ენა ტბას მაგონებს – ვეება რეზერვუარს, რომელშიც განუწყვეტლივ ჩაედინება წყალი, მაგრამ მაინც ერთსა და იმავე დონეზე დგას. ნაპირიდან მოშორებით, სიღრმეში, გაცილებით სუფთაა, ვიდრე ნაპირთან – აქ, თავთხელში, ათასი ჯურის ადამიანი დააბიჯებს და ამღვრევს.
ახლებს ბევრი ძველი სიტყვის მნიშვნელობა არ ესმით, ძველებს კი – ახლების ლექსიკის მნიშვნელოვანი ნაწილი. ასე იყო დასაბამიდან, ასეა დღესაც და ასე იქნება მარად. რუსთაველის ეპოქაშიც იარსებებდა „საჩოთირო“ სიტყვების სია… ჩანს, ასეთია ენის „მუდმივობის კანონი“. ერთი მიდის და მის ადგილას სხვა მოდის – უცხო ჟღერადობით, ახალი თუ განახლებული მნიშვნელობით…
ენის სიწმინდეს ყველა დროსა და ქვეყანაში ჰყავდა მცველები. კონსერვატორები მაღალ ბარიკადებს უშენებენ „მომხდურ“ სიტყვებს, მაგრამ ამაოდ: ენა ღვარცოფივითაა – ჯებირით, რა მტკიცეც უნდა იყოს, დიდხანს ვერ შეაკავებ; უმჯობესია, გზის ასაქცევი მისცე, ახალ კალაპოტში გადააგდო მისი დინება, რომ არ წაგლეკოს. მავანნი ამბობენ, ენა ცოცხალი ორგანიზმია, რომელიც მუდმივად უნდა იცვლებოდეს და იზრდებოდესო. ცხადია, მაგრამ არა ქაოსურად შემოჭრილი სიტყვების ხარჯზე. ქართულ სალიტერატურო ენას დაღი დაასვა სხვადასხვა ხალხის საქართველოში მრავალსაუკუნოვანმა ბატონობამ. დღეს ამის საშიშროება თითქმის აღარ არსებობს, მაგრამ ვითარდება ტექნოლოგიები და ენასაც სიტყვათა უფრო დიდი და საშიში ნაკადი აწყდება. შოთას, ვაჟასა და გალაკტიონის მოქნილი და მდიდარი ენა მწირია ტექნოლოგიური ტერმინებით, ახალ-ახალი მიღწევები და მათი აღმნიშვნელი სიტყვები კი ისეთი სისწრაფით ჩნდება, რომ ხშირად ნეოლოგიზმს ბარბარიზმისგან ვეღარ ვარჩევთ… ამ სფეროს მოწესრიგება ენის სპეციალისტების საქმეა, მაგრამ არსებობს ბარბარიზმები, რომლებთანაც მხოლოდ ლინგვისტები ვერაფერს გახდებიან, თუ ტექნიკური დარგის სპეციალისტებიც არ წავეშველეთ. არ ვიცი, რა შეიძლება დავარქვათ ასეთ სიტყვებს – ნეოტექნობარბარიზმები?
უკეთ რომ მიხვდეთ, რა მაწუხებს, რამდენიმე მაგალითს მოვიყვან. დღეს ყველა 4Х4 გამავლობის მანქანას ჯიპს ვეძახით და ბავშვის ყველა ჰიგიენურ საფენს – პამპერსს. სინამდვილეში „ჯიპიც“ და „პამპერსიც“ კონკრეტული კომპანიებია – თითო იმ მრავალთაგან, რომლებიც განსაზღვრული სახის პროდუქციას აწარმოებენ. არ შეიძლება არსებობდეს „ოპელის“ ჯიპი, „ჰაგისის“ პამპერსი… სიტყვა „ქსეროქსი“დღეს ძალიან გავრცელებულია. უფრო მეტიც: ის ერთდროულად აღნიშნავს ასლგადამღებ აპარატსაც და თვით ასლსაც. ზმნური ფორმაც მოვუძებნეთ – „დაქსეროქსება“. ესეც შეცდომაა. ჯერ ერთი, კომპანია „ქსეროქსი“, ასლგადამღებ აპარატებთან ერთად, ბევრ სხვა პროდუქტსაც აწარმოებს. მეორე: „ქენონის“ ფირმის ასლგადამღები მოწყობილობა რომ მქონდეს, როგორ უნდა მომმართოს მომხმარებელმა – „თუ შეიძლება, ქენონზე დამიქსეროქსეო“?
კიდევ ერთი ფართოდ გავრცელებული სიტყვაა „დაგუგვლა“. საძიებო პლატფორმად www.bin.com რომ გამოვიყენო, რა უნდა ვთქვა – ბინში დავგუგლე-მეთქი? ამ ტიპის გამოთქმები არა მხოლოდ ენობრივად, არამედ შინაარსობრივადაც უაღრესად მცდარია.
ასეთი მაგალითი ქიმიიდანაც არაერთი შეიძლება მოვიყვანოთ. ავიღოთ თუნდაც ყველასთვის კარგად ნაცნობი ცელოფანი. ამ სიტყვას დღეს თითქმის ყველა შეცდომით იყენებს. უმეტესობისთვის პოლიეთილენიც ცელოფანია და მისგან დამზადებული პარკიც, ხოლო მას შემდეგ, რაც პოლიეთილენის წინააღმდეგ ეკოლოგიური ოსტრაკიზმი დაიწყო, ცელოფანსაც კეთროვანივით ვუყურებთ და ლამისაა, მასაც იგივე დანაშაული დავაბრალოთ, რაც პოლიეთილენმა „ჩაიდინა“.
პოლიეთილენი ნავთობპროდუქტებისგან მიღებული პოლიმერია, აქვს ძალიან მდგრადი აღნაგობა და შეუძლია, საუკუნეობით გაუძლოს სხვისთვის გაუსაძლის პირობებს. ცელოფანი კი, მართალია, მოდიფიცირებული, მაგრამ მაინც ბუნებრივი წარმოშობის გლუკოზის ბაზაზეა მიღებული. პოლიეთილენის მსგავსად, მასაც საკმაოდ კარგი ტექნიკური თვისებები (გამჭვირვალობა, მექანიკური სიმტკიცე, დრეკადობა და სხვ.) აქვს, მაგრამ, მისგან განსხვავებით, ბიოდეგრადირებადია. უკვე დიდი ხანია, ცელოფანს აქტიურად იყენებენ მზა საკვების შესაფუთად. ნაცისტების „დამსახურებით“ კი მან უამრავი ადამიანის სიცოცხლე იხსნა.
ეს ამბავი 1930-იან წლებში დაიწყო. გრონინგენის ჰოსპიტალში მიიღეს ახალგაზრდა ექიმი ვილემ კოლფი. ჯერ კიდევ ყმაწვილს, ახალბედას, თანატოლი პაციენტი ჩააკვდა ხელში თირკმლის უკმარისობით. ამან ისე იმოქმედა კოლფზე, რომ იმ დღიდანვე დაიწყო პრობლემის მოგვარებაზე ფიქრი, მაგრამ, ექიმთა უმრავლესობისგან განსხვავებით, არა მედიკამენტური, არამედ საინჟინრო გზის ძიებას მიჰყო ხელი: გადაწყვიტა, ხელოვნური თირკმელი შეექმნა. ათ წელზე მეტი მოანდომა საკითხის თეორიული თუ პრაქტიკული ასპექტების შესწავლას, სათანადო კონსტრუქციის მოფიქრებასა და შესაბამისი მასალის მოძიებას. თითქმის ყველაფერს რომ მოუყარა თავი, ომი დაიწყო. მთავრობის ნაცისტური პოლიტიკის გამო კოლფმა თავი გაარიდა გრონინგენს და ერთ პატარა, მიყრუებულ ქალაქში გადაბარგდა, იქ გააგრძელა სამედიცინო პრაქტიკა და არც ხელოვნურ თირკმელზე ფიქრი შეუწყვეტია, თუმცა პატარა ქალაქში ჩანაფიქრის ხორცშესხმა უფრო მეტად გაუჭირდა. პროცესის მთავარი და, ამასთანავე, ყველაზე რთული ნაწილი სისხლის „გაფილტვრა“ იყო. ფილტრს ისეთი წვრილი ფორები უნდა ჰქონოდა, რომ მხოლოდ განსაზღვრული იონები გაეტარებინა (დღეს ასეთ მასალებს მემბრანებს ვუწოდებთ). ბევრი ეძება თუ ცოტა, შესაფერის მასალას საყასბოში მიაგნო. ეს იყო ცელოფანი, რომელშიც ძეხვეულს ახვევდნენ… ექსპერიმენტი წარმატებით დასრულდა: თირკმლის უკმარისობით დაავადებული ჯერ ერთი ადამიანი გამოგლიჯეს სიკვდილს ხელიდან, მერე – კიდევ რამდენიმე, მერე და მერე კი ალბათ ათასები, მილიონები… ცხადია, კოლფის გამოგონება – დიალიზის აპარატი – დღეს სულ სხვანაირად გამოიყურება და მასალაც უფრო დახვეწილია, ვიდრე ფარშის გასახვევი უბრალო პოლიმერი, მაგრამ ცელოფნის ამაგის დავიწყება უსამართლობა იქნება.
იაკობ ცურტაველიდან დღემდე მრავალ შემოქმედს უჩვენებია თავისი სიტყვის სახსარი. გაივლის წლები და კიდევ არაერთი საინტერესო მხატვრული ტექსტი დაიწერება ჩვენი შთამომავლების თვალწინ… ქართული ენა თითქოს მართლაც პოეზიისა და მწერლობისთვისაა შექმნილი, მაგრამ ცხოვრება, მისი ყაიდის ცვლილება გვაჩვენებს, რომ დიდი ტექნოლოგიური გაქანების ეპოქაში ტექნიკურ ტერმინოლოგიას კიდევ უფრო დიდი როლი დაეკისრება და უმჯობესია, ის ქართული ენის ორგანული ნაწილი გახდეს.
