პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

საით წავიდეთ ექსკურსიაზე – ქვემო ქართლი

რუსთავი

ქვემო ქართლში მოგზაურობა სასურველია რუსთავიდან დაიწყოთ, რადგან იგი არის რეგიონის თვითმმართველი ქალაქი. მართალია, რუსთავი, როგორც ქალაქი 1948 წელს დაარსდა, მაგრამ ამ ტერიტორიაზე ადამინი ჯერ კიდევ შუა ბრინჯაოს ხანაში დასახლდა. ამას ადასტურებს მტკვრის მარჯვენა სანაპიროზე, არქეოლოგიურ გათხრებში აღმოჩენილი თიხის წითლად გამომწვარი და შავი საღებავით მოხატული ჭურჭელი. დღემდე შემორჩენილია რუსთავის ციხე, რომელიც რამდენიმე საუკუნის წინ ააგეს.

რუსთავის ისტორიას მნახეველი ყველაზე უკეთ ”რუსთავის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმში გაეცნობა”, სადაც დაცულია 21211 ექსპონანტი. აქ ძირითადად ქალაქ რუსთავისა და ისტორიული კუხეთის (გარდაბნის მუნიციპალიტეტი) ტერიტორიაზე მოპოვებული არქეოლოგიური ექსპედიციებია დაცული – ძვ. წ. XIX საუკუნიდან ახ. წ. XVIII საუკუნის ჩათვლით: თიხის, ფაიანსის, მინის ჭურჭელი, საბრძოლო და შრომის იარაღები, ბრინჯაოს, ვერცხლისა და ოქროს სამკაულები, ადგილობრივი და უცხოური წარმოების, მათ შორის სასანური სარდიონისა და ქვის საბეჭდავები, ნუმიზმატიკური და ეთნოგრაფიული კოლექციები, თანამედროვე ხელოვნების ნიმუშები და სხვა.
(მუზეუმი მდებარებოს – რუსთავი, მშენებელთა ქუჩა N 17)
იმის გარდა, რომ რუსთავი ძველი და ახალი კულტურის ერთ-ერთი ცენტრია, იგი არის ინდუსტრიული ქალაქი, სადაც არის საქართველოს ყველაზე დიდი მეტალურგიული და სხვა მნიშვნელოვანი ქარხანა, რომელბიც ქალაქის ერთგვარ კოლორიტად იქცა.
დმანისი
დმანისის ტერიტორიაზე ჯერ კიდევ VI-VIII საუკუნეებში იყო მცირე დასახლება, სადაც საეპისკოპოსო კათედრალი მდებარეობდა. როგორც ქალაქი, წყაროებში პირველად IX საუკუნეში იხსენიება, ამ დროს მას არაბები ფლობდნენ.
თანამედროვე დმანისის ახლოს არის ამავე სახელწოდების ქალაქი-სიმაგრის ნანგრევები (VI-XV სს.), სახლების, ქუჩების, ღვინის სარდაფების და სხვა ობიექტების ნაშთები. დმანისის არქეოლოგიური შესწავლა 1936 წლიდან დაიწყო და დღემდე გრძელდება. აქ აღმოჩენილია ევროპაში ყველაზე ძველი ადამიანის თავის ქალა, რომლის ასაკი 1,6 მილიონი წლით განისაზღვრება. დღესდღეობით უკვე ხუთი თავის ქალაა აღმოჩენილი.(მსოფლიოს არცერთ ძეგლზე ჰომინიდის ამდენი ნაშთი ერთად არ აღმოჩენილა.) აქ აღმოჩენილი თავის ქალები და ქვედა ყბა არის რეკონსტრუირებული და მათ ზეზვასა და მზიას სახელით ვიცნობთ. ისინი თბილისის ოკუპაციის მუზეუმშია დაცული.
შუასაუკუნეების სარდაფებს ქვეშ არქეოლოგებმა ასევე იპოვეს ცხოველთა ძვლები, რომელთა შორის აღმოჩნდა გადაშენებული რინოსი, ეს სახეობა დამახასიათებელი იყო ადრეული პლეისტოცენური ეპოქისთვის.
შემორჩენილია დმანისის შუა საუკუნეების ნაქალაქარის შიდა ციხე, საერო და საკულტო ნაგებობები და საიდუმლო გვირაბი. საკულტო ნაგებობებიდან აღსანიშნავია VI საუკუნის ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლი სამეკლესიიანი ბაზილიკის ტიპის დმანისის სიონი, ორნამენტებითა და წარწერებით შემკული უნიკალური კარიბჭით.
ის ტერიტორია, სადაც აღმოჩენილია მსოფლიოს მნიშვნელოვანი ექსპონატები სედის დმანისის ისტორიულ-არქიტექტურულ მუზეუმ-ნაკრძალში, სადაც სულ დაცულია
2345 ნიმუში.
ბოლნისი
ბოლნისის ღირსშესანიშნაობებიდან აღსანიშნავია ბოლნისის სიონი. ისევე, როგორც საერთოდ ადრინდელი ფეოდალური ხანის ქართული არქიტექტურა, გამოირჩევა ინტერიერის მკაცრი მონუმენტურობით – მთავარი ყურადღება შიგა სივრცის მხატვრულ გადაწყვეტას ექცევა, ფასადთა მნიშვნელობა ჯერ კიდევ მეორე ხარისხოვანია. ეკლესიაში მცენარეულ და გეომეტრიული სახეებთან ერთად, რომლებიც სასანური ხელოვნების წრესთან ნათესაობას ამჟღავნებს, გვხვდება ქრისტიანული სიმბოლოს ჯვრის სხვადასხვაგვარი გამოსახულებანი. ბოლნისის სიონში, პირველად ქართულ არქიტექტურაში, გვხვდება აგრეთვე რელიეფური სკულპტურული გამოსახილებანი (ხარის თავი, სხვადასხვა ფრინველი და ცხოველი), რომლებიც წინაქრისტიანულ ხანასთანაა დაკავშირებული, მაგრამ შეთვისებულია ქრისტიანული სარწმუნოების მიერ.
ყორანთის ეკლესია (XIII-XIV სს.). გორა, რომელზედაც ეს ეკლესიაა აგებული, ენეოლითური ხანის ნასახლარის ნაშთებსაც შეიცავს. საყურადღებოა აგრეთვე გვიანდელი ფეოდალური ხანის სატრედოს თაღოვანი ხიდი მდინარე მაშავერაზე. ბოლნისში არის ბოლნისის ეპარქიი სკათედრა და ეპისკოპოსის რეზიდენცია.
ბოლნისის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი (სულხან-საბა ორბელიანის ქ. 95)
წარმოდგენილი არქეოლოგიური მასალა მოიცავს კაცობრიობის განვითარების ყველა ეტაპს – ენეოლითური ხანიდანგვიანი, შუა საუკუნეების ჩათვლით. აგრეთვე წარმოდგენილია არქიტექტურული და ეთნოგრაფიული მასალა. შენობის პირველი სართულის ერთი დარბაზი დათმობილი აქვს მუნიციპალიტეტში არსებული არქიტექტურული ნივთიერი ძეგლების ნიმუშებს. მეორე დარბაზის არქეოლოგიურ მასალასთან ერთად განთავსებულია ქართული დამწერლობის განვითარების საფეხურების ამსახველი მასალა: საქართველოში დღემდე აღმოჩენილი ბოლნისის სიონის უძველესი ქართული მრგვლოვანი, რელიეფული ასოებით შესრულებული წარწერების ასლები (V ს.), აგრეთვე იოანე ბოლნელის საფლავის ქვა შესრულებული ასომთავრული ეპიტაფიით (XI ს.), ერეკლე II-ის დროინდელი ძვირფასი საეკლესიო წიგნები, 1 წ. გამოცემული შოთა რუსთაველის „ვეფხისტყაოსანი”. მუზეუმში დაცულია ბოლნისის მკვიდრის, ჰაგიოგრაფი მწერლის იაკობ ცურტაველის „შუშანაკის წამების” საიუბილეო (1500 წ.) გამოცემა 5 ენაზე ნათარგმნი და დაბეჭდილი.
მეორე სართული ძირითადად დათმობილი აქვს არქეოლოგიურ ექსპოზიციას. არსებული ექსპონატებიდან აღსანიშნავია იშვიათი ხელოვნების ნიმუში ანტიკური პერიოდის ფრინველის ფორმის დოქი. ექსპონატების რაოდენობა: 3774
ბოლნისის მუნიციპალიტეტის სოფელ ტანძიაში მდებარეობს სულხან-საბა ორბელიანის ლიტერატურული მუზეუმი, სადაც დაცულია 300-მდე ექსპონანტი, მათ შორის 28 ფერწერული ნამუშევარი, 25 – გრაფიკული ნამუშევარი, 9 – სკულპტურა, 2 – არქეოლოგიური ექსპონანტი, 11 – დოკუმენტი, 59 – ფოტო, 147 – სამეცნიერო დამხმარე ლიტერატურა და სხვ.
გარდაბანი
გარდაბანი — საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარეა ქვემო ქართლში.
გარდაბანში – დავით აღმაშენებელის გამზირი N 61-ში მდებარეობს მხართმცოდნეობის მუზეუმში, სადაც ინახება 4897 ექსპონატი. მუზეუმში დაცულია გარდაბნის ტერიტორიაზე (ისტორიული კუხეთი) არქეოლოგიური გათხრების შედეგად მოპოვებული მასალა: ქვის, ბრინჯაოს, ანტიკური და ფეოდალური ხანის მრავალფეროვანი კოლექციები, საინტერესოა ქვის ხანის სამეურნეო და საბრძოლო იარაღების კოლექცია, ანტიკური პერიოდის კერამიკის ნიმუშები, გვიანი შუასაუკუნეების ვერცხლისა და სპილენძის ჭურჭელი, შუა საუკუნეების ეთნოგრაფიული მასალა, სახელოსნო იარაღები, აქსესუარები, სამოსელი, ხელსაქმის ნიმუშები.
გარდა ამისა, დამთვალიერებელს გარდაბანის რაიონ სოფელ შინდისში შეუძლია მოინახულოს ნიკოლოზ ბარათაშვილის სახლ-მუზეუმი, სადაც დაცული პოეტის პირადი ნივთები.
მარნეული
მარნეული (1947 წლამდე ბორჩალო) — დიდ დასახლებად იქცა სოფლების: ლომთაგორა-მარნეულის, ეკლესიის, ჭანდარ-სანდარისა და სარვანის გაერთიანების შედეგად. უძველესი დასახლებაა ლომთაგორა (წყაროებში პირველად იხსენიება XIII საუკუნეში), რითაც ბოლოვდებოდა მეგალითური (ციკლოპური) ციხეების მწკრივი მდინარე ალგეთის მარჯვენა მხარეს. იყო მნიშვნელოვანი ციხესიმაგრე და საგზაო კვანძი. XVII საუკუნეში ირანის შაჰმა აბას I-მა აქედან აყრილი მკვიდრი ქართული მოსახლეობის ნაცვლად ამ ადგილას ბორჩალუს თურქმანული ტომი დაასახლა, შემდგომში, დასახლებასაც ბორჩალო ეწოდა. 1947 წელს აღადგინეს ძველი ქართული სახელწოდება მარნეული. მარნეულის ტერიტორიაზე შემორჩენილია მეგალითური ხანის ციხის ნაშთები და ადრინდელი ფეოდალური ხანის ეკლესია.
მარნეულის რაინში მდებარეობს რუსთავისა და მარნეულის ეპარქია.
ეპარქიის ტერიტორიაზე მდებარეობს ეკლესიები, რომელთა მშენებლობა IV საუკუნის ბოლოს დაიწყო.
მარნეულის სოფელ წერაქვში დაიბადა მიხეილ ჯავახიშვილი, რომლის სახლიც დღეს მუზეუმად არის გადაქცეული. აქ დაცულია, როგორც დიდი მწერლის, ასევე მისი ოჯახის წევრების პირადი ნივთები, მდიდარი ფოტო მასალა, ბიბლიოთეკა. მისი ნაწარმოებების მიხედვით სხვადასხვა დროს დადგმული სპექტაკლების აფიშები. სხვათა შორის, მიხეილ ჯავახიშვილს უცნობმა ავაზაკებმა სწორედ სოფელ წერაქვში მოუკლეს დედა და და, ხოლო მამა ამ უბედურებას გადაჰყვა.
სოფელ წერაქვის მახლობლად არის წერაქვის სამონასტრო კომპლექსი და შუა საუკუნეების ციხე ”მზიგული” და ციხის დარბაზული ეკლესია.
მარნებულის რაიონში დაბა შაუმიანშია მელიქ-ფაშაევის სახლ-მუზეუმი, სადაც დაცულია ცნობილი სომეხი რეჟისორის ალექსანდრე მელიქ-ფაშაევის (1905-1964 წწ.) მოსკოვის დიდ თეატრში მთავარ დირიჟორად მოღვაწეობასთან დაკავშირებული მასალები: კლავიატურები, აფიშები, სხვადასხვა ხასიათის დოკუმენტები, ხელნაწერები, პირადი ნივთები: სადირიჟორო ჯოხი, ფრაკი, დურბინდი, საოჯახო ჭურჭელი, ნოხი და სხვა.
თეთრი წყარო
თეთრი წყაროს ადგილზე მდებარეობდა ისტორიული სოფელი გარისი. თეთრი წყაროს სამხრეთ-დასავლეთით 10 კმ-ზე მდებარეობს XIII საუკუნის ღვთისმშობლის სახელობის სამონასტრო კომპლექსი – ”პირღებული”. დღემდე შემონახულია კომპლექსის ცენტრალური ნაგებობა – დიდი ეკლესია, რომელიც ფრაგმენტებისა და წარწერის თანახმად აგებულია რუსუდანის მეფობის, ეკლესია შიგნით მოხატული იყო. გარედან კედლებზე კი წარწერებია. ეკლესიას გარს ერტყა გალავანი, რომელშიც ჩართული იყო სამსართულიანი სამრეკლო (დარჩენილია 2 სართული). I სართული ჭიშკარს წარმოადგენდა. ეკლესიის სამხრეთ-დასავლეთით დიდი შენობის ნაშთია. კლდეებში განლაგებული გამოქვაბულები, როგორც ჩანს, ბერების სადგომ სენაკებად იყო გამოყენებული. ეკლესიის ზემოთ, ფერდობზე, გვიანდელი ხანის დარბაზული ეკლესიაა.
ქალაქის სიახლოვეს არის თეთრი წყაროს ნასოფლარი, ენეოლითის ბოლოსა და ადრინდელი ბრინჯაოს ხანის დასაწყისის (ძვ. წ. IV ათასწლეულის II ნახევარი). შემორჩენილია ასევე ქვის მრგვალი და ოთხკუთხა საცხოვრებელი შენობების საძირკვლები, სამეურნეო დანიშნულების ნაგებობათა (ქვის იარაღის სახელოსნო, ფარეხი) ნაშთები. არქეოლოგიური მასალის უმეტესობა კერამიკაა.
თეთრი წყაროს მუნიციპალიტეტშივე სოფელ სამშვილდში მდებარეობს სამშვილდის ნაქალაქარი. მისი თავდაპირველი სახელწოდება იყო “ციხე ორბისა”. სამშვილდე, ერთ-ერთი უძველესი ისტორიული ციხე-ქალაქი აღმოსავლეთ საქართველოში. იგი ქართლის სახელმწიფოს წარმოქმნისთანავე (ძვ. წ. IV-III სს.) წარმოადგენდა სამშვილდის საერისთავოს ცენტრს. დღეს იგი შემორჩენილია ნანგრევების სახით.
სამშვილდეში აღმოჩენილია 4 რიგად განლაგებული ქვის ფილებისაგან და ლოდებისაგან აგებული დიდი ოთხკუთხა აკლდამები. ეს იყო საოჯახო, კოლექტიური სამარხები, სადაც აღმოჩნდა ობსიდიანის “ფანჯრიანი”, აგრეთვე ასტრალურ-სიმბოლოებიანი ჭურჭელი, ბრინჯაოს სპირალურთავიანი საკინძი და სხვა. სამაროვანზე ნაპოვნია სპირალური სასაფეთქლ რგოლები და მრავალხვიანი საკიდები.
თუმცა, მთლიანობაში თეთრიწყაროს ისტორიის გაგება მნახველს შეუძლია მხარეთმცოდნეობის მუზეუმში, რომელიც მდებარეობს თამარ მეფის ქუჩა N 34-ში. აქ დაცულია 10376 ექსპონატი – ბრინჯაოს ხანის არქეოლოგიური მასალა, მათ შორის: საბრძოლო და შრომის იარაღები, ბრინჯაოს ჭვირული, ასტრალური ბალთები, პასტის, სარდიონის, ფირუზუსა და მინის მძივები; რკინის ხანის ცულის პირები, საბრძოლო იარაღები, ოთხთვალა საბრძოლო ეტლი, თიხის სხვადასხვა ზომის, შეფერილობისა და მოხატულობის საოჯახო ჭურჭელი. მუზეუმში ექსპონირებულია აგრეთვე: ფერწერის, გრაფიკის, ქანდაკების ნიმუშები, სხავდასხვა პერიოდის ეთნოგრაფიული მასალა.
წალკა
წალკა X-XV საუკუნეებში თრიალეთის რელიგიურ-ადმინისტრაციული ცენტრი იყო. აქ იჯდა ეპისკოპოსი წალკელი. ისტორიულ ძეგლთაგან აღსანიშნავია ეძანის VI საუკუნის სამეკლესიანი ბაზილიკა, მეორე ეკლესია – ბარმაქსიზი X საუკუნეს მიეკუთვნება.
ეძანის გაითხრისას აღმოჩნდა ობსიდიანის მრავალფეროვანი საწარმოო იარაღი გეომეტრიული მიკროლითები (ასიმეტრიული სამკუთხა იარაღი, სეგმენტები, ტრაპეციები). აგრეთვე ისრისპირისებრი იარაღი, კარგად დამუშავებული მრავალი ჩასართი, მიკროლითური მრგვალი საფხეკები და სხვა.
წალკაში არის მანგლისისა და წალკის ეპარქიისკათედრა და რეზიდენცია, რომელიც დაარსდა ვახტანგ გორგასლის მიერ და მეოთხე სამღვდელმთავროდ ითვლება. მანგლისის ეპარქიას თავიდანვე უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭებოდა, რამაც მასში სიწმინდეების დაცვამ და საკათედრო ტაძრის აგებამ განაპირობა. მანგლისის საკათედრო ტაძარი VI საუკუნეში ძალზედ მნიშვნელოვანი იყო, მას ძველი წყაროები მცხეთის ჯვართან ერთად მოიხსენიებდნენ.
წალკაშივეა კლდეკარის ისტორიულ-არქიტექტორული მუზეუმი-ნაკრძალი.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი