შეკითხვის დასმა და პასუხზე ეფექტური რეაგირება დისკუსიისას

გარდა ამ ორი დიდი კატეგორიისა, გამოყოფენ დისკუსიისას გამოყენებულ შემდეგი ტიპის შეკითხვებს:

1. ალტერნატიული შეკითხვა;

2. სუგესტიური შეკითხვა;

3. კონტრშეკითხვა;

4. დაბრუნებული შეკითხვა.

ალტერნატიული შეკითხვა – შეკითხვაში, ასარჩევად, შეთავაზებულია ორი ან მეტი ალტერნატივა. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ეს არის შეკითხვა, რომელშიც ასარჩევად არის მოცემული პასუხის რამდენიმე ვარიანტი. მაგალითად: “რა უფრო გიყვარს, ცურვა თუ თხილამურებით სრიალი?”

სუგესტიური შეკითხვა – ამგვარი შეკითხვით მანიპულაციით ხდება პარტნიორისგან თანხმობის მიღება. მაგალითად: “დარწმუნებული ვარ, როგორც ამ საკითხის მცოდნე, დამეთანხმებით, რომ …”

კონტრშეკითხვა – მსმენელს პასუხის გაცემისკენ უბიძგებს. ამგვარი ზეწოლის თავიდან ასაცილებლად შეიძლება გამოვიყენოთ ერთ-ერთი მეთოდი – შეკითხვის არეკვლა, ანუ შეკითხვაზე შეკითხვით პასუხი.

დაბრუნებული შეკითხვა – ეს არ არის შეკითხვის დამოუკიდებელი ფორმა, ეს შეკითხვაზე რეაგირების სპეციფიკური სახეა. ამ დროს შეკითხვას მისივე ავტორს უბრუნებენ. მაგალითად: “საინტერესო შეკითხვაა. თქვენ თვითონ რას ფიქრობთ ამის თაობაზე? რას ფიქრობენ ჯგუფის დანარჩენი წევრები?”

დისკუსიის მონაწილეთა შეკითხვებიც შეიძლება რამდენიმე კატეგორიად დავაჯგუფოთ. დისკუსიის წარმართვისას მნიშვნელოვანია, მასწავლებელმა იცოდეს, რა ქვეტექსტია ჩადებული კონკრეტულ შეკითხვაში, რომ მასზე სწორი რეაგირება მოახდინოს.

თემის გაგებასთან დაკავშირებული შეკითხვები – თუ წინა შეკითხვას პასუხი არ გაეცა, მომდევნო თემის განხილვაზე გადასვლა არ შეიძლება – დისკუსიის მონაწილეები ვერ გაიგებენ მას ისე, როგორც საჭიროა. პასუხის დეტალურობა სიტუაციაზეა დამოკიდებული – შეკითხვა შეიძლება დავუსვათ ერთ მონაწილეს, ანდა თემის გაგებასთან დაკავშირებული პრობლემის განხილვაში მთელი ჯგუფი ჩავრთოთ. ამისთვის შეკითხვა შეიძლება შევუბრუნოთ ჯგუფს და მონაწილეებს მასზე პასუხის გაცემა ვთხოვოთ. ნებისმიერ შემთხვევაში, ამ ტიპის კითხვაზე პასუხის გაცემა აუცილებელია (თუნდაც მოკლედ). მნიშვნელოვანია ძირითადი დასკვნების გამეორება.

* პრაქტიკული შეკითხვები – ამ ტიპის შეკითხვები შეიძლება ინტერესის გამომხატველი შეკითხვების სპეციალური ვერსია იყოს. ეს შეკითხვები თემის/საკითხის პრაქტიკული მხარის მიმართ ინტერესის მაჩვენებელია. კონკრეტული მითითებები უნდა გაიცეს დაუყოვნებლივ – როდესაც მონაწილეებმა იციან, რა კუთხით გამოადგებათ გარკვეული გამოცდილება თუ ცოდნა მომავალში, მათი მოტივაცია იზრდება. მოქმედებების დეტალური გეგმის შემუშავება შეიძლება მცირე ხნით გადაიდოს, განსაკუთრებით მაშინ, როცა სამუშაო შეხვედრის ფარგლებში ამ თემის ირგვლივ პრაქტიკული სავარჯიშოებია დაგეგმილი.

* შეკითხვები, რომლებიც ეხება თემის მნიშვნელობას/აქტუალობას – “რისთვის უნდა გავაკეთოთ ეს?” “რა საჭიროა?” – ეს შეკითხვები იმის მაჩვენებელია, რომ მონაწილეები ვერ ხედავენ ინფორმაციის მნიშვნელობას, ვერ ხვდებიან, რა საჭიროა ეს. მათ სურთ, დარწმუნებულნი იყვნენ თემის აქტუალობაში. სხვაგვარად მათი მოტივაცია დაეცემა. შეიძლება, ეს შეკითხვა შევუბრუნოთ ჯგუფს და მიმანიშნებელი შეკითხვებით პასუხის გაცემაში დავეხმაროთ.

* თემისგან შორს მყოფი შეკითხვები/დევიაციური შეკითხვები – ერთი შეხედვით, პრაქტიკულ ან თემის აქტუალობასთან დაკავშირებულ შეკითხვებს ჰგავს, მაგრამ დევიაციური შეკითხვების მიზანი მათზე პასუხის მიღება არ არის – მათი ამოცანა თემიდან ყურადღების გადატანაა. ამ ტიპის შეკითხვებს ხშირად სვამს ის, ვინც არ არის დარწმუნებული საკუთარ თავში და დისკუსიის/თემის განხილვის დაწყებამდე მორცხვობს. დევიაციური შეკითხვები შესაძლოა იმის მანიშნებელიც იყოს, რომ მონაწილეები გადაიღალნენ – ისინი სვამენ ბევრ შეკითხვას და ნაკლებად აინტერესებთ პასუხები. წამყვანი უნდა შეეცადოს, დისკუსია ძირითად თემას დაუბრუნოს.

* რიტორიკული შეკითხვები/გავლენის მომხდენი შეკითხვები – რიტორიკული შეკითხვა უკვე შეიცავს პასუხს. ეს არის შეკითხვის ფორმა, რომელიც “სწორ პასუხს” თავისთავად გულისხმობს. შეკითხვის ეს ფორმა გამოიყენება საწინააღმდეგო აზრის ჩასახშობად. მაგალითად: “როდესაც ადამიანი თავს არიდებს პასუხს, ე.ი. რაღაც დასამალი აქვს, არა?” ამ ტიპის შეკითხვას ხშირად ისეთი მონაწილე სვამს, რომელსაც სურს, ექსპერტად აღიარონ, წარმოაჩინოს საკუთარი ცოდნა, გამოხატოს პოზიცია. ხშირად რიტორიკული შეკითხვის ფარული მიზანი ჯგუფსა და დისკუსიის პროცესზე გავლენის მოხდენაა. წამყვანმა/ფასილიტატორმა უნდა დაადასტუროს შეკითხვა, მაგრამ, ამასთანავე, უნდა უთხრას ავტორს, რომ ის რიტორიკულ შეკითხვად იქნება განხილული.

* ემოციური შეკითხვები – ამ ტიპის შეკითხვაში მნიშვნელოვანია ემოციური შინაარსი და არა ფაქტები. ის შეკითხვის ავტორის ან მთელი ჯგუფის ემოციებსა და გრძნობებზე იძლევა სიგნალს – გამოხატავს უკმაყოფილებას, აგრესიას ან თავის არიდები სურვილს. ფასილიტატორმა მხოლოდ ფაქტობრივ შინაარს არ უნდა გასცეს პასუხი; მან ყურადღება უნდა გაამახვილოს ემოციურ მხარეზე, სადისკუსიო ჯგუფში არსებულ ატმოსფეროზე, მონაწილეთა განწყობაზე, აუცილებლად მოახდინოს მონაწილეთა სტიმულირება, რათა მათ ღიად ისაუბრონ თავიანთ განწყობაზე, სურვილებსა თუ მოთხოვნილებებზე. მათი წინადადებები ყურადღებით უნდა იქნეს მოსმენილი და გათვალისწინებული.

პასუხებთან მუშაობა და მათი დამუშავება

დისკუსიისას პასუხზე რეაგირება ისე უნდა მიხდეს, რომ მოსაუბრე კმაყოფილი დარჩეს – იგრძნოს, რომ დისკუსიაში წვლილი შეიტანა. მაშინაც კი, როდესაც პასუხის შინაარსობრივი მხარე მიუღებელია, დისკუსიის მონაწილე უნდა გრძნობდეს, რომ მას გაუგეს. თუ მონაწილემ ინანა აზრის გამოთქმა, მას დისკუსიაში მონაწილეობის სურვილი აღარ ექნება, ამას კი ხშირად აგრესიულ ქცევასთან მივყავართ.

პასუხებთან მუშაობისას ყოველთვის უნდა იქნეს დაცული კომუნიკაციის წესები, მოხდეს თითოეული პასუხის გამეორება, გაგება და დადასტურება. მხოლოდ ამის შემდეგ შეიძლება შინაარსის განხილვასა და შეფასებაზე გადასვლა.

საკითხის შეჯამებისას შეიძლება ითქვას, რომ დისკუსიისას შეკითხვების ეფექტური გამოყენება და პასუხებზე ადეკვატური რეაგირება მოსწავლეებს დისკურსულ აზროვნებას უვითარებს. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ დისკურსის დროს ხდება არა მარტო შინაარსისა და ფაქტების ორგანიზება საკითხის ირგვლივ, არამედ მისი ღრმა გააზრებაც ანალიზურ-სინთეზური გზით.