შემოქმედებითი აზროვნებისადმი, როგორც ფენომენისადმი, ინტერესი XX საუკუნის სამოციან წლებში გაჩნდა ანგლო-ამერიკულ ფსიქოლოგიაში. მას შემდეგ გრძელდება კამათი იმის შესახებ, თუ რა იგულისხმება ამ ცნებაში, რა მნიშვნელობა აქვს მას პიროვნებისათვის და რა უწყობს ხელს მის განვითარებას.
ზოგადად, ადამიანის აზროვნება არსებული პრობლემების გადაჭრისკენ არის მიმართული, რაც აუცილებელია საზოგადოებაში მისი არსებობისათვის. შემოქმედებითი აზროვნება კი პიროვნების შინაგანი განწყობით არის განპირობებული და თავად პოულობს განხორციელების გზებს.
შემოქმედებისათვის აუცილებელია, რომ აზროვნება თავისუფალი იყოს სტერეოტიპების ზეგავლენისაგან. იგი გულისხმობს რისკზე წასვლის, წინააღმდეგობის გადალახვის, შინაგანი მოტივაციის, გარშემომყოფთა აზრისადმი წინააღმდეგობის გაწევის უნარებს.
შემოქმედებითი აზროვნების კვლევისას გასათვალისწინებელია არა მხოლოდ აზროვნების პროცესი და პროდუქტი, არამედ თავად პიროვნება, რადგან სწორედ ის ახორციელებს შემოქმედებით აქტს და ქმნის რაღაც ახალს. ამგვარად, შემოქმედებითობა შეიძლება შემდეგნაირად განისაზღვროს: შემოქმედებითია აზროვნების ისეთი ფორმა, რომელიც მიმართულია ახლის ძიებისკენ, შექმნისკენ და ხორციელდება შინაგანი სტიმულაციის საფუძველზე.
ერთ-ერთი საკითხი, რომელიც დღემდე საკამათოდ რჩება, არის ის, კრეატიულობა ყველა ადამიანს ახასიათებს, თუ იგი მხოლოდ გამორჩეულთა ხვედრია. ზოგიერთი მკვლევარის მტკიცებით, ტერმინი “კრეატიული” ძალიან იშვიათ უნარებს მიესადაგება, სხვები კი მას განიხილავენ, როგორც ზოგად უნარს, რომელიც ყველა ჯანმრთელ ადამიანს აქვს. შინაგანი იმპულსი, რომელიც ბიძგს აძლევს შემოქმედებით პროცესს, მართლაც ყველას აღენიშნება. ადამიანი ახლის შექმნისკენაა მიმართული, თუმცა არსებობს ხარისხობრივი განსხვავება.
კრეატიულობის გენეზისში დიდ როლს ასრულებს ოჯახური გარემო და საგანმანათლებლო სისტემა. ბოლო წლებში სხვადასხვა ქვეყანაში ჩატარებული კვლევების შედარებითმა ანალიზმა ნათლად აჩვენა საგანმანათლებლო სისტემის გავლენა შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებაზე. აქედან გამომდინარე, საინტერესოდ ჩავთვალეთ ქართველ მოსწავლეებში ამ უნარის კვლევა. კვლევაში მონაწილეობდნენ თბილისის როგორც სახელმწიფო, ისე არასახელმწიფო საჯარო სკოლების მოსწავლეები. ჩვენი ჰიპოტეზა მდგომარეობდა იმაში, რომ სპეციალურად ორგანიზებული სასკოლო გარემო (ინტერაქტიური მეთოდებით სწავლება და შემოქმედებითი აზროვ-ნების განმავითარებელი პროგრამები) გავლენას ახდენდა შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებაზე.
კვლევამ საინტერესო სურათი მოგვცა: კერძოდ, აშშ-სა და საქართველოში ჩატარებული კვლევების შედეგების ანალიზმა მნიშვნელოვანი სხვაობა გვიჩვენა. როგორც აღმოჩნდა, ამერიკელ ბავშვებს ბევრად მაღალი მონაცემები აქვთ ვერბალურ შემოქმედებითობაში, ვიდრე მათ ქართველ თანატოლებს, თუმცა ქართველები მათივე ასაკის (უმცროსი სასკოლო ასაკი) ამერიკელებს ხატოვან კრეატიულობაში აღემატებიან. კვლევამ ასევე აჩვენა, რომ ის მოსწავლეები, რომლებიც შემოქმედებითი აზროვნების გაკვეთილებს ითვისებდნენ, საბოლოოდ, უფრო მაღალ მაჩვენებლებს იღებდნენ, ვიდრე ისინი, რომლებსაც ეს პროგრამა არ გაუვლიათ (პროგრამის ეფექტურობა დამტკიცდა ე.წ. მაფორმირებელი ექსპერიმენტის საშუალებითაც).
შემოქმედებითი აზროვნებისადმი ინტერესი თანამედროვე მეცნიერებებში საკმაოდ დიდია. ნაწილობრივ ეს სოციალური შეკვეთით აიხსნება, ნაწილობრივ კი _ ახალ პედაგოგიურ მიდგომებზე გადასვლით. დღეს, როცა დამახსოვრების უნარი განათლებულობის გარანტს აღარ წარმოადგენს, აუცილებელია შემოქმედებითი, თანამშრომლობითი უნარების განვითარება. მათ ფორმირებას ხელს უწყობს როგორც ადეკვატური მაკროგარემო (კულტურა, ეთნოსი), ასევე მიკროგარემო (ოჯახი, სკოლა, თანატოლთა წრე). ძალიან მნიშვნელოვანია დადებითი შემოქმედებითი ქცევის ნიმუში, მასთან პიროვნული იდენტიფიკაცია, რათა შემოქმედებითობა ნამდვილ, სიღრმისეულ თვისებად ჩამოყალიბდეს.
საგანმანათლებლო სისტემა განსაკუთრებულ როლს ასრულებს კრეატიულობის განვითარებაში. მოსწავლე არ არის ცარიელი ჭურჭელი, რომელიც ცოდნით უნდა გაივსოს. მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს, რომ პრობლემებზე ფოკუსირება სტიმულს აძლევს მოსწავლის ბუნებრივ ცნობისმოყვარეობას და მას შემოქმედებითი აზროვნებისთვის განაწყობს. პრობლემის დასმა, ჰიპოთეზების შემუშავება, მათი გადამოწმება, სწორი გადაწყვეტილების პოვნა და ამ ცოდნის გათავისება მნიშვნელოვანია შემოქმედებითობის განვითარებისათვის. ამ შემთხვევაში, მოსწავ-ლის მიერ მიღებული ცოდნა მტკიცეა, ემოცია _ დადებითი და შესაბამისად, დამახსოვრებაც უკეთ ხდება.
სწავლების პროგრამების ანალიზის შედეგად, მკვლევარებმა _ ტორენსმა, როზმა და ლინმა განსაზღვრეს, თუ რა უწყობს ხელს შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებას: სწავლების პროგრამა, რომლის საფუძველს წარმოადგენს შემოქმედებითი გადაწყვეტის პროცედურა (გონებრივი იერიში), სწავლების პროგრამა, რომელიც მოიცავს რამდენიმე დისციპლინას (დრამატული კითხვა, შემოქმედებითი კვლევა და ზოგადი სემანტიკა), კომპლექსური პროგრამა კონვერგენტული და დივერგენტული აზროვნების სავარჯიშოებით (აქვეა მასტიმულირებელი მასალის განსხვავებული ტექნიკით მიწოდების საშუალებები: სურათზე გამოსახული სხვადასხვა ისტორიული მოვლენა, მოსასმენი მასალა), ხელოვნების სხვადასხვა დარგების სწავლება, კრიტიკული აზროვნების ტრენინგები, ადმინისტრაციული რეორგანიზაციის პროგრამა, კლასში სპეციალური კლიმატის შექმნის პროგრამა, ცვლილებების შეტანა მოსწავლის და მასწავლებლის ურთიერთობებში, მოტივაციის პროგრამა.
ტრადიციული ინფორმაციული განათლება პრობლემური სწავლების პრინციპებზე ორიენტირებული სწავლებით უნდა შეიცვალოს. ჩვენი სკოლის მოსწავლე, ხშირ შემთხვევაში, გარკვეული ბაზისური ცოდნის მქონე პიროვნებაა, მაგრამ მას არა აქვს ამ ცოდნის გარდაქმნის უნარი. ეს კი მის შემდგომ თვითრეალიზაციას აფერხებს.
შემოქმედებითობის გენეზისში დიდ როლს ასრულებს სოციალური გარემო. გამოიყოფა ოჯახური ურთიერთობის ის პარამეტრები, რომლებიც ხელს უწყობს, ან აფერხებს კრეატიულობის განვითარებას: ჰარმონიული/დისჰარმონიული ურთიერთობა მშობლებს შორის, შვილებსა და მშობლებს შორის, მშობლის შემოქმედებითი/არაშემოქმედებითი პიროვნება, როგორც მიბაძვისა და იდენტიფიკაციის ობიექტი, ოჯახის წევრების ინტელექტუალური ინტერესების ერთობა, მშობლის მოლოდინი შვილისადმი და ა.შ.
შემოქმედებითი აზროვნების განსავითარებლად საჭიროა ბავშვის შემოქმედებითი ქცევის განმტკიცება და მისთვის მისაბაძი ნიმუშების ჩვენება, ასევე მასთან ურთიერთობისას დემოკრატიული პრინციპებით ხელმძღვანელობა. ბავშვებს არ უნდა ეშინოდეთ საკუთარი, თუნდაც მცდარი აზრის გამოთქმის. მათი შეხედულებები დიდი სიფრთხილით, ტაქტიანად უნდა შევაფასოთ, რათა მათ თავმოყვარეობა არ შევულახოთ და ტრამვა არ მივაყენოთ. პედაგოგის ხელოვნება შემოქმედებითობის განვითარებაშიც უნდა ვლინდებოდეს, ამისთვის კი თავად ის უნდა იყოს შემოქმედებითი. მან უნდა შეძლოს შემოქმედებითად მიუდგეს საქმეს, დაკისრებულ მოვალეობას.
ზოგადად, სიახლეები ბავშვს ცნობის-მოყვარეობას უჩენს. მოულოდნელი ასოციაციები, უჩვეულო იდეები, ჰიპოთეზები, კამათი _ ეს ყველაფერი ათვლის წერტილია, საიდანაც შემოქმედებითობა ვითარდება. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია თამაშის როლი შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებაში. გამოკვლევები ადასტურებს, რომ თამაშის პროცესში, არარეგლამენტირებულ და დემოკრატიულ გარე-მოში, პატარები მაქსიმალურად ავლენენ კრეატიულობას.
როგორც აღვნიშნეთ, გარემო დიდ როლს ასრულებს შემოქმედებითობის განვითარებაში. თუ ბავშვის მიერ გამოთქმულ არასტანდარტულ აზრს უფროსების უარყოფითი რეაქცია მოჰყვა, მას თვითგამოხატვის სურ-ვილი ეკარგება. ამ შემთხვევაში, მისი შემოქმედებითი უნარი მხოლოდ პოტენციის სახით რჩება. იშვიათად შევხვდებით ისეთ ბავშვს, რომელიც შემოქმედებითობას არასასურველი გარემოს ზეგავლენის მიუხედავად ინარჩუნებს. ამიტომაც ოჯახური ფაქტორის როლი, სასკოლო გარემოს სწორი ორგანიზება შემოქმედებითობის განვითარებისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია.
