ამას წინათ ეზოში ორი ექვსი წლის გოგონას საუბარს შევესწარი: ერთმანეთს პირობა მისცეს, სახლში შესვლისთანავე ხმამაღლა დაეყვირათ ერთმანეთის სახელი, რაც სიყვარულისა და ორმხრივი მეგობრობის ნიშანი იქნებოდა. ეჭვგარეშეა, მეგობრული ურთიერთობა ბავშვებისთვის ასეთ მცირე ასაკშიც ძალზე მნიშვნელოვანია.
მეგობრობა თბილ, სასიამოვნო განცდებს ბადებს. ზოგიერთ ფსიქოლოგს მიაჩნია, რომ ბავშვობისდროინდელი ურთიერთობით გამოწვეული ეს განცდები ქმნის ერთგვარ იმუნიტეტს, რომელიც ზრდასრულ ასაკშიც გვეხმარება სტრესის დაძლევაში, ხოლო ადამიანები, რომელთაც ბავშვობაში მეგობრები არ ჰყოლიათ, ზრდასრულ ასაკშიც მარტოსულებად რჩებიან და თავს არ ანებებთ საკუთარი ცხოვრებით უკმაყოფილების განცდა.
ბავშვმა მეგობრები რომ შეიძინოს, აუცილებელია, თანატოლებთან თავისუფლად ურთიერთობის შესაძლებლობა ჰქონდეს.
მეგობრის ყოლის სურვილი ბავშვს პირველად 5 წლის ასაკში უჩნდება, მაგრამ განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ეს მისთვის 7-8 წლიდან იძენს. ხშირად მეგობრები უფრო ობიექტურად აფასებენ ბავშვის უნარებსა თუ შესაძლებლობებს, ვიდრე მშობლები და მასწავლებლები. უმცროს სასკოლო ასაკში მეგობარი ერთგვარი “სარკეა”, რომელიც ბავშვს პასუხს სცემს კითხვებზე: “როგორი ვარ მე? რა შემიძლია? რა გამომდის ყველაზე უკეთ?”
ზოგიერთი უფროსი, რომელსაც აწუხებს, რომ მის შვილს არ ჰყავს მეგობრები, თავად იწყებს პატარების ურთიერთობაში ჩარევას. ეს შეცდომაა – ბავშვების მეგობრობა მათსავე დადგენილ წესებს, მათ მიერვე შემუშავებულ “მეგობრობის კოდექსს” ემყარება. უფროსებს შეგვიძლია გავლენის მოხდენა, მაგრამ ირიბად; პატარები ხომ ჩვენ გვბაძავენ, ამიტომ, თუ ვაჩვენებთ მათ მეგობრობის მაგალითს (იმით, როგორ ვურთიერთობთ მეგობრებთან,კოლეგებთან), პატარას გაუადვილდება იმავე მოდელის გადატანა საკუთარი ურთიერთობების სფეროში. ბავშვი, უწინარეს ყოვლისა, ოჯახურ გარემოში სწავლობს კონფლიქტის მოგვარებას, მოლაპარაკებას, კომპრომისზე წასვლას. ყველა ეს უნარი მეგობრებთან ურთიერთობისას ვითარდება და ასაკთან ერთად უფრო და უფრო დიდ ადგილს იკავებს საქმიან თუ პირად ცხოვრებაში.
მეგობრობა მრავალ უნარსა და ჩვევას მოიცავს, რომელთა მიზანმიმართული განვითარება შესაძლებელია. მათ მიეკუთვნება გაცნობის, საუბრის დაწყებისა და დასრულების, დახმარების თხოვნის, დათმობისა თუ გაზიარების, ზრუნვის, მადლიერებისგამოხატვისა და სხვისგან მისი მიღების და, თქვენ წარმოიდგინეთ, მარტო დარჩენის უნარიც კი, რათა ბავშვი მუდამ სხვაზე დამოკიდებულებას არ გრძნობდეს. მაგრამ არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ სასიამოვნო განცდებთან ერთად მეგობრობას თან ახლავს კონფლიქტებიც, გამოწვეული უკმაყოფილებით, იმედგაცრუებით, ეჭვიანობით. როგორც არ უნდა ვეცადოთ უფროსები, პატარებს უსიამოვნო განცდები თავიდან ავაცილოთ, ვერ უარვყოფთ, რომ სოციალურ-პიროვნულ განვითარებაში ბავშვს ამგვარი გამოცდილებაც ეხმარება.
ხშირად ჩნდება კითხვა, ჩავერიოთ თუ არა ბავშვის ურთიერთობათა სფეროში, როცა მისი მეგობრები არ მოგვწონს.
ბავშვი, ისევე როგორც ზრდასრული ადამიანი, მეგობრებს განსაზღვრული კრიტერიუმების მიხედვით ირჩევს – ის მისი თანასწორი უნდა იყოს და მის ინტერესებს იზიარებდეს. უფროსები კი ზოგჯერ სულსწრაფობას ვიჩენთ – ვერ ვითმენთ, სანამ ბავშვი თვითონ მოაგვარებს საკუთარ პრობლემებს. გირჩევთ, შვილთან ისეთი ურთიერთობა დაამყაროთ, რომ მას ნებისმიერ საკითხზე შეეძლოს თქვენთან საუბარიდა რჩევის თხოვნა.
რით დავეხმაროთ?
ფსიქოლოგი სინტია ერდლი (Cynthia Erdley) მიიჩნევს, რომ უფროსებს საკუთარი გამოცდილება ან გვეხმარება, ან ხელს გვიშლის ბავშვების დახმარებაში. უფროსები, რომლებიც პატარაობისას თვითონ იყვნენ მორცხვები, ბავშვის ურთიერთობათა სფეროში უფრო აქტიურად ერევიან, ქმნიან იმგვარ სიტუაციებს, სადაც მათ შვილს ახალი მეგობრების შეძენა შეეძლება. მას კი, ვისაც თავად არ ჰქონია ურთიერთობების პრობლემა, მიაჩნია, რომ მეგობრების შეძენა და შენარჩუნება იოლია და ეს არც მის შვილს უნდა გაუჭირდეს.
არსებობენ ბავშვები, რომელთაც უჭირთ დამეგობრება და მერე ამ ურთიერთობის შენარჩუნება. მათ არ ესმით მეგობრობის ელემენტარული წესები, ამიტომ დახმარება სჭირდებათ.
როგორ დავეხმაროთ?
მორცხვი
თუ ბავშვი მორიდებულია, დამეგობრებაში დაეხმარეთ: თავი მოუყარეთ მასა და მის თანატოლებს, შესთავაზეთ აქტივობა,რომელიც ინტერესთა სფეროს გამოვლენას ემსახურება, მერე კი ამ ინტერესების გათვალისწინებით რაიმედავალების ჯგუფურად შესრულება დაავალეთ.მსგავსი ინტერესების მქონე ადამიანებთან ურთიერთობაუფრო იოლია. შექმენით სიტუაციები, სადაც ბავშვს იმ უნარების გამოვლენა დასჭირდება, რომლებსაც კარგად ფლობს. საუბრისას ხშირად ჰკითხეთ აზრი. შესთავაზეთ ამა თუ იმ სიტუაციაში ქცევის მზა მოდელი. არავითარ შემთხვევაში არ მიაკეროთ იარლიყი (“ისეთი მორცხვია, გვერდიდან არ მშორდება”) – მან შესაძლოა გავლენა მოახდინოს ბავშვზე და ეს როლი გაუმყაროს: “როგორ ვეთამაშო ბავშვებს, მე ხომ მორცხვი ვარ!”
აგრესიული
თუ ბავშვი ხშირად ჩხუბობს, თანაც ერთსა და ორს კი არა, თითქმის ყველა მეგობარს ეჩხუბება, დააკვირდით, ყოველთვის ერთი და იმავე სცენარით ხომ არ ვითარდება კონფლიქტი. მაგალითად, ბავშვი მეგობარს მხოლოდ მაშინ უწყრება, როდესაც ის დახმარებას სთხოვს. ესაუბრეთ მას იმის თაობაზე, როგორ სურდა ურთიერთობის გაგრძელება, როგორ შეიძლება ამის სხვაგვარად მიღწევა. წაახალისეთ, როდესაც სირთულეს მშვიდად მოაგვარებს და აუცილებლად აუხსენით, რა მოსდევს ჩხუბს, სიფიცხეს – სხეულის დაშავება, მეგობრის დაკარგვა…
თავის მომაბეზრებელი
თუ ბავშვი თავის ნივთებს გამუდმებით სჩუქნის სხვას, რათა “მეგობრობა იყიდოს” ან მეტისმეტად ბევრ ყურადღებას ითხოვს მეგობრებისგან, ესე იგი მას დაბალი თვითშეფასება აქვს. შეეცადეთ მიიღოთ ის ისეთი, როგორიც არის, ხაზი გაუსვათ მის ძლიერ მხარეებს, გამოიკვლიოთ მისი ინტერესები და ინტერესთა სფეროს გაღრმავებაში დაეხმაროთ.
ძუნწი
ნუ დააძალებთ, ათხოვოს სხვას სათამაშო, როდესაც თავად არ სურს ეს. ზოგჯერ უფროსებს ისე გვინდა ბავშვის ხელგაშლილობის დემონსტრაცია, რომ ვაიძულებთ, დათმოს მისთვის ყველაზე ფასეული ნივთი. ბავშვისთვისკი ნივთებიხშირად მე-კონცეფციის ნაწილია;ის მათ საკუთარ ნაწილად აღიქვამს – ამიტომაც უჭირს მათთან შელევა. თუ გვსურს, ბავშვს გაზიარება ვასწავლოთ, სასურველიაშევქმნათ იმგვარი სიტუაცია, სადაც ბავშვები გარკვეული მიზნის გარშემო გაერთიანდებიან.მაგალითად, უმცროსი სასკოლო ასაკის მოსწავლეებს შეიძლება შევთავაზოთ თამაში “მსგავსი ხელთათმანი”: წყვილებსდავურიგოთ ხელთათმანის კონტურებიდა ერთნაირიხელთათმანებისშექმნადავავალოთ.მათ მოუწევთ, შეთანხმდნენ ორნამენტის,ფერების თაობაზე… მუშაობისასთავისთავად გაუზიარებენ ერთმანეთს ფანქრებსა და ფლომასტერებს, რომ გამოყენებული ფერები სხვადასხვანაირიარ აღმოჩნდეს...
მიუხედავად იმისა, რომ პრობლემას სხვადასხვა მიზეზი აქვს, უფროსებს დახმარება შეგვიძლია. პირველ რიგში, თავად უნდა ვუჩვენოთ ბავშვებს მეგობრობისა და თანამშრომლობის მაგალითი; ვიზრუნოთ იმაზე, რომ ბავშვს შინ თუ სკოლაში ჰქონდეს ინტერაქციული სამაგიდო სათამაშოები, რომლებითაც რამდენიმე ადამიანთან ერთად შეეძლება თამაში; ვასწავლოთ დადებითი ემოციების გამოხატვა, სხვისი შექება: “რა კარგად ხატავ!”, “რა საინტერესო ამბავს მომიყევი!” დავაკვირდეთ სხვებთან მის ურთიერთობას – უჭირს თუ არა, რა უნარის განვითარება სჭირდება, რათა უკეთ შეძლოს კომუნიკაცია, რა გზით არის შესაძლებელი ამ უნარის განვითარება… რაც მთავარია, შევინარჩუნოთ ბავშვთან იმგვარი ურთიერთობა, რომ მას შეეძლოს ჩვენთვის ნებისმიერი პრობლემის გაზიარებადა დახმარებისთხოვნა.
