თამარ კაციტაძე
“2010
წლის 30 ივლისს აქ ვიყავი, ერთი ჩვეულებრივი, საბავშვო უნივერსიტეტელი ნინი კვიტაშვილი,
რომელსაც ისე მოეწონა ეს მუზეუმი, რომ მჯერა, ნამდვილად დავბრუნდები უკვე შესასწავლად
და დასაკვირვებლად. თქვენმა მუზეუმმა ჩემი აღფრთოვანება გამოიწვია.”
“ზოოლოგიის მუზეუმის დათვალიერების შედეგად დამრჩა
შთაბეჭდილება, რომ საქართველოს აქვს შანსი, მეცნიერება განვითარდეს.” – ამგვარი
ფრაზები თსუ-ს ზოოლოგიის მუზეუმის შთაბეჭდილების წიგნში მრავლად მოიპოვება. მუზეუმი,
რომელიც ცოტა ხანში საუკუნოვან ისტორიას დაითვლის და რომელსაც თავის დროზე სასწავლო-სამეცნიერო
დანიშნულება ჰქონდა, უნიკალურია საქართველოში.
თუმცა, სამწუხაროდ, მისი არსებობა ჯერ კიდევ ბევრმა არც იცის.
თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის XI(ბიოლოგების) კორპუსში განთავსებული ზოლოოგიის მუზეუმში ფიტულის, ჩონჩხის თუ სხვა სახით
ცხოველის, ფრინველის, მწერის, ქვეწარმავალის და საერთოდ, ფაუნის თითქმის ყველა სახეობის
5000-ზე მეტი ექსპონატია დაცული. მუზეუმი ყოველთვის
ღიაა როგორც თსუ-ს სტუდენტებისთვის და მოსწავლეებისთვის, ასევე ნებისმიერი დამთვალიერებლისთვის.
როგორც თსუ-ს მუზეუმის მენეჯერმა მზია ჯაველიძემ გვითხრა,
მუზეუმს ხშირად სტუმრობენ არა მარტო თსუ-ს, არამედ სხვა სასწავლებლის სტუდენტები. ექსკურსიაზე
მიდიან სკოლის მოსწავლეებიც, მაგრამ საზოგადოება ამ მუზეუმით უფრო მეტად უნდა ინტერესდებოდეს, რადგან იგი უნიკალურია. აქ
დაცული ექსპონატების ნაწილი უკვე გადაშენებულია ან გადაშენების გზაზეა და მათი ნახვა
სხვაგან, ფაქტობრიავდ, შეუძლებელია. ზოომუზეუმი უნივერსიტეტში 1923 წელს დაარსდა. აქ
დღემდე შემორჩენილია ის ექსპონატები, რომელიც ჯერ კიდევ XIXსაუკუნის ბოლოს “კავკასიურ მუზეუმში” და “საქართველოს მუზეუმში”
იყო დაცული. სწორედ ამ მუზეუმებმა გადასცა პირველი კოლექცია პირველ უმაღლეს სასწავლებელს ზოოლოგიის კათედრისთვის. ამის შემდეგ კი იგი სხვადასხვა წყაროებიდან შეივსო. სამუზეუმო ექსპონატებს
ქმნიდნენ ნანადირევისგან თუ ზოოპარკში დაცული ცხოველებისგან ქვეყნის საუკეთესო ტაქსოდერმისტი.
საუცხოო ნიმუშები ჩამოჰქონდათ მუზეუმისთვის საქართველოას სხვადასხვა კუთხეში თუ ქვეყნის
ფარგლებს გარეთ ექსპედიციაში წასულ მეცნიერებს. საბჭოთა პერიოდში სამეცნიერო კატალოგებიდან
იწერდნენ მუზეუმის თანამშრომლები მნიშვნელოვან ნიმუშებს და ა.შ. ერთი სიტყვით, ყველა
ექსპონატს თავისი ისტორია აქვს.
მუზეუმში შესულ დამთვალიერებელს კახურ ტახთან ერთდ,
უშველებელი ჟირაფი ეგებება. როგორც მზია ჯაველიძე გვიხსნის, ჟირაფი 1950 წელს ამსტერდამის
ზოოპარკიდან მოხვდა თბილისის ზოოპარკში, თუმცა ცოტა ხანში გარდაიცვალა და ამის შემედეგ
დაიდო ბინა მისმა ფიტულმა უნივერსიტეტში. დამთვალიერებელს ზოომუზეუმში ერთდროულად შეუძლია
ნახოს სხვადასხვა სახეობის ჯიხვის, ირმების,
შველების ფიტულები, რქები თუ ჩონჩხები. მზია ჯაველიძე ყველა მსურველს აწვდის მნიშვნელოვან
ინფორმაციას ნებისმიერ ცხოველზე, მათ თავისებურებასა თუ უნიკალურობაზე. მაგალითად, ბევრმა ალბათ არ იცის, რომ მთის არწივი
ყოველთვის ორ კვერცხს დებს. მეორე მართვე პირველისგან მცირე დროის გასვლის შემდეგ იბადება
და შედარებით სუსტია. პატარა არწივები, რომ წამოიზრდებიან, უფროსი სუსტს ბუდიდან აგდებს
და კლავს. ამაში რჩეულ შვილს მშობლებიც ეხმარებიან. მთის არწივს სხვა ფრინველებისგან კიდევ ერთი უცნაურობა განასხვავებს. ნადირთა მეფის
ეს სახეობა ადამიანს იმ დონეზე ვერ იტანს, რომ თუ მიახლოვებულ კაცს დაინახავს, ბუდეს
შვილებთან ერთად ტოვებს და ამ ადგილს აღარასოდეს უბრუნდება. საინტერესო თავისებურებები
ახასიათებთ ბეგობის არწივს, გველსმჭამელს, შევარდენს, მიმინოს, ფასკუნჯს და სხვა აუმრავი
მტაცებელი თუ სხვა სახეობის ფრინველს, რომლებსაც ასევე ნახავთ ზოომუზეუმში. მათ შორის
მსოფლიოში არის ყველაზე პატარა ჩიტი კოლიბრი, რომელსაც საკუთარი სხეულის ტემპერატურა
არ გააჩნია და თავდაყირა ძინავს, როგორც ღამურას. აქვეა სრეტხი, რომელიც გადაშენების გზაზეა და დაახლოებით 1000-მდეა დარჩენილი.
ფრინველთა კოლექციის მშვენებაა მანალის დოდოჩა. ფიტული დავით სარაჯიშვილის კოლექციიდან
მოხვდა უნივერსიტეტში. ეს ულამაზესი ფრინველი ქალაქ მანილას სიმბოლოა და მას ტიბეტში
2000 მეტრის სიმაღლეზე შეხვდებით.
ზოომუზეუმის სიმდიდრეა ენტომოლოგიური კოლექცია, სადაც
მწერია დაცული. მათ შორის მსოფლიოში ყველაზე
დიდი და ყველაზე პარატა პეპელა. აქ ნახავთ ატაკუს ატლასს, რომელიც ფრთების დიამეტრი 260 მმ-ა, ხოლო ყველაზე მცირე ცისფრულა 20 მმ. მსოფლიოში და ქართულოში გავრცელებული
პეპლების გვერდით არის იაპონიის სიმბოლოს სასკია ხარონდე. იაპონელთა ყველა ზეიმი, სწორედ
ამ პეპელის სახელობის ცეკვით იხსნება. იქაურებს ჯერათ, რომ ეს უნაზესი მწერი ქალის ბედნიერებას და ოჯახის სიმყუდროეს განასახიერებს.
უამრავ ექსპონატთა შორის არის ცისფერი ვეშაპის ულვაში,
ვეფხვისებრი პითონის, ჰალაპაგოსის კუს, რომელიც წითელ წიგნშია შეტანილი, ნილოსის და
…ნიანგების, ღამურა-მფრინავი მელიას, სამხრეთ ამერიკული ჯავშნოსანის, ავსტრალიური
იხვნისკარტას და სხვა იშვიეთი და ეგზოტიკური არსებების ფიტულები. შთამბეჭდავია სხვადასხვა
ფრინველთა კვერცხების კოლექცია, რომლეშიც 1412 ეგზემპლარია და მარჯნის პოლიპები ინდოეთისა
და წყნარი ოკეანიდან. ეს მუზეუმის უკანასკნელი შენაძენია.
გაოცებას იწვევს ის ანომალური ცხოველები, რომლებიც მუზეუმშია
დაცული. ეს არის ორთავიანი ცხვარი, რომელიც 1947 წელს დუშეთში დაიბადა და თვალსაჩინოების
მიზნით მისგან ფიტული გააკეთეს. ხოლო მინის ქილაში, მოთავსებული გენეტიკური დარღვევის
შედეგად ერთმანეთზე შეზრდილი ცხვრები და ოთხფეხა წიწილა.
ზოოლოგიით დაინტერესებულები თუ უბრალოდ მოყვარეულები
უნივერსიტეტის მუზეუმში ნახავენ ლომების, კენგურუს, აფთრების, კატების თუ კურდღლების
ჩონჩხებს, ბეგემოტის თავის ქალაქსაც კი. მინის ქილაში ინახება პარაზიტი ჭიების, უხერხემლო ცხოველების, ამფიბიების
და ქვეწარმავლების ნიმუშები. მათ შორის შეგიძიალთ დააკვირდეთ ცხოველთა სისხლის მიმოქცევის,
საჭმლის მომნელებელი და ნერვიული სისტემის ნიმუსებს. ნახავთ ქვეწარმავლების, ხერხრმლიანი
ცხოველების და ადამიანის ემბრიონის განვითარების სტადიებსაც კი.
ერთი სიტყვით, თსუ-ს ზოოლოგიის მუზეუმი მრავალ
საინტერესო სიურპრიზს გთავაზობთ. მართალია, დღეს სტუდენტები და მოსწავლეებიც ამჯობინებენ
მათთვის საჭირო ინფორმაცია კომპიუტერის მეშვეობით მოიპოვონ, მაგრამ ვიზუალური ეფექტი
კვლავ შეუცლილი რჩება. ამიტომაც უკავია მთელს მსოფლიოში მუზეუმებს ყველაზე პრესტიჟული
და მნიშვნელოვანი ფუნქცია.
