დიდი
შემეცნებით ღირებულება აქვს, თანაც გატაცებით იკითხება.
ისე
კი, ნაირგვარი მკითხველი არსებობს. გენიოსები იმით გამოირჩევიან, რომ უთავბოლოდ
კითხულობენ ყველაფერს. უმეტესობას პროზა ურჩევნია პოეზიას, უმცირესობას, პირიქით,
პოეზია – პროზას (ესენი უბედნიერეს მკითხველთა ჯგუფს უნდა მივაკუთვნოთ, ვინაიდან
პოეზიას ლიტერატურის სხვა დარგებზე უკეთ შეუძლია სულიერად გააფაქიზოს ადამიანი,
განუვითაროს გრძნობიერი დამოკიდებულება გარემოს მიმართ, დახვეწოს და გაამშვენიეროს
მისი შინაგანი სამყარო).
ჩემი
დაკვირვებით, ბევრი წიგნის ერთხელ წაკითხვას ცოტა წიგნის ბევრჯერ წაკითხვა ჯობია.
. დაბოლოს, ბატონო ლევან, თქვენი გამოცდილებით, რას ნიშნავს კარგი მასწავლებელი ადამიანისთვის?
– კარგი მასწავლებელი, ჩემი აზრით, ის
არის, ვინც ჩვენს ღირსებებს, უნარებს შეგვაცნობინებს, საკუთარი თავის რწმენას
შეგვმატებს ან განგვიმტკიცებს, დამოუკიდებელ აზროვნებას შეგვაჩვევს, ხოლო როცა
ამას მიაღწევს, მერე… თავს დაანებებს ჩვენთვის ჭკუის დარიგებას. ამასთან
დაკავშირებით ბერტოლტ ბრეხტის ნათქვამი მახსენდება: “ყველა მასწავლებელმა
უნდა ისწავლოს, დროულად შეწყვიტოს სწავლება. ეს ძნელი ხელოვნებაა”.
ესაუბრა თამარ
კაციტაძე
