პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

მარიონეტების ფაბრიკა. სკოლის მასწავლებლის აღსარება (მესამე ნაწილი:)

განვაგრძობთ საუბარს ჯონ ტეილორ გატოს წიგნზე, რომელიც კრიტიკულად განიხილავს საჯარო განათლების სისტემის მანკიერ მხარეებს. დღეს, როდესაც კიდევ ერთხელ ვაფასებთ ჩვენი განათლების რეფორმის მიერ განვლილ გზას და არსებული ვითარების გაანალიზებას ვცდილობთ, გვებადება კითხვა: რატომ არ აისახება სკოლებში სწავლა-სწავლების ხარისხზე განხორციელებული ინოვაციები? ჩვენ ხშირად მივმართავთ დასავლეთის ქვეყნების განათლების სისტემათა გამოცდილებას. ვფიქრობ, ასევე მნიშვნელოვანია, მოვუსმინოთ პროფესიონალებს (ჯ. გატო სამჯერ დასახელდა ქალაქ ნიუ-იორკის წლის საუკეთესო მასწავლებლად, ხოლო 1991 წელს – ნიუ-იორკის შტატის საუკეთესო პედაგოგად), რომლებიც კრიტიკულად აფასებენ მას.

მეხუთე გაკვეთილი – ინტელექტუალური დამოკიდებულება.

მეხუთე, რასაც ვასწავლი ბავშვებს, არის ინტელექტუალური დამოკიდებულება. ბავშვები ყველაფერზე მასწავლებლის ბრძანებას ელოდებიან. უმნიშვნელოვანესი თეზისი, რომელსაც ისინი სკოლაში სწავლობენ, არის ის, რომ ცხოვრებაში საჭიროა და აუცილებელიც, დაეყრდნონ სხვა, უფრო ჭკვიანი, გამოცდილი და განათლებულია ადამიანების აზრს. მხოლოდ მე, მასწავლებელს, უფრო სწორად, მათ, ვინც ფულს მიხდის, – მე ხომ მხოლოდ შემსრულებელი ვარ, – აქვთ უფლება გადაწყვიტონ, რა უნდა ისწავლონ მოსწავლეებმა. თუ მეტყვიან, რომ ევოლუციის თეორია ფაქტია და არა ჰიპოთეზა, მე ამას განხილვის გარეშე ვასწავლი, თანაც დავსჯი მათ, ვინც უარს იტყვის, იფიქროს ისე, როგორც მიაჩნიათ განათლების სისტემის წარმომადგენლებს. მე უფლება მაქვს, ვაკონტროლო ბავშვების აზრები, მათი შეხედულებები ამა თუ იმ საკითხზე. ეს საშუალებას მაძლევს, მარტივად დავყო ისინი წარმატებულებად და წარუმატებლებად.

წარმატებული ბავშვები ფიქრობენ ისე, როგორც ეუბნები, არ გიწევენ წინააღმდეგობას და გარკვეულ ენთუზიაზმსაც იჩენენ. იმ მილიონობით საგნიდან, რომლებიც შესწავლის ღირსია, მე, უფრო სწორად, ჩემი დამქირავებლები წყვეტენ, რაზე შეჩერდეს მოსწავლეთა ყურადღება. არჩევანი მათზეა, ვერ შეედავები. ჩემს საქმიანობაში ცნობისმოყვარეობა არ თამაშობს მნიშვნელოვან როლს, ფასდება მხოლოდ კონფორმიზმი.

წარუმატებელი ბავშვები ამ ყველაფერს ეწინააღმდეგებიან. მიუხედავად იმისა, რომ დანამდვილებით არც კი იციან, რას ებრძვიან, მაინც იცავენ უფლებას, თვითონ გადაწყვიტონ, რა და როდის ისწავლონ. შეუძლია მასწავლებელს, მათ ამის უფლება მისცეს? რასაკვირველია, არა. საბედნიეროდ, არსებობს ასეთ მეამბოხეთა მოტეხის ნაცადი მეთოდები. უფრო რთულადაა იმ ბავშვების საქმე, რომელთაც ზურგს მშობლები უმაგრებენ. მიუხედავად იმისა, რომ სკოლის რეპუტაცია ეცემა, ასეთი მშობლები სულ უფრო იშვიათად გვხვდებიან. არც ერთი მშობელი, რომელიც მე შემხვედრია, არ აღიარებს, რომ შეიძლება ცდებოდეს სკოლა და არა ბავშვი. ეს საოცარი ფაქტია და წარმოადგენს იმის ილუსტრაციას, რა ემართებათ ოჯახებს, სადაც მშობლებმა არაჩვეულებრივად აითვისეს სასწავლო გეგმის შვიდი ძირითადი “საგანი”.

გაზვიადება არ იქნება, თუ ვიტყვით, რომ ჩვენი ეკონომიკა ამ “საგნების” ათვისებაზეა დამოკიდებული. დაფიქრდით, რა მოხდება, ჩვენი ბავშვები სხვაზე დამოკიდებული რომ არ იყვნენ: აღარ იარსებებს სოციალური მომსახურება; შემცირდება ფსიქოლოგიური პრობლემების მქონე ადამიანების რიცხვი; გაქრება სხვადასხვა კომერციული გასართობი საშუალებები ტელევიზიის ჩათვლით, რადგან ადამიანები ისწავლიან საკუთარი თავის გართობას; რესტორნები, ნახევარფაბრიკატები და მზა საკვები, აგრეთვე – სხვა მომსახურებები, რომლებიც საზკვებასთან არის დაკავშირებული, საგრძნობლად დათმობენ პოზიციებს, თუ ჩვენ მათზე აღარ დავამყარებთ იმედს; საგრძნობლად შემცირდება მოთხოვნა იურიდიულ, სამედიცინო და საინჟინრო მომსახურებაზე, ისევე როგორც ტანსაცმლის კერვასა და მოსწავლეთა მომზადებაზე.

ამ ყველაფერს თავიდან ავიცილებთ, თუ სკოლები წლიდან წლამდე გააგრძელებენ უსუსური, სხვებზე დამოკიდებული თაობების გამოშვებას. ნუ იჩქარებთ, ხმა მისცეთ რადიკალურ სასკოლო რეფორმას, თუ გინდათ, რეგულარულად მიიღოთ ხელფასი. ჩვენ ავაშენეთ სისტემა, რომელიც ეფუძნება იმას, რომ ადამიანებმა უნდა აკეთონ ის, რასაც ეუბნებიან, რადგან დამოუკიდებლად გადაწყვეტილების მიღება არ შეუძლიათ. ეს ის მთავარი გაკვეთილია, რომელსაც მე ვასწავლი.

მეექვსე გაკვეთილი – თვითშეფასების დამოკიდებულება სხვათა აზრზე

მე ვასწავლი ბავშვებს, რომ საკუთარ თავზე წარმოდგენას სხვების აზრი განსაზღვრავს. თუ ოდესმე გიცდიათ გეკონტროლებინათ ბავშვი, რომელსაც მშობლებმა ჩააგონეს, რომ, მიუხედავად ყველაფრისა, ეყვარებათ, ნახავდით, რა ძნელია შინაგანად ძლიერი ადამიანების დამორჩილება. ჩვენი საზოგადოებრივი სისტემა ვერ დაიტევს საკუთარ თავში დარწმუნებული ადამიანების ნაკადს, ამიტომ ვასწავლი მათ, რომ მათი თვითშეფასება დამოკიდებული უნდა იყოს სპეციალისტის აზრზე. ჩემი მოსწავლეები მუდმივად გადიან ტესტირებასა და შეფასებას. გაუთავებელი ტესტირებები აფასებს ყველას და ყველაფერს. სწავლა ზოგჯერ ტესტებისთვის დაუსრულებელ მზადებას ემსგავსება. ზოგიერთი მოსწავლისთვის სწავლის ერთადერთ მიზნად ტესტში მაღალი ქულების დაგროვება ქცეულა. განათლების სპაციალისტები და საზოგადოების “ავტორიტეტული” წარმომადგენლები გაუთავებლად აპელირებენ ციფრებით და პროცენტებით, რომლებიც ტესტირებების შედეგად არის მიღებული.

სწავლების ახლანდელი სისტემის არსებობის პირობად, ისევე როგორც ეკონომიკის შენარჩუნების წყაროდ, ითვლება ნეგატიური და სხვის აზრზე დამოკიდებული წარმოდგენა საკუთარ თავზე. თვითშეფასება, რომელიც ჩვენს პლანეტაზე წარმოშობილი ყველა სერიოზული ფილოსოფიური სისტემის საფუძველს წარმოადგენს, მთლიანად იგნორირებულია. ძირითადი დასკვნა, რაც ბავშვებს ატესტაციებიდან, შეფასებებიდან და ტესტებიდან გამოაქვთ, არის – არ ენდო საკუთარ თავს და მშობლებს, ენდე მხოლოდ დიპლომირებულ სპეციალისტებს. ადამიანებს სჭირდებათ მიუთითონ, რა არის მათი ფასი.
 
მეშვიდე გაკვეთილი – სრული კონტროლი ანუ დამალვა შეუძლებელია

მეშვიდე გაკვეთილი დადის იქამდე, რომ გარეშე კონტროლისგან დამალვა შეუძლებელია. მე შთავაგონებ მოსწავლეებს, რომ ისინი ჩემი და ჩემი კოლეგების მუდმივი მეთვალყურეობის ქვეშ არიან. მათ არ აქვთ საკუთარი სივრცე და საკუთარი დრო. ერთი საკლასო ოთახიდან მეორეში გადასასვლელად გამოყოფილია მხოლოდ სამასი წამი, რათა მაქსიმალურად შეიზღუდოს ბავშვებს შორის არაფორმალური ურთიერთობა. წახალისებულია დასმენა – არათუ ერთმანეთისა, მშობლებისაც კი. რასაკვირველია, მეც მოვუწოდებ მშობლებს, შემატყობინონ მათ ქცევაში ნებისმიერი გადახრის შესახებ. ოჯახი, რომელიც მიჩვეულია ერთმანეთის დაბეზღებას, ვერავითარ საიდუმლოს ვერ დამალავს. სკოლა ბავშვზე გავლენას ინარჩუნებს სახლშიც, საშინაო დავალების სახით, რომელიც აუცილებლად უნდა შესრულდეს. ამგვარად, მუდმივი მეთვალყურეობის შეგრძნება გრძელდება ოჯახშიც, სადაც, თუ თავისუფალი დრო დარჩა, ბავშვი შეძლებს გაიგოს რაიმე საინტერესო მშობლებისგან, ანდა ისწავლოს რამე საკუთარი გამოცდილებით თუ სხვა, ჭკვიან ადამიანზე დაკვირვებით. სკოლაში სწავლების იდეისადმი არალოიალურობა – აი, რისი ეშინია სკოლას.

მუდმივი ზედამხედველობა და პირადი სივრცისა და დროის უარყოფა ნიშნავს იმ ფაქტის აღიარებას, რომ არავის არ უნდა ენდო. ბავშვების პირადი ცხოვრება, ფაქტობრივად, უკანონოდაა აღიარებული. ზედამხედველობა წარმოადგენს ძველ იმპერატივს, რომელსაც მხარს უჭერს ზოგიერთი გავლენიანი ფილოსოფოსი. საზოგადოებაში მკაცრი, ცენტრალიზებული ძალაუფლების შესანარჩუნებლად საჭიროა, ბავშვები იყვნენ მუდმივი კონტროლის ქვეშ. თუ ვერ მოხერხდა მათი მწკრივში ჩაყენება და რაზმის მეთაურისთვის გაყოლება, თითოეული მათგანი საკუთარ ლიდერს გაჰყვება, ეს კი დაუშვებელია.

ასეთ საზოგადოებას თავის გადასარჩეად სჭირდება სავალდებულო სასკოლო განათლება, რომელიც სახელმწიფო მონოპოლიის ქვეშ იქნება. წინათ სკოლა ჩვენს ცხოვრებაში ასეთ მნიშვნელოვან როლს არ ასრულებდა. ის იყო, მაგრამ არ ართმევდა ბავშვებს ამდენ დროს, თანაც ყველას შეეძლო ესწავლა იმდენი, რამდენსაც მიიჩნევდა საჭიროდ. ამასთან, ბავშვები შესანიშნავად სწავლობდნენ კითხვას, წერას და ანგარიშს. რატომ?

მოტივირებულ ადამიანს კითხვის, წერისა და არითმეტიკის შესასწავლად, საერთო ჯამში, სჭირდება ასი საათი. მთელი ეშმაკობა ის არის, რომ დაელოდო, როდის გაუჩნდება ბავშვს სწავლის სურვილი და შემდეგ დაუყოვნებლივ იმოქმედო, სანამ ის არ გაუქრება. მილიონობით ადამიანი თვითონ ეუფლება ამ მეცნიერებებს, ამაში არაფერია რთული. მაგალითად, აიღეთ ძველი მეხუთე კლასის მათემატიკის სახელმძღვანელო – ნახავთ, რომ შინაარსით იგი შეესაბამება დღევანდელი კოლეჯის დონეს. დაუსრულებელი ლაპარაკი “საბაზისო უნარების” განვითარების აუცილებლობაზე – ეს არის ფარი, რომელსაც ეფარება მიზანი, წაართვან ბავშვებს ცხოვრების თორმეტი წელი, რათა შეასწავლონ ის შვიდი საგანი, რომელთა შესახებაც ახლა ვსაუბრობთ.

ცენტრალიზებული კონტროლი, რომლის ქვეშაც იმყოფება მთელი საზოგადოება, გავლენას ახდენს ყველაფერზე – ტანსაცმელზე, რომელიც გვაცვია, საკვებზე, რომელსაც ვჭამთ, ცხოვრების წესზე, რომელსაც მივდევთ. ეს ყველაფერი ცენტრალიზაციის პროდუქტია. ჩემი აზრით, ნარკომანიის, სუიციდის, განქორწინებების, ძალადობის, სისასტიკის ეპიდემია, საზოგადოებრივი კლასების კასტებად ტრანსფორმირება წარმოადგენს ჩვენი ცხოვრების დეჰუმანიზაციის, ასევე პიროვნების, ოჯახის, თემის როლის დაქვეითების შედეგს. ეს ყველაფერი გამოიწვია ცენტრალიზებულმა ხელისუფლებამ. მსხვილი საზოგადოებრივი ინსტიტუტების არსი გასაგებია – ისინი ყველაფრის ჩაყლაპვისკენ მიისწრაფიან. სკოლა ჩვენს ბავშვებს უკარგავს სულ მცირე შესაძლებლობასაც კი, აქტიურად მიიღონ მონაწილეობა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. არსობრივად, ის თვითონ ანადგურებს საზოგადოებრივ ცხოვრებას იმით, რომ ბავშვების აღზრდას ანდობს დიპლომირებულ სპეციალისტებს. შედეგად ჩვენი შვილები სრულფასოვან ადამიანებად ვერ დაიზრდებიან. არისტოტელე ამბობს,რომ აქტიური საზოგადოებრივი ცხოვრების გარეშე შეუძლებელია გახდე სრულფასოვანი ადამიანი. ის ალბათ მართალი იყო. ამაში დასარწმუნებლად მიიხედ-მოიხედეთ, როცა სკოლის ან მოხუცებულთა თავშესაფრის სიახლოვეს აღმოჩნდებით.

სკოლა იმ სახით, რა სახითაც ის დღეს არსებობს, გარკვეული სოციალური მოწყობის მოდელის საფუძველია. ეს მოდელი ავალდებულებს ადამიანთა უმრავლესობას, იყოს პატარა ქვა პირამიდაში, რომელიც, რაც უფრო უახლოვდება ძალაუფლების წვეროს, მით უფრო ვიწროვდება. სკოლა – ეს არის სტრუქტურა, რომელიც მოწოდებულია დაგვანახვოს საზოგადოების პირამიდული მოწყობის აუცილებლობა. ჩვენ რეალობად ვაქციეთ ის, რისკენაც ოდითგანვე ისწრაფოდნენ ეგვიპტელი ფარაონები: საყოველთაო სუბორდინაცია. სწორედ ამ საიდუმლოს ამჟღავნებს უნებლიეთ პლატონი “რესპუბლიკაში” (გლაუკონი და ადემანტუსი ეკითხებიან სოკრატეს, როგორ მიიღწევა სახელმწიფოს სრული კონტროლი პიროვნებაზე, რა არის აუცილებელი ისეთი საზიგადოების გამართლებისთვის, რომელშიც ადამიანთა ერთი ნაწილი იღებს იმაზე მეტს, ვიდრე ეკუთვნის). სოკრატე ეუბნება: “მე გეტყვით, როგორ შექმნათ ასეთი შეშლილი საზოგადოება, მაგრამ თქვენ ეს არ მოგეწონებათ”. სწორედ აქ არის პირველად აღწერილი შვიდსაგნიანი სკოლის იდეა.

თანამედროვე დებატები ერთიანი ნაციონალური სასწავლო გეგმის შესახებ პროფანაციაა. ასეთი სასწავლო გეგმა უკვე არსებობს და ის იმ შვიდი საგნისგან შედგება, რომლებიც ახლახან აღვწერე. მისი დანერგვის შედეგია ფიზიკური, მორალური და ინტელექტუალური დამბლა. ამ სასწავლო გეგმის შინაარსით შევსება ვერ გადაწონის მის საშინელ ზემოქმედებას. კითხვები, რომლებიც დაისმება გაუარესებული აკადემიური მაჩვენებლების გარშემო, საერთოდ არ პასუხობს პრობლემის არსს. სკოლა ასწავლის იმას, რისთვისაც მოწოდებულია: როგორ იყო კარგი ეგვიპტელი და დარჩე პირამიდაში შენს ადგილზე.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი