ქეთო ნინიძე
პროექტები, რომლებიც ჩვენს სასკოლო პრაქტიკაში ინერგება,
აკადემიური ბადის შემადგენელი ნაწილი, ან ექსტრა-კურიკულური კომპონენტი შეიძლება იყოს.
პირველ მათგანს, როგორც წესი, ეროვნულ სასწავლო გეგმას უსადაგებენ, რაც მოსწავლის მიერ
შესაბამისი ცოდნის მიღებისა და საგნობრივი კომპეტენციების ამაღლების წინაპირობა უნდა
გახდეს. ექსტრა-კურიკულური სასკოლო პროექტები კი, შესაძლებელია, ეხმიანებოდეს ნებისმიერ პრობლემას ან
გამოწვევას, რომელიც კლასის წინაშე დგას. ამ შემთხვევაში, არც დროში და არც მიზნისკენ
მიმართული აქტივობების განხორციელების ფორმებში არ ვიზღუდებით. პროექტებზე დაფუძნებული
სწავლება ახლოა იმ მიდგომასთან, რასაც თანამედროვე
საგანმანათლებლო თეორიებში პრობლემაზე ორიენტირებულ სწავლებას უწოდებენ.
სასწავლო პროექტების
მართვისას, ორგანიზაციული თვალსაზრისით, დასავლეთის საგანმანათლებლო პრაქტიკებში მასწავლებელი
არა ხელმძღვანელის, არამედ კურატორის, ფასილიტატორის ფუნქციებით სარგებლობს. ამიტომაც, არაერთ სპეციალისტს ამ მიდგომის მიმართ ისევ სკეპტიკური დამოკიდებულება აქვს. გარდა ამისა, პროექტზე
დაფუძნებული სწავლების ოპონენტები მიიჩნევენ, რომ ტრადიციული მეთოდების მოშველიებით,
გაცილებით ნაკლები დროითი და ტექნიკური რესურსების
გამოყენებით, შესაძლებელია აკადემიური მიზნების უფრო ეფექტურად მიღწევა, ვიდრე სასწავლო
პროექტის ამოცანებსა და პრობლემატიკაში ჩაღრმავებით
და ზემოხსენებული რესურსების არაეფექტურადგანკარგვით.
არაერთმა კვლევამ
აჩვენა, რომ მოსწავლეები გაცილებით უკეთ ართმევენ თავს პრობლემის მართვას, როდესაც
კვლევას თავად გეგმავენ და საკუთარი გამოცდილებების საფუძველზე სწავლობენ. ინტერაქტიული
სწავლების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პრინციპია, რომ ცოდნის შეძენის პროცესი მიმართულიუნდა იყოს არა ზემოდან ქვემოთ – მასწავლებლიდან მოსწავლისკენ,
თეორიიდან პრაქტიკისკენ, დეფინიციიდან მაგალითისკენ, არამედ, პირიქით: დასკვნები კანონზომიერების
შესახებ მაგალითიდან გამომდინარე უნდა ყალიბდებოდეს.
როდესაც მოსწავლეებს
ვაწვდით თუნდაც ყველაზე მარტივად ფორმულირებულ, მზა დეფინიციას ქართული ზმნის სხვადასხვა
კატეგორიის შესახებ, მათი ენერგია მთლიანად მიმართულია ე.წ. “წესის” დაზეპირებისკენ.
იმ შემთხვევაში კი, თუ ისინი პირსა და რიცხვს, გარდამავლობას, ქცევას, კონტაქტსა და
გვარს, როგორც მოვლენებს, გააანალიზებენ მაგალითების, შედარებებისა და სხვადასხვა პრაქტიკული
სავარიჯიშოს საფუძველზე, თავად შეძლებენ თითოეული კატეგორიის რაობის განსაზღვრას. სწორედ
ეს არის ინტერაქტიული სწავლების მთავარი ხიბლი, რომ მასწავლებლის ფუნქციების მოსწავლეებისთვის ნაწილობრივიგადანაწილება მისი როლის დაკნინებას, ან პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლებას სრულებითაც
არ ნიშნავს. მასწავლებელმა მოსწავლეთა აქტივობას თვალყური უნდა ადევნოს და საჭიროების
შემთხვევაში, დაეხმაროს მათ სწორი აქცენტების დასმაში.
პროექტზე დაფუძნებული
სწავლების ერთ-ერთი უმთავრესი მიღწევა სწორედ ინტერაქტიულობის მაღალი ხარისხია. მოსწავლეთა გააქტიურება და სასწავლო პროცესში მათთვის
დამოუკიდებლობის მინიჭება, ერთი მხრივ, ზრდის მათ პასუხისმგებლობას და ამასთანავე,მოზარდებს უვითარებს თანამშრომლობით, კვლევით და ანალიზურ უნარებს.
ისინი არჩევანის გაკეთებას და გადაწყვეტილების მიღებას სწავლობენ. ამდენად, პრობლემის
მართვა, პროექტის დიზაინი და კვლევა-ძიების პროცესის სადავეები მათ ხელშია. საბოლოო
ჯამში, ყოველივე აღნიშნული მოსწავლეს სოციალურ, ემოციურ, ესთეტიკურ, კოგნიტიურ
უნარებს, ფიზიკურ და მორალურ მხარეებს უვითარებს.
თანამედროვე საგანმანათლებლო
ხედვებს შორის არანაკლებ პრობლემური და პრიორიტეტულია ინდივიდუალური მიდგომის გაძლიერება.იმ მოსწავლეებს, რომლებიც, გარკვეული მიზეზების გამო, ტრადიციული
საგაკვეთილო ფორმატის (მაგ., ე.წ. “ფრონტალური კითხვების”) ჩარჩოებში თავისი უნარების რეალიზებას ვერ ახერხებდნენ, ეძლევათ შესაძლებლობა,
მოძებნონ პროექტში საკუთარი ადგილი, ხოლო მათ თანაგუნდელებს – დაინახონ თითოეული თანაკლასელის
(ამ შემთხვევაში, თანამშრომლის) უნიკალური ნიჭი. ინდივიდუალური მიდგომა სპეციალური
საჭიროებების მქონე მოსწავლეების პრობლემებსაც გადაჭრის. მათი
ინტერესების დაცვა და საკლასო ინტეგრაცია კი თითოეული
მასწავლებლისა და კლასისათვის პრინციპულ გამოწვევად იქცევა.
მოსწავლეები ხალისით
ერთვებიან სასწავლო პროცესში, როდესაც მათ ერთმანეთისგან გამიჯნული სამყაროების – სკოლისა და ყოფის – დაკავშირების შესაძლებლობა ეძლევათ.
ამდენად, მოსწავლეთა დაინტერესებისა და მოტივირებისათვის მასწავლებლის მხრიდან საუკეთესო
გამოსავალია სასწავლო პროექტებში მათი დაკავება. გუნდური მუშაობა მოსწავლეების პროდუქტულობის წინაპირობაა და სოციალური თამაშების
საკრალური “მოედანიც” კვლავ სკოლაში გადაინაცვლებს. საკომუნიკაციო უნარების
განვითარება მნიშვნელოვანი მონაპოვარია როგორც აკადემიური და სასწავლო, ასევე ყოფითი
კულტურის გამომუშავებისათვის.
მართებულია ისიც, რომ პროექტებზე დაფუძნებული სწავლება 21-ე საუკუნის
უნარებს ავითარებს. ამ მხრივ, ყურადღებას იმსახურებს ელექტრონული და/ან დისტანციური
სწავლების როლი. დღეს მოსწავლეთა და მასწავლებელთა გარკვეული ნაწილი კომპიუტერულ ტექნოლოგიებს
აქტიურად მოიხმარს. ზედმეტი იქნება იმის შესახებ მსჯელობა, თუ როგორ გაამდიდრებს სასკოლო
პროექტებს ქართული და უცხოენოვანი ინტერნეტ-რესურსების გამოყენება და როგორ მრავალფეროვანს გახდისმათ სხვადასხვა ტიპის პროდუქტები: ტექსტური რეფერატები, დიაგრამებითა და ვიზუალური
მასალით გამდიდრებული პრეზენტაციები, მედიაფაილები, თამაშები, გამოკითხვები და მისთ.
წარმატებული სასკოლო
პროექტის ინდიკატორად, კვლევის პროცესის გვერდით, უპირველეს ყოვლისა, პროექტის პროდუქტი
(პროდუქტები) მოიაზრება. ჩვენი აზრით, სასწავლო პროცესში მოსწავლეთა დაბალ მოტივაციას
წლების განმავლობაში პროდუქციის ერთფეროვნება განაპირობებდა. თუ თვალს გადავავლებთ
უახლოეს წარსულს, ქართული ენისა და ლიტერატურის საგანი სკოლის მოსწავლეებს ავალდებულებდა
შემდეგი პროდუქტების შექმნას: მოკლე შინაარსი (ფაბულა), შინაარსი (სიუჟეტი), გეგმა,
კითხვაზე პასუხი, თემა, თავისუფალი თემა. როგორც წესი, იწერებოდა ჩარჩო – ესე, შესაბამისი
ფორმალური და შინაარსობრივი შაბლონებით, რაც, როგორც კულტურული მემკვიდრეობა, თაობიდან
თაობას გადაეცემოდა სქელტანიანი რვეულების, მზა “შპარგალკების”, ან, უბრალოდ, ზეპირსიტყვიერი კლიშეების სახით.
ამგვარი წერითი “კულტურის” განვითარებას, ცხადია, ნაკლები საერთო ჰქონდა პრობლემის ანალიზთან და აკადემიური წერის პრაქტიკასთან. რა თქმა უნდა, საბჭოთა საგანმანათლებლო სისტემაშიც არსებობდნენ მასწავლებლები,
რომლებიც ამ პროცესს შემოქმედებითად უდგებოდნენ და ზემოხსენებული
შაბლონი ესეებით არ შემოიფარგლებოდნენ.
დღეს, როდესაც
მოსწავლეებისგან პრობლემაზე ორიენტირებულ კვლევას ვითხოვთ, მათ უნდა შექმნან ის პროდუქტები, რომლებიც პრობლემის რაობას წარმოაჩენს და
კვლევის მათსავე უნიკალურ მეთოდებს შემოგვთავაზებს. მეორე მხრივ კი, რადგან სწავლისა
და სწავლების შესაძლებლობები როგორც ტექნიკური, ასევე მეთოდოლოგიური კუთხით გაფართოვდა,
სასკოლო პროექტების პროდუქტი მორგებული უნდა იყოს მოზარდების გემოვნებას, ინტერესების
სფეროს და წარმოდგენილი იყოს მათთვის სასურველი ფორმატით.
თუ 21-ე საუკუნის
უნარებზე შევაჩერებთ ყურადღებას, უნდა აღინიშნოს, რომ პროექტზე დაფუძნებული სწავლება
ხელს უწყობს წინარე ცოდნაზე ახლის დაშენებას და დისციპლინათშორისი გამოცდილებების გამთლიანებას.
პრობლემა, რომელიც მოსწავლეთა კვლევის ფოკუსში ექცევა, როგორც წესი, შემოიფარგლება
არა ერთი საგნის დისციპლინური ცოდნით, არამედ სხვადასხვა საგნობრივ გამოცდილებებს გადაკვეთს.
მაგალითად, ქართული ხელნაწერები მსოფლიოს კულტურული მემკვიდრეობის სისტემაში – ეს საკითხი
შეიძლება მოსწავლეებმა მრავალი ასპექტით შეისწავლონ:
1.
საკითხის კვლევის პროცესში
ინფორმაციის შეგროვებისას გამოიყენონ აღწერითი მეთოდი, რაც ისტორიის საგნობრივ კომპეტენციაში
მოიაზრება;
2.
საფუძვლიანად შეისწავლონ ხელნაწერების
შინაარსობრივი მხარე და ჟანრობრივი თავისებურებები. ეს კი, სავარაუდოდ, ქართული ლიტერატურის
საგნის სწავლებას წაადგება;
3.
გააანალიზონ ის ენობრივი ფორმები
და სინტაქსური წყობები, რომლებიც აღნიშნული ტექსტებისთვის არის დამახასიათებელი;
4.
შეადგინონ ქართული ხელნაწერებისა
და კულტურული კერების მსოფლიო რუკა, რაც გეოგრაფიის საგნობრივ ცოდნას აუმაღლებთ;
5.
სასურველია, პროექტის პროდუქცია
წარმოდგენილი იყოს ელექტრონული ფორმატითაც, რაც,
თავის მხრივ, ისტ-თან ინტეგრაციას გულისხმობს.
სასწავლო პროექტების განხორციელების შედეგად, მოსწავლეებს სხვადასხვა დისციპლინური გამოცდილების
სინთეზის უნარი გამოუმუშავდებათ. ამდენად, ამ საგნების მასწავლებელთათვის დიდი მნიშვნელობა
ენიჭება ეფექტურ თანამშრომლობას და პროექტების ერთობლივ ფასილიტაციას.
მსოფლიოს განვითარებული ქვეყნების საგანმანათლებლო
პრაქტიკაში პროექტზე დაფუძნებული სწავლება ისევ ერთ-ერთ დამხმარე სტრატეგიად განიხილება, თუმცა თუ აქტუალურ
ტენდენციებს მივადევნებთ თვალს, ვნახავთ, რომ მისი
როლი სასკოლო ცხოვრებაში დღითიდღე იზრდება. სასწავლო პროექტების ორგანიზება განსაკუთრებულ
მნიშვნელობას იმ საგანმანათლებლო სისტემებში იძენს, სადაც საგნობრივი ინტეგრაციის დიდი
გამოცდილება არსებობს.
გვსურს, მაგალითად
მოვიხმოთ ერთ-ერთი წარმატებული პროექტი – კინორეჟისორ ჯორჯ ლუკასის მიერ დაარსებული
სკოლა “EDUTOPIA” (აშშ). სკოლის კონცეფციის ავტორებს მიაჩნიათ, რომ ისინი საზოგადოებას სთავაზობენ
ახალ საგანმანათლებლო სამყაროს – არა უტოპიურ, რეალობას მოწყვეტილ იდეებზე დაშენებულ
სისტემას, არამედ განხორციელებულ, სისრულეში მოყვანილ ერთ კერძო შემთხვევას, სადაც
ნოვაცია უმთავრესი საგანმანათლებლო მიდგომაა.
სოციო-ემოციურ და დისტანციურ სწავლებასთან ერთად აქ დანერგილია პროექტზე დაფუძნებული
სწავლებაც. ეს კი მოსწავლეებს ეხმარება:
1.
ინფორმაციის ეფექტურად მოპოვებაში,
შეფასებასა და გამოყენებაში;
2.
თანატოლებთან კონსტრუქციულ
თანამშრომლობაში;
3.
სასკოლო ცხოვრებაში სასკოლო
საზოგადოების თითოეული წევრის აქტიურად ჩართვასა და მათთვის საკუთარი
უნარების გამოვლენის შესაძლებლობის მინიჭებაში.
დღეს, ქართულ
სასკოლო პრაქტიკაში, მასწავლებლები, აკადემიური მიზნების მიღწევისთვის, საკმაოდ ხშირად
იყენებენ სასწავლო პროექტებს, რასაც მათი ელექტრონული პორტფოლიოებიც ადასტურებს. ჩვენ შევისწავლეთ საჯარო სკოლების მასწავლებელთა ბლოგებზე
განთავსებული ათასზე მეტი სასწავლო პროექტი, რის შედეგადაც გამოიკვეთა რამდენიმე მიზეზი,
რომლებიც, ვფიქრობთ, ხელს უშლის მათი დიდი ნაწილის ეფექტიანობას.
1.
სასწავლო პროექტები,
როგორც წესი, მასწავლებლის მიერ არის დაგეგმილი. არსად აისახება, რომ მოსწავლეები პრობლემის
მართვაში რაიმე ფორმით მონაწილეობას იღებენ. ისინი მხოლოდ კვლევის შემსრულებლებად,
ხშირად კი ტექნიკურ შემსრულებლებად გვევლინებიან.
2.
როგორც ჩანს, სასკოლო
პროექტების დიდი ნაწილი ახლო წარსულში დამკვიდრებული “ღია გაკვეთილების”
ტრადიციის გაგრძელებაა. მასწავლებლები ხშირად პროექტებს გეგმავენ არა პრაქტიკული საჭიროებისთვის,
რაც სასწავლო პროექტების მთავარ უპირატესობად მიიჩნევა, არამედ ღირსშესანიშნავი, “საჩვენებელი”
დღეებისთვის. ამიტომ არის მათი პროექტები აქტუალურობას მოკლებული. სასურველია, გავაცნობიეროთ, რომ თითოეული პროექტი ჩვენს ყოველდღიურ აკადემიურ
თუ აღმზრდელობით ამოცანებს უნდა პასუხობდეს (მაგ., კონფლიქტური შემთხვევის მართვა,
სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლის საგაკვეთილო
პროცესში ჩართვა, ქალაქის/უბნის/ქუჩის/სკოლის ისტორიის შესწავლა და მისთ.).
3.
ხშირად სასკოლო პროექტის
სასწავლო მასალებისა და ტექნიკური ინსტრუმენტების ჩამონათვალში მოსწავლეთა ასაკობრივი
მზაობისთვის შეუსაბამო რესურსებია დასახელებული. არაერთ პროექტში,რომლის მონაწილე მოსწავლეების ასაკიც დაწყებითი საფეხურის II-III კლასის ასაკობრივ ჯგუფს
არ აღემატება, აქტივობების ჩამონათვალში ვკითხულობთ, რომ მოსწავლეები სასწავლო მასალას
მოიძიებენ ინტერნეტის საშუალებით. ამ შემთხვევაში, პროექტის ავტორი უნდა იყოს პასუხისმგებელი როგორც დამხმარე
მასალების, ასევე ტექნოლოგიების გამოყენების მიზნობრიობაზე.
დასკვნის სახით,
შეგვიძლია აღვნიშნოთ, რომ მისასალმებელია პროექტებზე დაფუძნებული სწავლების თუნდაც
დამხმარე სტრატეგიად დამკვიდრება ქართულ საგანმანათლებლო სივრცეში. თუმცა ამ პროცესმა
რომ მხოლოდ სკოლის მასწავლებელთა “მხრებზე” არ გადაიაროს, პროცესში ჩართული
უნდა იყოს სკოლის ადმინისტრაცია. მან უნდა უზრუნველყოს სკოლების მატერიალური ბაზის
კეთილმოწყობა და როგორც ტექნიკურად, ასევე კონცეფტუალურად
ნიადაგი უნდა მოუმზადოს მრავალფეროვანი სასწავლო და აღმზრდელობითი
პროექტების განხორციელებას ქართულ სასკოლო პრაქტიკაში.
