სამედიცინო გეოგრაფია საზოგადოებრივი გეოგრაფიის დარგია, რომელიც დაავადებების გავრცელებასა და ადამიანის პათოლოგიურ მდგომარობას, ამ დაავადებების გავრცელების მიზეზებსა და მოსახლეობის ჯანმრთელობაზე გეოგრაფიული გარემოს გავლენას შეისწავლის. სამედიცინო გეოგრაფია იმ ბუნებრივ და სოციალურ ფაქტორებს იკვლევს, რომლებიც სხვადასხვა ადგილას მცხოვრებ მოსახლეობაში ცალკეული დაავადებების გავრცელების თავისებურებებსა და სიხშირეს განაპირობებს. დაავადებების გეოგრაფიული გავრცელება განპირობებულია ბუნებრივი (კლიმატი,ზოგიერთი ქიმიური ელემენტის ზედმეტობა ან დეფიციტი წყალში, ნიადაგსა და შესაბამისად კვების პროდუქტებშიც) და სოციალური (ცხოვრების მატერიალური პირობები, მოსახლეობის კულტურული დონე, ტრადიციული კვება და სხვ.) ფაქტორებით, რომელთაც გადამწყვეტი როლი აქვთ ადამიანის ცალკეული დაავადებების გეოგრაფიაში ანუ ნოზოგეოგრაფიაში. დაავადებების გეოგრაფია მჭიდროდაა დაკავშირებული ეპიდემიოლოგიასთან, მიკრობიოლოგიასთან, ჰიგიენასთან, პათოლოგიასთან, ასევე ფიზიკურ და საზოგადოებრივ გეოგრაფიასთან, განსაკუთრებით კი ლანდშაფტმცოდნეობასთან.
ცნობილია, რომ ბევრი დაავადება ადამიანებს ჯერ კიდევ კაცობრიობის გარიჟრაჟზე ჩაესახათ, როგორც ბუნებრივი პირობების არახელსაყრელი გავლენის შედეგი. ზოგიერთი დაავადება კი მემკვიდრეობითაა გამყარებული. ადამიანის ცხოვრების პირობების კომპლექსი საკმაოდ რთულია. ის მოიცავს შრომისა და ყოფის პირობებს, ეკონომიკურ სიტუაციას, ქვეყნის მოსახლეობის უზრუნველყოფის დონეს და სხვ. ამიტომ დაავადება, ისევე როგორც ჯანმრთელობა – სიცოცხლისუნარიანობის პროცესია და არ მხოლოდ შედეგების დარღვევა.
ასევე უძველესი დროიდანაა დაკვირვებადი, რომ ბევრი დაავადება დედამიწის მხოლოდ გარკვეულ ადგილებში გვხვდება. ასე მაგ; ყვითელი ციებ-ცხელება მხოლოდ სამხრეთ ამერიკისა და აფრიკის ქვეყნებშია გავრცელებული, ლეიშმანიოზი მხოლოდ ცხელ ქვეყნებში, კერძოდ კი შუა აზიისა და სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებში ჩნდება, ქოლერა – ინდოეთსა და მის მეზობელ ქვეყნებში და ა.შ.
დაავადებების გავრცელებაში გარკვეული კანონზომიერება შეინიშნება: ზოგიერთი დაავადება დედამიწის ყველა კონტინენტზე გვხვდება, ხოლო ზოგიერთი მხოლოდ გარკვეულ არეალებში. დაავადებებს, რომლებიც ფართო გეოგრაფიული გავრცელებით ხასიათდება, გლობალურს, საყოველთაოს ანუ ევრიქორულს ( ბერძ. „ევრის“ – ფართო. „ხოროს“ – სივრცე) უწოდებენ,ხოლო დაავადებებს, რომლებიც გავრცელების მხოლოდ გარკვეული არეალით შემოიფარგლებიან, ლოკალურს ანუ სტენოქორულს (ბერძ. სტენოს“ – ვიწრო) უწოდებენ. ამ ძირითადი ტიპების გავრცელების კანონზომიერებებს შორის არსებობს სხვადასხვა გარდამავალი ფორმები.
გეოგრაფები ნოზოარეალის ორ მთავარ ტიპს გამოყოფენ – ვრცელს და იზოლირებულს. ვრცელი არეალები საკმაოდ დიდ ტერიტორიებს მოიცავს და მათთვის ძირითადად ანთროპოგენული ინფექციები ანუ ისეთი დაავადებებია დამახასიათებელი, როგორიცაა გრიპი, დიზენტერია და სხვ.
იზოლირებული არეალები ცალკეულ შემოსაზღვრულ ტერიტორიებს წარმოადგენენ, რომელთა ფარგლებში ბუნებრივი ფაქტორებით გამოწვეული დაავადებები წარმოიქმნება. ასეთებია, ბუნებრივ-კერული დაავადებები (მაგ; ტკიპა-ენცეფალიტი, შავი ჭირი და სხვ.), ენდემური დაავადებები (მაგ; ენდემური ჩიყვი).
სამხრეთ კაროლინის (აშშ) სახელმწიფო უნივერსიტეტის მეცნიერებმა პლანეტის რეგიონების მიხედვით სხვადასხვა დაავადების გავრცელების რუკა შეადგინეს. რუკაზე სხვადასხვა ინფექციური დაავადებების აქტიურობის დონე იყო გამოსახული, რაც საშუალებას იძლეოდა, თვალსაჩინოდ დაგვენახა, სად უფრო ხშირად გვხვდება ესა თუ ის დაავადება, რომელ რეგიონებში შეინიშნება პათოგენების „მსგავსი“ ნაკრები. სულ რუკაზე ვექტორული დაავადებების (დაავადებები, რომლებიც გადადის კოღოებით, შინაური ცხოველებით, პარაზიტებით და სხვ. მაგ; მალარია) შვიდი და არავექტორული დაავადებების (მაგ; ქოლერა) ხუთი რეგიონია წარმოდგენილი. უნივერსიტეტის მეცნიერებმა მსოფლიოს 229 ქვეყანა შეისწავლეს და მათი აზრით ახალი რუკა დაგვეხმარება, უკეთ გავერკვეთ დაავადებების გავრცელების მექანიზმებში.
დაავადებების გავრცელების გეოგრაფია: ა – ვექტორული დაავადებები და ბ – არავექტორული დავადებები.
2019-2020 წლები მსოფლიოს გავრცელებული კორონავირუსის ე.წ. SARS-CoV-2-ის პანდემიით დაამახსოვრდება. პანდემიის კერად ჩინეთის ხუბეის პროვინციის ქალაქ უხანის ზღვისპროდუქტებისა და ცხოველების ბაზრობა ითვლება. ახალი, მანამდე უცნობი ვირუსული შტამის გავრცელებაზე ეჭვი მას შემდეგ გაჩნდა, რაც ხუბეის პროვინციაში 41 ადამიანს ყოველგვარი გამოკვეთილი მიზეზის გარეშე პნევმონია დაუდგინდა. ვირუსის გავრცელება ხდება ადამიანიდან ადამიანზე და იწვევს სასუნთქი გზების მძიმე დაავადებებს. დაავადების გართულებები მოიცავს პნევმონიას, სუნთქვის უკმარისობას, სასუნთქი გზების მწვავე დისტრეს-სინდრომს, თირკმლის უკმარისობას, რასაც თან ახლავს ფატალური გამოსავლის რისკი. SARS-CoV-2 ვირუსის მიერ გამოწვეულ დაავადებას მიენიჭა სახელი COVID-19.
COVID-19-ის პანდემიად გამოცხადება არ ნიშნავს, რომ ვირუსი უფრო მომაკვდინებელი გახდა, არამედ წარმოადგენს დაავადების გეოგრაფიული გავრცელების დადასტურებას.
მოცემულ ბმულზე შეგიძლიათ თვალყური ადევნოთ კორონა ვირუსის გავრცელების გეოგრაფიას და სტატისტიკას ქვეყნების მიხედვით.
https://gisanddata.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/bda7594740fd40299423467b48e9ecf6
გისურვებთ ჯანმრთელობას და მშვიდობას!
